مخالفان و مدافعان کوروش

کوروش هم این سال های اخیر خواب آسوده ای نداشته است یک بار قرار چنین می شود که آرامگاهش آبیاری شود و بار دیگر مورد عنایت مسوولان دولت ها قرار می گیرد و بزرگداشت و یادبودی نصیبش می شود برخی او را عین جلال می دانند و بعضی از اساس خیال این در واقع همان نزاع سنتی ملیت و مذهب است, آنها که تنها جانب مذهب را می گیرند بسیاری نکات در خصوص کوروش را خرافات و مایه مکافات تلقی می کنند و آنهایی که از ملیت طرفی برای خود می بندند کوروش را مایه مباهات و تام کرامات معرفی می کنند این دو نگاه همواره با هم درگیر و نسبت به هم سخت گیر بوده اند

کوروش هم این سال‌های اخیر خواب آسوده‌ای نداشته است؛ یک بار قرار چنین می‌شود که آرامگاهش آبیاری شود و بار دیگر مورد عنایت مسوولان دولت‌ها قرار می‌گیرد و بزرگداشت و یادبودی نصیبش می‌شود.

برخی او را عین جلال می‌دانند و بعضی از اساس خیال. این در واقع همان نزاع سنتی ملیت و مذهب است، آنها که تنها جانب مذهب را می‌گیرند بسیاری نکات در خصوص کوروش را خرافات و مایه مکافات تلقی می‌کنند و آنهایی که از ملیت طرفی برای خود می‌بندند کوروش را مایه مباهات و تام کرامات معرفی می‌کنند. این دو نگاه همواره با هم درگیر و نسبت به هم سخت‌گیر بوده‌اند.

روزهای پیشتر سازمان میراث فرهنگی نیز به مناسبت روز جهانی کوروش (هفت آبان) مراسم بزرگداشتی را در پاسارگاد برگزار کرد و همین برنامه بهانه‌ای بود تا بار دیگر سیمای کوروش را از نگاه صاحب‌نظران ملی و دینی بازشناسیم.

● عباس شیبانی: بزرگداشت کوروش یعنی دفاع از شاه

برگزاری مراسمی در جهت بزرگداشت کوروش شاید محسناتی داشته باشد اما معنا و مفهوم چنین برنامه‌ای در حال حاضر چیزی جز دفاع از شاه و سلطنت نیست. دفاع از کوروش یعنی دفاع از شاه؛ شاهی که موجب لطمات جبران‌ناپذیری برای کشور و تاریخ بوده است، لذا هیچ اقتضایی ایجاب نمی‌کند که برنامه‌ای برای یادبود کوروش برگزار شود تا به بهانه آن از حکومت سلطنتی تجلیل شود. این نوع حکومت‌ها سابقه درخشانی در تاریخ ایران ندارند که ارزش دفاع و تقدیر داشته باشند.

با توجه به شرایط امروز کشور و حقایق گذشته تاریخی برگزاری مراسم بزرگداشت کوروش توجیهی ندارد و توصیه نمی‌شود که چنین اقداماتی صورت گیرد تا برخی از سوالات و شبهات جدی‌تر شود.

▪ نماینده شورای شهر تهران

● عزت‌الله سحابی: در نفی بزرگداشت دولتی کوروش

کوروش و داریوش شخصیت‌های برجسته‌ای بودند که حرف‌ها و اقدامات در سه هزار سال پیششان در جهان امروز می‌درخشد و مطرح است. ستونی که فرمان داریوش در آن درج شده است مطابق با جدیدترین قوانین اجتماعی است لذا بزرگداشت کوروش و سایر بزرگان ایران باستان فی‌نفسه کار ارزشمندی است اما این بزرگداشت باید توسط مردم و نهادهای مردمی صورت گیرد نه دولتی که قصد تخریب آثار باستانی همان منطقه را دارد.

در مجموع من نسبت به بزرگداشت کوروش از سوی نهادهای دولتی اصلا خوشبین نیستم. بزرگداشت دولتی کوروش زمان شاه هم مرسوم نبود حتی شاهی که خود را وارث کوروش می‌دانست از این رو اقدام دولت فعلی در جهت بزرگداشت کوروش با توجه به سایر اقداماتش به نوعی تظاهر است به اینکه ما به بزرگان ملی و آثار باستانی اعتقاد داریم در صورتی که عدم اعتقاد دولت نهم به این اصول از پیش مشخص شده است.

▪ رئیس شورای فعالان ملی ـ‌مذهبی

● اسدالله بادامچیان: اقدامی نیکو در جهت درک عمیق‌تر از تاریخ

یکی از مشکلات تاریخ ما، خلط شخصیت‌های تاریخی و ملی با چهره‌های اساطیری است به نحوی که تفکیک این دو کار چندان ساده‌ای نیست. شخصیتی همچون کوروش نیز پیرو این مشکل، جایگاه مشخصی در تاریخ ما ندارد با این که از او در تورات نیز یاد شده است، با این حال در متون تاریخی گذشته ما مانند پهلوی‌نامه هیچ نامی از کوروش ذکر نشده است. از این روست که معلوم نیست کوروش همان هوروش است یا خیر؟

یکی دیگر از مشکلات تاریخ ما، تالیف آن توسط دیگران است. ما خودمان تاریخ جامع و مدونی از ایران باستان نداریم. در زمان رضاشاه پیرنیا تاریخی از آن دوره تالیف کرد که دارای مشکلات فراوانی است. او یک فراماسونر بود که براساس تاریخ غرب و مورخان غربی تاریخ ما را نوشت. لذا برای شناخت چهره‌های ملی ایرانی نیز باید به آنها رجوع کرد که سراسر اشکال است. به عنوان مثال در تاریخ هرودوت از شخصیتی با خصوصیات کوروش یاد می‌شود که اگر نگاه دقیق‌تری داشته باشیم متوجه می‌شویم منظور هرودوت سیروس است نه کوروش. این مشکل تنها منحصر به کوروش نیست. جای سوال دارد که کیومرث و سلسله کیانیان و جمشید جم و... در کجای تاریخ ما قرار دارند. مگر نه این است که می‌گویند نوروز میراث به‌جا مانده از جمشید جم است خب پس چرا هیچ منبع تاریخی از اینها در دست نیست؟

نگاهی دیگر به این شخصیت‌های ملی موجب می‌شود که بیشتر آنها را مورد توجه قرار دهیم. در هر صورت به نظر من باید یاد و نامی از کوروش و سایر شخصیت‌های ملی‌مان باشد تا تاریخ نیز عنایت بیشتری به آنها داشته باشد و هویت واقعی آنان روشن شود. با این نگاه نه کوروش که حتی نادرشاه و سایر پادشاهان افشاری و زندی و... باید مورد توجه قرار گیرند تا هم خدمات و اقدامات مثبت آنان تبیین شود و هم وجوه منفی آنان روشن شود. در غیر این صورت آنها تنها خونریز و غارتگر معرفی می‌شوند بدون آنکه سایر ابعاد آنان مورد شناسایی نسل جدید قرار گیرد. از این رو هرگونه اقدامی که در جهت بازشناسی و معرفی چهره‌های ملی و تاریخی ایران است، از نظر بنده اقدامی است مثبت و نیکو در راستای درک عمیق‌تر از تاریخ گذشته خودمان.

▪ قائم‌مقام حزب موتلفه اسلامی

● صادق آیینه‌وند: آنچه حقش است برگزار شود

کوروش از چهره‌های برجسته انسانیت است که حقی به گردن بشریت دارد. کوروش هخامنشی از معدود پادشاهانی است که به آزادی عقیده و دفاع از انسانیت پای‌بند بود؛ ضمن آنکه ایشان یک چهره دینی هم هست. وجه غالب نظر محققان تاریخی این است که مصداق ذوالقرنین مذکور در قرآن کوروش است لذا از این زاویه این شخصیت ملی چهره‌ای مقدس نیز پیدا می‌کند. او مانند سلیمان از جمله شخصیت‌های مقدسی است که صاحب قدرت و حکومت هم بوده اما خیانتی در این قدرت نداشته است. از این گذشته در سابقه کوروش برای ایران چیزی جز خدمت و تلاش وجود ندارد و او با سایر پادشاهان دیکتاتور بی‌کفایت قابل مقایسه نیست. از این رو مراسم بزرگداشت کوروش امری پسندیده است ولی باید معتدل بود و از افراط و تفریط به دور بود. آنچه حق ایشان است همان برگزار شود و احساسات ناسیونالیستی در مقابل اسلام و ادیان قرار نگیرد هرچند که کوروش هم چهره‌ای اسلامی است و هم چهره‌ای ملی.

▪ استاد تاریخ دانشگاه تربیت مدرس

● عبدخدایی: علی اسوه است نه کوروش

برپایی مراسم جهت بزرگداشت کوروش، نقض صحبت‌های امام(ره) است. ایشان فرمودند اسلام از ملی‌گرایی سیلی‌خورده است و ملی‌گرایی کفر است. اساسا یکی از دلایل پیروزی انقلاب اسلامی جایگزینی ایدئولوژی اسلامی به جای تفکرات ناسیونالیستی بود. بنابراین چه دلیلی دارد امروز مجدد میراث ملی‌گرایان را زنده کنیم؛ میراثی که به لحاظ نظری به جامانده از امثال کسروی و تدین و تقی‌زاده است. ناسیونالیسم موردنظر آنان برآمده از تفکرات غربی بود که در شکل خشن آن در اسرائیل و آلمان نمود پیدا کرد و با اومانیسمی که خود آنها مطرح کرده بودند در تزاحم بود.

کشوری که محورش اسلام است برای چه بزرگداشت کوروش برگزار می‌کند؟ این نوع تفکرات ارتجاعی است و با دنیای امروز ما ارتباطی ندارد. وقتی امروز ایدئولوژی اسلامی کارآمد است چرا باید سراغ تفکرات ناسیونالیسمی برویم. ما درحال حاضر همبستگی فکری و عقیدتی با شیعیان لبنان و سایر کشورهای منطقه داریم و وقتی آنها می‌جنگند در حقیقت از مرز ما دفاع می‌کنند. زیرا در اسلام ملیت مطرح نیست. در مشروطه واژه رعیت به ملت تبدیل شد در حالی که اسلام واژه عام‌تری نسبت به ملت دارد و آن امت است. ملت تعریف مشخصی ندارد. اگر منظور از ملیت، زبان و فرهنگ و نژاد مشترک است در ایران هیچ‌کدام از این موارد مشترک به صورت کامل وجود ندارد ولی وقتی از امت سخن می‌گوییم منظور عقیده مشترک است. امروز دنیای استکبار هم متوجه این نکته شده است و در مقابل امت اسلامی قرار گرفته است. همبستگی مطلوب نیز از این طریق به وجود می‌آید. زندگی علی می‌تواند اسوه باشد نه زندگی کوروش، کوروش افسانه‌ای در تاریخ است که ناسیونالیست‌ها از دروغ‌های غربیان او را استخراج کرده‌اند و برای ما ساخته‌اند. کوروش ساخته و پرداخته پورداوودها و سعید نفیسی‌هاست که اگرچه جایگاه علمی قابل توجهی دارند ولی دارای تفکرات کهنه ناسیونالیستی بودند.

در مجموع من به ملیت نگاه عاطفی دارم و نمی‌توانم به صورت ایدئولوژی به آن توجه کنم.

▪ دبیرکل جمعیت فدائیان اسلام

● معادیخواه: کوروش یک شخصیت فراتاریخی است

کوروش در تاریخ ایران جایگاه مقبولی دارد و اکثر کسانی که اهل تاریخ هستند با این شخصیت ملی آشنایی مختصری دارند. کوروش از نگاهی، فراتر از تاریخ است. به عنوان مثال علامه طباطبایی معتقد است ذوالقرنین که در قرآن آمده است همان کوروش است و استناد حرف خود را برخی از شواهد و قرائن تاریخی قرار می‌دهد همچون تاج دوطرفه پادشاهان ایرانی.

اگر چنین باشد کوروش یک شخصیت فراتاریخی است که اگرچه صاحب قدرت فراوانی بوده است اما قدرت او را فاسد و ظالم نکرده است. منتها ما در تاریخ ایران و در تاریخ اسلام مشکل جدی‌تری داریم و آن ضعف اطلاعات و حقایق تاریخی است بنابراین ناگزیر به اطاعت حرف دیگران هستیم بدون آن‌که بتوانیم تحقیق درخور و عمیقی درباره شخصیت‌های تاریخی داشته باشیم. این ضعف اساسی ما را در شناخت کوروش نیز دچار مشکل کرده است.

اما برگزاری مراسمی برای کوروش توسط دولت دارای دو بعد فرهنگی و سیاسی است. به لحاظ فرهنگی چنین مراسمی قطعا کار نیکو و پسندیده‌ای است که می‌تواند موثر در جهت شناخت چهره‌های ملی و تاریخی کشور باشد اما به لحاظ سیاسی یک دولت باید مواضعش هماهنگ و متناسب باشد و در رفتار مطابق نظراتش باشد و اینطور نباشد که در برخورد با برخی از مسائل ملی چندان برآشوبد که تبدیل به یک معضل شود و در موردی دیگر برای شخصیتی مانند کوروش بزرگداشت برگزار کند. البته این نوع مشکلات منحصر به دولت نهم نیست شاید ظهور و بروز این کاستی‌ها در این دولت بیشتر باشد اما متاسفانه ما هیچ‌گاه یک سیاست مشخص تعریف شده نداشتیم که بتواند پشتوانه کارهایمان باشد.

▪ رئیس بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی

● ابراهیم یزدی: بزرگداشت کوروش شناخت هویت ملی و دینی‌مان

کوروش یکی از پایه‌گذاران ایران است. او علاوه بر اینکه پادشاه مقتدری بود، از سنگ‌نوشته‌های باقیمانده چنین برمی‌آید که دارای افکار و عقاید بشردوستانه نیز بوده است به طوری که کوروش را پایه‌گذار حقوق‌بشر نیز معرفی می‌کنند.

بخشی از هویت هر پدیده‌ای، تاریخ آن پدیده است. ما که ایرانی هستیم نیز دارای هویتی هستیم که مبتنی بر دو رکن است: ملیت و دیانت. منظور از دیانت یک دین خاص نیست بلکه یک اندیشه توحیدی قومی منظور است که در مقایسه با کشورهای دیگر نظیر هند که بت‌پرست بودند شاخص بوده است. در افکار کوروش نیز مفاهیم توحیدی بسیار بارز است از این حیث شناخت تاریخی کشورمان در واقع شناخت هویتی ملی و دینی‌مان است بنابراین هر جریانی که بخواهد به بهانه تقویت دین، ملیت را نادیده بگیرد یا برعکس، هم به دیانت خیانت کرده است و هم به ملیت. مرحوم دکتر مصدق با توجه به همین نکته در مجلس چهاردهم با صراحت اعلام کرد که من در برابر هر چیزی که بخواهد ملیت و دیانت مرا خدشه‌دار کند ایستادگی می‌کنم.

در سال‌های اخیر توجه به ریشه‌های ملی و تاریخی ایران در میان جوانان بسیار شکوفا شده است که این واکنشی است به سیاست‌های نادرستی که به نام دین درصدد مخدوش کردن رکن ملیت در هویت انجام می‌شود. برگزاری مراسم یادبود کوروش هم توسط دولت گرچه علی‌الاصول می‌تواند مثبت باشد اما متاسفانه با عملکرد دولت در زمینه حفظ آثار تاریخی کشور در تعارض است. برای استفاده بهینه از آب‌های سطحی که امری لازم است نمی‌بایست آثار تاریخی ما مورد تهدید قرار گیرد. دولت از یک سو یادبود کوروش برگزار می‌کند و از سویی دیگر با آبگیری سد سیوند موجودیت یک اثر تاریخی را به خطر می‌اندازد برگزاری مراسم گذراست و تخریب آثار تاریخی گناهش همیشه ماندگار.

▪ دبیرکل نهضت آزادی ایران

حسین سخنور