از دولت شرمنده تا دولت آخر شب

انگار عادت كرده ایم كه پس از ۹۰ دقیقه فوتبال نفس گیر, منتظر گل طلا یی باشیم تا شاید تیم ملی ما به سلا مت از ملبورن به جام جهانی برود انگار عادت كرده ایم كه در دقیقه ۹۰ تمام معادلا ت و محاسبات تحلیلی و تحقیقی مان از یك انتخابات, دگرگون شود و پیش بینی های بهترین تحلیلگران فضای سیاسی و اجتماعی هم به هیچ كاری نیاید

انگار عادت كرده‌ایم كه در دقیقه ۹۰، مهر تعطیلی بر روزهای كاریمان بخورد و ناگزیر تا پایان تعطیلا‌ت ناخواسته، مدام در رختخواب نا‌خواسته پهن‌شده خوردن و خوابیدن غلت بزنیم. انگارعادت كرده‌ایم كه تنها در آخرین ساعات باقیمانده از روز قادر به تحلیل تصمیم برق‌آسای دولت باشیم، آن هم یا در ساعات خواب یا در جایگاه‌های شلوغ پمپ‌بنزین. شاید ما مرد و زن تصمیم‌های دقیقه ۹۰ هستیم، تنها به این دلیل كه خود ما <آخر وقت> را برگزیده‌ایم. اما <آخر وقت> یعنی تصمیم از سر تهور و بی‌باكی و مگر می‌شود كه نتیجه آن بد باشد؟و با این استدلا‌ل، چقدر به خاتمی و دولتش اعتراض و انتقاد شد كه از فرصت‌های دقیقه ۹۰ غافل است و حتی در آخر وقت دولت مستعجل خویش هم <رودر‌بایستی> می‌كند برای هر آنچه كه باید بگوید و هر آنچه كه باید انجام دهد.

چقدر بر خودش خرده روا بود كه <شایسته‌سالا‌ری> را فریاد زد اما در برابر ناهموار ساختن راه توسط <مخالفان> و نا‌هماهنگی در راه از جانب <موافقان>، چنان با رودر‌بایستی ظاهر می‌شد كه در نهایت شاید بتوان یك واژه را بر ادبیات سیاسی افزون كرد و آن <شرمنده‌سالا‌ری> به جای <شایسته‌سالا‌ری> است. یعنی دولتی كه از یك سوی شرمنده مخالفان بود و ترجیح می‌داد همه چیز را نگوید و در سوی دیگر شرمنده موافقان بود و ترجیح داد به گاه نا‌كارآمدی آنها، به ادامه همكاری با همراهان نا‌هماهنگ، <نه> نگوید و عاقبت هم اگر بستر تصمیمی را مهیا نمی‌دید، به اجرایش تن نمی‌داد تا مبادا هم مخالفان و هم موافقان و هم مردم ناراضی را یكجا در برابر خود ببیند، با صورتی كه همیشه خجل می‌نمود.

اما پس از پایان عصر حاكمیت این دولت، دولتی دیگر آمد كه مایه شگفتی جهانیان شد؛ دولتی كه نه در مواجهه با مخالفان رودر‌بایستی پیشه كرد و نه در برابر همراهان و همكاران نا‌هماهنگ حتی آنگاه كه ساز مخالفت با تصمیم‌های یك‌تنه و گاه خلق‌الساعه خود را از اردوگاه موافق یا مخالف می‌شنید و بستر آن را هم در جامعه مهیا نمی‌دید. گواه این مدعا نیز عزل‌های عجیب و غریب مدیران اجرایی یا ترمیم سریع كابینه بود و الی آخر كه البته آخرینش نیز همین تصمیم آخر وقت برای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور است.به هر تقدیر بساط دولت اصلا‌حات جمع شد ولی دولتی آمد كه رودربایستی را راهی به درون تصمیم‌های <آخر وقت> و <آخر شب> این دولت نیست تا <تأمل بر تصمیم‌ها>، جایگزین <تناوب در تصمیم‌های آنی> شود.در اینجا نیز به هیچ‌وجه بحث بر سر هزار و یك تصمیم آخر وقت دولت نیست و لزوما اجرای چنین تصمیم‌های مهمی نمی‌تواند مبداء مخالفت‌ها و انتقادات همه صاحبان نظر باشد، اما نحوه و زمان اجرای این سیاست چه؟ از شاخص‌های مهم ارزیابی عملكرد دولت، یكی می‌تواند میزان رضایتمندی شهروندان از عملكرد مدیران اجرایی باشد، لذا اگر شاخص رضایت و همراهی مردم با تصمیم‌های دولت مهم می‌نماید، ناگفته پیداست دولتی كه در آخر وقت مردم را دچار سر‌در‌گمی می‌كند، خود را بی‌نیاز از هر‌گونه گفت‌وگو و مشاوره تخصصی می‌داند.اینجاست كه دیگر گفته‌های آن مشاور همیشه در صحنه دولت - كلهر- هم تردید‌ساز می‌شود، آنگاه كه می‌گوید رئیس این دولت گاه در طول شبانه‌روز تنها چهار ساعت خواب را برای خودش و اعضای كابینه‌اش مجاز می‌داند. شاید خواب كم و كار زیاد، معادله <بیندیش- عمل كن> را به معادله <عمل كن - بیندیش> تبدیل كرده است و دولتی كه خود را وامدار هیچ گروهی نمی‌داند بدون توجه به نظرات تخصصی یا تشكیلا‌تی، ابتدا تصمیم می‌گیرد، بعد اجرا می‌كند و سپس در مورد آن فكر می‌كند و در نهایت بعد از گذشت چندین ماه، اقتصاد‌دانان معترض و منتقد را نیز آخر وقت به دفتر خود فرا‌می‌خواند تا تازه ببیند آنها چه می‌گویند، آن هم در ساعات پایانی یك روز آخر هفته و به دور از چشم رسانه‌ها. اگر دولت نهم با استفاده از <اصل غافلگیری> در ماجرای بركناری یك‌شبه‌ مدیران شركت بیمه، اعلا‌م سهمیه‌بندی بنزین ، تصمیم به تغییرات در سازمان مدیریت، یا تصمیم خلق‌الساعه برای كاهش نرخ سود بانكی و بركناری مدیران‌عامل بانك‌ها عمل می‌كند، آنگاه طبیعی است كه بر اساس همان اصول چند‌گانه برشمرده، از همه سو واكنش‌هایی را به‌مثابه <پاتك> در برابر غافلگیری‌های ایجاد‌شده دریافت می‌دارد كه این پاتك‌ها الزاما خوشایند‌كننده و منطبق بر پیش‌بینی دولت نخواهد بود و چه‌بسا گاهی موجب ایجاد نوعی سرگیجه و سر‌در‌گمی در جامعه و بروز رفتارهای نامتعارف در اصناف متعدد خواهد شد كه نمونه آن را در تصمیم یك‌شبه این دولت برای افزایش حقوق كارگران شاهد بودیم كه این تصمیم آخر وقت نیز همانند تصمیم آخر وقت دیگر به صبح نكشیده اعتراضات غیر‌قابل پیش‌بینی جامعه را در ‌بر ‌داشت و آسمان سیاست ایران را ابری ساخت. بر این اساس باید كنكاش كرد چه رفتاری منجر به باز‌تولید رفتارهایی از این جنس در جامعه می‌شود تا روشن شود در عصری كه <دولت شرمنده> رخت بربسته و همچنان رئیسش در حاشیه سیاست، شرمنده همه است، دولت فعلی با اتخاذ تصمیم‌های آخر شبی، شرمنده چه كسانی خواهد شد؟

مسیح علی‌نژاد