صدا صد عیب دارد

مروری بر عواقب آلودگی صوتی از کاهش شنوایی تا سکته قلبی

سر و صدا از معضلات دنیای امروز است. گسترش تکنولوژی و صنعت موجب ایجاد صداهایی با شدت زیاد در اطراف ما شده است؛ در حالی که وقتی شدت صدا از حد مجاز خود بالاتر برود، ‌به افرادی که در مواجهه با آن هستند آسیب وارد می‌شود. البته شدت این آسیب با توجه به شدت صدا و زمان در معرض صدا بودن متغیر است. صدا چه موسیقی زیبایی باشد و چه صدایی آزاردهنده در صنعت، می‌تواند بر شنوایی ما تأثیرات نامطلوبی داشته باشد...

سر و صدا از معضلات دنیای امروز است. گسترش تکنولوژی و صنعت موجب ایجاد صداهایی با شدت زیاد در اطراف ما شده است؛ در حالی که وقتی شدت صدا از حد مجاز خود بالاتر برود، ‌به افرادی که در مواجهه با آن هستند آسیب وارد می‌شود. البته شدت این آسیب با توجه به شدت صدا و زمان در معرض صدا بودن متغیر است. صدا چه موسیقی زیبایی باشد و چه صدایی آزاردهنده در صنعت، می‌تواند بر شنوایی ما تأثیرات نامطلوبی داشته باشد.

شدت صدا را با واحدی به نام دسی‌بل می‌سنجند. به عنوان مثال، شدت صدای ناشی از پرواز کردن یک هواپیمای جت از فاصله ۱۰۰ متری برابر با ۱۳۰دسی‌بل است. شدت صدا در یک اتاق ساکت و خلوت ۲۰ دسی‌بل است.

استاندارد شدت صدا که موسسه بین‌المللی ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا اعلام کرده است برای محیط‌های صنعتی و در مدت هشت ساعت کار مداوم برابر با ۸۵ دسی‌بل است. به ازای هر ۳ دسی‌بل افزایش صدا، زمان کار فرد در آن محیط باید به نصف، کاهش یابد تا از آثار سوء صدا بر سلامتی فرد جلوگیری شود. صدا به صورت امواج مکانیکی می‌تواند بر کل بدن از جمله دستگاه شنوایی، تأثیر سوء داشته باشد.

● آثار صدا بر انسان

آثار صدا شامل آثار مستقیم و غیر مستقیم است. آثار مستقیم یعنی صدماتی که به سیستم شنوایی انسان وارد می‌شود. آثار غیر مستقیم نیز شامل اثر بر راندمان کار، اثر روانی، اثر بر وضع عمومی ‌بدن و آثار پوششی برشنوایی است.

▪ اثر مستقیم:

۱) صدمه به دستگاه شنوایی که موجب کری موقت، کاهش شنوایی و کری دایم می‌گردد.

▪ اثر غیرمستقیم:

۱) تداخل با مکالمه و اختلال در ایجاد ارتباط که می‌تواند باعث بروز اشتباه در فهم گفتار شخص شود.

۲) اتساع مردمک چشم

۳) ترشح هورمون از تیرویید

۴) تپش قلب

۵) ترشح هورمون آدرنالین

۶) تحرک معده وروده‌ها

۷) تحریک ماهیچه‌ای

۸) تنگ شدن رگ‌های خونی

۹) اثر روی سیستم تعادلی بدن

● افت شنوایی

افت شنوایی شامل دو نوع موقت و دایم است:

۱) در افت شنوایی موقت، فرد در معرض صدایی با شدت نسبتاً زیاد و در مدت زمان کم قرار می‌گیرد و با قطع تماس، افت شنوایی (با توجه به زمان تماس، شدت و حساسیت فرد ) از بین می‌برد. این افت در فرکانس ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ هرتز می‌باشد.

۲) افت دایم شنوایی، در صورت تماس مداوم با صدا به وجود می‌آید، از نوع حسی، عصبی و غیر قابل درمان ( به دلیل نابودی سلول‌های عصبی ) می‌باشد. این افت از فرکانس ۴۰۰۰ هرتز شروع و به فرکانس‌های ۶۰۰۰ و ۸۰۰۰ هرتز گسترش می‌یابد.

● مراحل کری شغلی شامل

▪ شروع (اوایل اشتغال فرد خستگی شنوایی، افت در فرکانس ۴۰۰۰ هرتز، احساس ناراحتی، گرفتگی گوش، خستگی عمومی‌)

▪ پنهان: (ناشنوایی در فرکانس ۴۰۰۰ هرتز، امکان کاهش در سایر فرکانس‌ها وجود دارد.)

▪ نیمه پنهان: (گسترش در فرکانس ۲۰۰۰ و ۱۰۰۰ هرتز، عدم شنیدن صدای آهسته )

▪ کری واضح ( نقصان در فرکانس بم و زیر، شنیدن دشوار صدای مکالمه ) می‌باشد.

در کری شغلی دو طرفه و متقارن، پرده صماخ سالم، عدم برگشت شنوایی حسی، عصبی، غیر قابل درمان، شروع افت از فرکانس ۴۰۰۰ هرتز را دارد.

در کری شغلی عواملی چون شدت، فرکانس، ریتم، زمان تماس، محیط کار، سن فرد، ضایعات قبلی و حساسیت فردی مداخله می‌نماید.

با افزایش شدت صوت، زمان تماس و افزایش سن، میزان افت شنوایی بیشتر می‌شود.

فرکانس‌های زیر مضرترند. صدای یکنواخت و مداوم، کم خطرتر از صدای منقطع و غیر یکنواخت است (با فرکانس برابر). صدا در محیط باز قابل تحمل تر است. ضایعاتی چون ضربات وارده به سر، انفجار، صدمات شنوایی، مننژیت، مصرف سالیسیلات، جنتامایسین در افت شنوایی موثر است.

● حساسیت در برابر صدا

افراد نسبت به صدا حساسیت‌های متفاوتی دارند که قابل شناسایی است.

یک نمونه از روش‌های تعیین گوش حساس، آزمایش PEYSER است و مراحل آن عبارتند از:

۱) تعیین آستانه هوایی در فرکانس ۱۰۰۰ هرتز

۲) اثر صوتی با شدت ۱۰۰ دسی‌بل و فرکانس ۱۰۰۰ هرتز به مدت ۳ دقیقه

۳) پانزده ثانیه استراحت

۴) تعیین آستانه فرکانس ۱۰۰۰ از راه هوایی

۵) استراحت یک ساعت

۶) تعیین آستانه در فرکانس ۱۰۰۰ هرتز از راه استخوانی

۷) تماس ۳ دقیقه فرد با فرکانس ۱۰۰۰ هرتز و شدت ۱۰۰ دسی‌بل از راه هوایی

۸) پانزده ثانیه استراحت

۹) تعیین آستانه در فرکانس ۱۰۰۰ هرتز از راه استخوانی

در صورتی که آستانه شنوایی تا ۵ دسی‌بل باشد طبیعی، ۵ تا ۱۰ دسی‌بل مشکوک و بیش از ۱۰ دسی‌بل غیر طبیعی (به دلیل حساسیت فرد مناسب نمی‌باشد ).

● اندازه‌گیری صدا

جهت اندازه‌گیری صدا، از دستگاه صداسنجی استفاده می‌شود. اساس کار این دستگاه تبدیل انرژی صوتی به انرژی الکتریکی قابل قرائت بوده و شامل میکروفون، مدارهای تطبیقی، شبکه‌های باردهی، شبکه نمونه برداری و صفحه قرائت است. صداسنج ساده میزان تراز فشار صوت را نشان می‌دهد. با آنالیزور می‌توان تراز فشار صوت را در فرکانس‌های مختلف تعیین نمود.

اندازه گیری صدا در سه مرحله، بررسی مقدماتی و جمع آوری اطلاعات، اندازه گیری و تطبیق با استاندارد صورت می‌گیرد و در صورت بالاتر بودن صدا از حد استاندارد نیاز به اقدامات کنترلی دارد. جمع آوری اطلاعات عمومی‌نظیر نام کارخانه، تعداد کارگران، ابعاد، کروکی، شرایط جوی محیط کار، جنس سقف، کف، دیوار، نوع سطوح انعکاسی، تعداد ماشین آلات و محل استقرار آنها، ویژگی منبع صوت، مانند ابعاد، سرعت، نوع نصب، روش کار، روش کنترل، اطلاعات اندازه‌گیری، مانند نوع و مدل صداسنج و کالیبراتور، شبکه و روش اندازه گیری و کالیبراسیون، نوع میکروفون، منابع مهم و ثانویه صدا و استاندارد انتخابی، ویژگی افراد نظیر سن، سابقه کار، مدت کار، جنس مرحله اول اندازه گیری است.

استاندارد های مؤسسه بین المللی ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا و تدوین شده کمیته فنی بهداشت حرفه ای میزان تماس مجاز ۸ ساعت را، صدای ۸۵ دسی‌بل اعلام نموده و با افزایش هر ۳ دسی‌بل، زمان تماس نصف می‌گردد.

● صدا و سلامت روان

پژوهشگران آلمانی در مطالعات خود در شهرها به این نتیجه رسیده‌اند که احتمالا صدای مزاحم پس از دود و استعمال دخانیات و آلودگی هوا دومین عامل مهم سکته‌های قلبی در میان اهالی شهری مانند برلین بوده است و احتمال خطر مرگ در اثر سکته قلبی به علت آلودگی صوتی حتی از خطر مرگ بر اثر سرطان ریه ناشی از غبار و آلودگی هوا هم بیشتر می‌باشد. محققان انگلیسی نیز نتایج مشابهی را در مورد کسانی که در محلات مرکزی و پر صدا و خیابان‌های پر رفت و آمد شهر زندگی می‌کرده‌اند ارایه و گزارش می‌نمایند.

علاوه بر تغییرات فیزیولوژیک عادی مثلا خستگی جسمی‌، برخی تغییرات روانی نیز در جریان انجام کار یا زمانی که فرد در شرایط خاصی قرار می‌گیرد، به وجود می‌آید. ابعاد و ویژگی‌های این تغییرات روانی هنوز به طور دقیق روشن نشده است. با این همه، می‌توان به دو متغیر اشاره کرد که اولی معمولا تحت عنوان کسالت به کار می‌رود و بر اثر اشتغال به کارهایی به وجود می‌آید که مورد علاقه فرد نیستند. البته کسالت در اغلب موارد، بر اثر کارهای تکراری یا خیلی ساده حاصل می‌شود. با این همه نباید فراموش کرد که کار، در نفس خود کسالت‌آور نیست بلکه واکنش فرد در مقابل کار است که ویژگی‌های کسالت‌آور بودن را به آن نسبت می‌دهند. در واقع کارگر یا کارمند است که کار را کسالت آور توصیف می‌کند نه اینکه کار کسالت‌آور بودن خود را نشان دهد. متغییر دوم که در برخی موارد پیش می‌آید تحت عنوان خستگی ذهنی به کار می‌رود و احساس‌های کاملا شناخته شده کوفتگی، بی‌میلی به کار، دلزدگی، چشم پوشی از کار یا ترک آن را در بر می‌گیرد. از این متغیر تحت عنوان خستگی روانی نیز نام برده می‌شود.

طبق مطالعات انجام شده صدای بلند دامنه توجه افراد را کاهش می‌دهد و افراد تنها قادر خواهند بود حواس خود را بر امور خیلی مهم متمرکز سازند و فقط به محرک‌های شدید توجه نمایند. صدای زیاد در محیط کار، زندگی و روابط اجتماعی کارکنان را به طور ریشه‌ای مختل می‌کند. کسانی‌ که در محیط‌های پر صدا کار می‌کنند، به هنگام بازگشت به خانه، آن قدر خسته‌اند که اصلاً حوصله ندارند از خانه خارج شوند و به دید و بازدید فامیل‌ها بروند و حتی حاضر نمی‌شوند پاسخ سوالات همسر و فرزندان خود را به دقت و با حوصله بدهند. این نوع زندگی، به مرور زمان، هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان او خسته کننده و در نهایت باعث اختلافات خانوادگی می‌شود. صدای بلند عملکرد روزانه شخصی کارکنان را مختل می‌کند. فراموشی و خطاهای ادراکی به وجود می‌آورد و حتی موجب می‌شود کارکنان اشیای خود را فراموش کنند و به مرتب کردن میزکار خود و اطراف نپردازند. کارکنانی که در معرض صدای محیط کار قرار می‌گیرند، نسبت به هم جبهه می‌گیرند و در واقع عصبانی می‌شوند. از کوچک‌ترین اختلاف رنجیده‌خاطر می‌شوند و رفتار پرخاشگرانه از خود به صورت کلامی ‌و عملی نشان می‌دهند.

● نحوه ارزیابی آثار صدا

هر روز تعدادی از سلول‌های شنوایی در اثر مواجهه با صدای زیاد در محیط کار از بین می‌رود. هر گاه کارگر یا کارمندی احساس کند که افت شنوایی پیدا کرده، دیگر خیلی دیر شده است زیرا سنگینی گوش یا ناشنوایی حاصل از صدا غیرقابل جبران است. خسارات ناشی از صدا تنها به گوش محدود نمی‌شود بلکه کل بدن را در بر می‌گیرد. محیطی که آلودگی صوتی دارد، واکنش‌هایی ایجاد می‌کند که بیانگر به خطر افتادن بهداشت جسمی‌است : سردردهای مزمن، ناراحتی های معده، خستگی مفرط وغیر عادی، کاهش مقاومت بدن در مقابل آسیب‌ها و آسیب‌پذیری بسیار شدید در مقابل بیماری‌های قلبی‌ عروقی.

در محیط پرصدا، جنین زن باردار نیز آسیب می‌بیند و بعدها، در مدرسه، افت تحصیلی پیدا می‌کند. صدای محیط کار بر بهداشت روانی نیز آسیب می‌رساند. ناشکیبایی، تحریک‌پذیری، استرس، عدم تمرکز و دشواری در برقراری ارتباط در محیط کار نیز از عوارض آلودگی صوتی است. آلودگی صوتی می‌تواند امنیت کارگران و کارمندان را به طور جدی به خطر اندازد زیرا نمی‌گذارد که آنها صدای مشکوک دستگاه‌ها، فریاد کمک خواهی همکاران و حتی صدای آژیر خطر کارخانه را بشنوند و به موقع اقدامات لازم را به عمل آورند. در این نوع محیط‌هاست که خسارات مالی و جانی جبران‌ناپذیر به وجود می‌آید. همچنین صدای زیاده از حد تمرکز را کاهش داده و کیفیت کار را به نحو بارز پایین می‌آورد.

صدای محیط کار حتی می‌تواند زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی کارکنان را به طور ریشه ای مختل سازد. کسانی که در محیط‌های

پرصدا کار می‌کنند، به هنگام بازگشت به خانه آن قدر خسته‌اند که اصلا حوصله ندارند از خانه خارج شوند، به دید و بازدید بروند و حتی حاضر نمی‌شوند به پارک‌های شهر سر بزنند و چند ساعتی گردش کنند. این نوع زندگی به مرور زمان، هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان او خسته کننده می‌شود. این افراد در نهایت تصمیم می‌گیرند که روابط خود را با همسر، فامیل‌ها و دوستان قطع کنند زیرا در ایجاد ارتباط دچار اشکال می‌شوند. کسانی که سنگینی گوش پیدا می‌کنند یا واقعا کر می‌شوند، هماهنگی زندگی زناشویی و خانوادگی را از دست می‌دهند. اینجاست که آسیب‌های روانی خودنمایی می‌کند. فرد اعتماد به نفس و عزت نفس خود را در خطر می‌بیند. احساس می‌کند که به تدریج ارزش خود را از دست می‌دهد و در نتیجه به انزوا و خودداری از ملاقات با دیگران روی می‌آورد. علت اصلی انزوا و خودداری از ملاقات با دیگران این است که مجبور نشود ناشنوایی خود را به اطلاع دیگران برساند و درباره آن، که اصلا خوشایند نیست، سخن بگوید. گاهی دیده می‌شود که کارگران، به هنگام کار در محیط های پر صدا، محافظ‌هایی روی گوش‌های خود می‌گذارند. مطالعات نشان می‌دهد که این نوع دوراندیشی‌ها خیلی چاره ساز نیست زیرا کافی است که چند روزی یا چند مدتی در استفاده از آن سهل‌انگاری شود و در نتیجه همه زحمات قبلی به هدر رود. به علاوه کسانی که از این نوع گوشی‌ها استفاده می‌کنند، با خطرات زیادی رو به رو هستند زیرا صداهای مفید مثل صدای آژیر خطر کارخانه و صداهای کمک خواهی همکاران خود را نمی‌شنوند.

درجه سنگینی گوش بر اثر صدا، به دو عامل بستگی دارد: عامل اول شدت صداست که آن را برحسب دسی‌بل اندازه می‌گیریم. عامل دوم، تعداد سال‌های کار در محیط پر صداست. بدیهی است که هر اندازه شدت سر وصدا بیشتر و تعداد سال‌های کار در محیط‌های پر صدا نیز بیشتر باشد، خسارات وارده به گوش به همان اندازه شدیدتر خواهد بود. کارکنانی که در معرض یک صدای ناگهانی با شدت ۹۵ دسی‌بل قرار می‌گیرند، تسبت به زمانی که در معرض یک صدای ناگهانی با شدت ۵۵ دسی بل قرار می‌گیرند، بیشتر آمادگی پیدا می‌کنند که رفتار پرخاشگرانه از خود نشان دهند.