درمان بدون انگ و طعنه

گزارشی درباره پدیده استفاده از کامپیوتر توسط روان پزشکان برای بهبود اختلالات روانی

«مگه من دیوونه‌ام» این جمله را باید خط اصلی داستان همه مردمی دانست که آسیاب زندگی‌شان با باد نامرادی می‌چرخد و در این گردش سنگ آسیابشان می‌ماند روی اتفاقی که نامش هم ناخوشایند است...

مشکلاتی با منشاء ذهنی-روانی، هر چه باشد مراجعه به روان‌پزشک را هم در جیبش دارد و اینگونه است که دردسر آغاز می‌شود چون خیلی‌ها نمی‌توانند با این ماجرا کنار بیایند. اصلا بسیاری از مردم نمی‌توانند بپذیرند که افسرده‌اند، اضطراب دارند و خلاصه اختلالات ذهنی?شان بدون مراجعه به پزشک برطرف نمی‌شود. بسیاری از مردم حتی نمی‌توانند بپذیرند که فرزندشان به ‌نوعی اختلال روانی مبتلاست. گاهی یک فرزند بیش‌فعال که به‌راحتی قابل درمان است از مدرسه استثنایی سر درمی‌‌آورد، فقط به این دلیل که والدینش حاضر نشده‌اند سراغ یک روان‌پزشک را بگیرند. بسیارند خانواده‌هایی که می‌خواهند چاه نمرات پایین فرزندشان را با ملات معلم خصوصی پر کنند بی‌آنکه بدانند تنها مشکل فرزندشان اضطرابی است که یک لحظه هم رهایش نمی‌کند. شاید بخشی از علت پرهیز ایرانی‌ها در مراجعه به روان‌پزشک و روان‌شناس را باید به‌خاطر همان تعبیر نابخردانه از مراجعه‌کنندگان به این دکترها دانست. به همین دلیل هم تغییر روش سنتی درمان به وسیله این پزشکان، انقلابی به‌پا کرده است. حالا حرف از کامپیوتر است و تحلیل امواج مغزی و ذهنی؛ هرچند باز هم گاهی نگاه بدبین ایرانی‌ها این درمان را هم تعبیر به بد می‌کند.

● مغزهای صفر و یک

دهه ۹۰ میلادی به روایت علم پزشکی دهه مغز نام گرفت. در این دهه از طریق کامپیوتر شناخت بسیاری از کارکردهای مغز و فعالیتش حاصل شد و علم «عصب روان‌شناختی» یا «نوروساینس» وارد مرحله تازه‌ای شد. ایران هم از ترکش‌های این شکوفایی علمی در امان نبود. روان‌پزشکان ایرانی برای آشنایی با روش‌های روان‌پزشکی با کامپیوتر سراغ منابع خارجی را می‌گرفتند تا اینکه بالاخره در سال ۸۴ یک تیم پزشکی به سرپرستی دکتر رضا رستمی، یک گروه درمانی تشکیل دادند تا درمان اختلالات مغزی با کامپیوتر را تجربه کنند. آزمون‌ها و تست‌های روان‌پزشکی با کامپیوتر سریع‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود و آنالیز امواج مغزی وروانی و مقایسه‌اش با امواج افراد سالم، فرصت تازه‌ای برای شناخت بیماری‌های ناشناخته مغزی به‌وجود می‌آورد. از طرفی برخلاف درمان‌های سنتی، استفاده از کامپیوتر در درمان باعث می‌شود بیماری که حرف پزشک را مبنی‌ بر داشتن اختلال روانی نمی‌پذیرد، در این روش درمانی اختلالش را ببیند و بپذیرد و برای درمانش تلاش کند. در سال ۸۵ دستگاه‌های کامپیوتری موردنیاز برای مرکز تازه‌تاسیس درمان اختلال‌های مغزی خریداری و در سال ۸۶ اولین بیماران پذیرش شدند تا نخستین مرکز درمانی اختلالات مغزی وروانی ایران با روش‌های کامپیوتری رسما آغاز به‌کار کند.

● در مغز و ذهن من چه می‌گذرد

۲ دستگاه نورو فیدبک و QEEG با تاییدیه مراکز معتبر بین‌المللی مثل سازمان غذا و داروی آمریکا، انجمن روان‌شناسی و انجمن روان‌پزشکی آمریکا در ۲۷ کشور دنیا با استقبال بسیار مواجه شد و در ایران هم با وجود زمان کوتاه ورودش، اکنون در بیش از ۴۰ مرکز مورد استفاده قرار می‌گیرد. QEEG نوعی نوار مغزی است که به ‌جای نمودار‌های سینوسی، مبتنی ‌بر عدد و رنگ است. گرفتن نوار مغزی با این روش عوارض منفی معمول را ندارد. نورو فیدبک هم یک روش، بی‌خطر برای درمان اختلالات مغزی است که در آن امواج مغزی- روانی و تغییرات آن دریافت و از طریق مانیتور به‌صورت تصویر، موسیقی، فیلم و بازی برای اطلاع بیمار از وضعیت عملکرد مغزش به نمایش درمی‌‌آید. مثلا در یکی از بازی‌های نورو فیدبک به بیماری که یکی از اختلال‌های اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی، عدم تمرکز یا اختلال در یادگیری دارد، گفته می‌شود که در مانیتور مقابلش قایقی را که در آب قرار دارد با تمرکز به حرکت وادارد. در دوطرف قایق اصلی دو قایق دیگر هم وجود دارند که بیمار آن دو را به‌عنوان رقیب می‌شناسد و نباید اجازه دهد این دو قایق حرکت کنند. البته تمام این رقابت‌ها تنها با تمرکز انجام می‌شود و مثل همه بازی‌های کامپیوتری خبری از کلید و دسته بازی نیست. یکی از قایق‌ها نمایانگر موج حواس‌پرتی و دیگری نشان اضطراب است. قایق اصلی که بیمار باید روی آن متمرکز باشد تنها با آرامش بیمار به حرکت درمی‌‌آید و در غیر این صورت قایق‌های رقیب از آن سبقت می‌گیرند. درواقع با نوروفیدبک، بیمار امواج مغزش را می‌بیند و می‌تواند نقاط ضعف و قوت را شناسایی کند.

● تفکیک اختلال

«بیش از ۷۰ درصد مراجعان برای درمان اختلال‌های مغزی - روانی با روش‌های کامپیوتری، دانش‌آموزان هستند و مابقی را هم افرادی در سنین مختلف تشکیل می‌دهند. بیشترین تمرکز ما هم روی دانش‌آموزان است چون اختلال‌های ساده در آنها می‌تواند در بزرگسالی به بحران‌های لاینحل روانی بدل شود.» این حرف‌های دکتر رستمی است که به گفته خودش در این ۳ سال حدود ۵هزار نفر مراجعه‌کننده برای ارزیابی داشته است که از این تعداد هزار نفرشان درمان را آغاز کرده‌اند. چرایی اینکه آن ۴ هزار نفر دیگر قید درمان را زده‌اند، به پول و هزینه‌های درمان بازمی‌گردد. دکتر رستمی می‌گوید: «هر جلسه درمان ۵۰ هزار تومان هزینه دارد و دوره‌های درمانی حداقل ۳۰ جلسه است.» با این توضیح معلوم می‌شود که درمان با این روش مدرن در ایران بسیار گران است و به همین دلیل خیلی‌ها به‌رغم اطمینان به این روش سراغش نمی‌روند. رستمی می‌گوید با این روش بارها و بارها شاهد میسر شدن غیرممکن‌ها بوده است. از شاگرد اول شدن دانش‌آموز اخراجی که به‌خاطر اضطراب در آستانه ترک‌تحصیل بود تا درمان بیماری که از استرس تمام انگشت‌هایش را جویده و زخم کرده بود. رستمی البته تاکید می‌کند که با این روش‌های کامپیوتری می‌توان بهبود عملکرد را مدنظر داشت، نه ریشه‌کنی بیماری را.

● سازهای مخالف مغزی‌ها

روزهای اولی که دکتر رستمی و گروه همکارانش، روان‌پزشکی کامپیوتری را به ایران آوردند مخالفان بسیاری در میان روان‌پزشکان داشتند. جدید بودن نحوه درمان و تکنولوژیک بودن آن بهانه‌ای بود تا عده‌ای به این روش بتازند اما حالا خریداری ده‌ها دستگاه دیگر توسط روان‌پزشکان ایرانی نشان‌دهنده کاهش ذهنیت بد درباره این روش نوین است. سوی دیگر قصه هم بیمارانی قرار دارند که با این روش کنار آمده‌اند و احساس نمی‌کنند باید سنگینی نگاه دیگران را روی دوش خود حمل کنند.

● بازخورد طلایی

دکتر رضا رستمی

روان‌پزشک

مدیر کلینیک سلامت روان آتیه

به ‌غیر از افراد مبتلا به اختلالات مغزی- روانی، یک گروه دیگر هم برای درمان با نوروفیدبک در صف‌های نوبت این مراکز قرار می‌گیرند. این گروه افرادی هستند که به دنبال بهبود توانمندی‌های خود هستند. آنها می‌خواهند با روش‌های کامپیوتری مغزشان را بیش از پیش بشناسند و آن را به کنترل خود درآورند. مثلا ما تابستان چند سال پیش با اعضای تیم تیراندازی برنامه‌های نوروفیدبک اجرایی کردیم و آنها از این تجربه بسیار رضایت داشتند.

الان هم شادی پریدر و آتوسا پورکاشیان از اعضای تیم ملی شطرنج برای افزایش توانمندی‌های خود با نوروفیدبک کار می‌کنند. در دنیا استفاده ورزشکاران از نوروفیدبک و آنالیز امواج مغزی برای افزایش راندمان نمونه‌های جالبی دارد. پس از قهرمانی تیم ملی ایتالیا در جام‌جهانی ۲۰۰۶ نشریه Gazette با تیتر «سلاح ایتالیایی‌ها در سرشان است» به موضوع استفاده بازیکنان تیم ملی ایتالیا از نوروفیدبک برای افزایش تمرکز و کارایی و همچنین کاهش اضطراب آنها پرداخت.

همچنین بعد از قهرمانی تیم آ‌ث‌میلان در جام باشگاه‌های اروپا نشریه‌های ایتالیایی استفاده بازیکنان این تیم از نوروفیدبک یکی از دلایل موفقیت تیم عنوان کردند. در رقابت‌های المپیک ۲۰۰۸ چین هم یک هندی توانست اولین مدال طلای انفرادی تاریخ ورزش هند را در حالی از آن خود کند که به اعتراف خودش ساعت‌ها با نوروفیدبک تمرین داشته است.

ندا لهردی