بخیتار مهره رژیم پهلوی درجبهه ملی

شاپور بختیار آخرین نخست وزیر حكومت پهلوی, در ۱۲۹۳ ش متولد شد تحصیلات ابتدایی را در شهركرد به پایان رساند سپس در ۱۳۰۵ به اصفهان رفت و در این شهر اقامت گزید

شاپور بختیار آخرین نخست وزیر حكومت پهلوی، در ۱۲۹۳ ش متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در شهركرد به پایان رساند. سپس در ۱۳۰۵ به اصفهان رفت و در این شهر اقامت گزید. پدرش ـ محمدخان بختیاری‌ـ وی را در ۱۳۰۹ در ۱۶سالگی برای ادامه تحصیل به بیروت فرستاد. وی تحصیلات متوسطه را در مدرسه فرانسوی بیروت به پایان رساند و دیپلم ریاضی گرفت. پس از آن كه پدر شاپور بختیار به جرم تشكیل یك قدرت منطقه‌ای از بختیاری‌ها دستگیر شد و در ۱۰ فروردین ۱۳۱۳ توسط قوای رضاخان اعدام شد، شاپور بختیار به تهران بازگشت و پس از سه سال توقف در ۱۳۱۶ برای ادامه تحصیل راهی پاریس شد. دوران ۸ساله اقامت بختیار در پاریس تأثیر عمیقی بر خلق وخوی او داشت‌. تأثیری كه توانست هویت فرانسوی را بر هویت ایرانی او غلبه سازد. بختیار در ۱۳۱۸ ش. با یك دختر فرانسوی ازدواج كرد و در ۱۳۱۹ پس از اشغال فرانسه توسط قوای هیتلر وارد دانشگاه سوربن شد و تحصیلات خود را دررشته حقوق ادامه داد. وی پس از دریافت مدرك دكترا، در ۱۳۲۴ بدون سه فرزند خود به تهران بازگشت و بلافاصله به حضور شاه جوان رفت‌. در سالهای دهه ۲۰ شمسی محمدرضا پهلوی ارتباط وسیعی با چهره‌های سیاسی متمایل به غرب برقرار ساخته بود. در این میان جوانان از فرنگ برگشته كه بعدها هریك در رشته‌ای از سیاست نام‌آور شدند، جایگاه خاصی داشتند. بختیار مدت زمان كوتاهی پس از ملاقات با شاه، اوایل ۱۳۲۵، در وزارت جدیدالتأسیس كار استخدام شد و سه سال بعد در ۱۳۲۸ ش. مدیركل اداره خوزستان شد. بختیار در آبادان صاحب چهارمین فرزند خود شد. او برای تمامی فرزندان خود نامهای فرانسوی برگزید. گی‌، پاتریك‌، پوپال و فرانس‌، به ترتیب فرزندان وی هستند.

بختیار، یكسال و نیم مدیر كل اداره كار خوزستان بود و در ۱۳۲۹ به تهران بازگشت. در این سال به دنبال ازدواج محمدرضا پهلوی بایك دختر بختیاری به نام ثریا، كمیته‌ای از بختیاری‌های سرشناس كشور تشكیل شد كه هدف آن به وجود آوردن یك تیم از سواركاران چابك برای همراهی همیشگی شاه بود. این تیم «فدائیان شاه‌» لقب گرفت و آن كمیته متشكل از ۱۱ نفر از جمله شاپور بختیار بود. با این حال بختیار یك سال بعد از عضویت در این كمیته خارج شد.

بختیار در ۱۳۲۹ به حزب ایران كه ۷ سال قبل از آن در سایه آزادی‌های سیاسی بوجود آمده از سقوط دیكتاتوری رضاخان و توسط جمعی از تحصیلكردگان فرنگ رفته تشكیل شده بود، پیوست‌. با تشكیل دولت مصدق بختیار ابتدا به عنوان نماینده دولت برای رسیدگی به وضع كارگران خوزستان راهی این خطه شد وسپس معاون وزارت كار در دولت دوم مصدق و كفیل وزارت كار شد. عضویت بختیار در دولت با مخالفت با تعدادی از سران جبهه ملی مواجه شد كه او را عامل «شركت نفت انگلیس‌» می‌خواندند.

طبق اسناد به دست آمده از لانه جاسوسی امریكا، بختیار در ۱۱ آذر ۱۳۳۲ به دوتن از مقامات سفارت امریكا در تهران گفته بود، همكاری با انگلیسی‌ها فاجعه‌آمیز و همكاری با شوروی به معنای نابود كردن كشور است‌. ولی حمایت از ایالات متحده نمایانگر تنها امید ایران برای استقلال است‌. ۱

شاپور بختیار پس از كودتای ۲۸مرداد، به جرم همكاری با سازمان نظامی حزب توده دستگیر و تا ۲۶/۱۰/۱۳۳۴ در زندان ماند و در دومین سازماندهی جبهه ملی كه از ۳۰ تیر ۱۳۳۹ و به دنبال به قدرت رسیدن كندی در امریكا و فشار او بر شاه برای ایجاد رفرمهای سیاسی و اقتصادی شكل گرفت نقش فعالی داشت‌. سازماندهی جدید، آلت دست و تحت نفوذ مستقیم حكومت بود. بختیار یكی از مخالفین قیام اسلامی ۱۵ خرداد به رهبری امام خمینی‌(ره‌) است. می‌نویسد:

«.... در سال ۱۳۴۱ جبهه ملی از جنبش خمینی پشتیبانی نكرد. در این تصمیم‌گیری من نقش داشتم‌. به هیچ قیمت نمی‌خواستم با سیستمی خود را مرتبط سازم كه با پیشرفت و تحولی كه ما تحسینش می‌كردیم‌، عناد داشت‌.... با چهار رأی در مقابل سه رأی تصمیم گرفتیم كه اعمال خمینی را به هیچ عنوان تایید و تقویت نكنیم‌...» ۲

در میان اسنادی كه اكنون در دسترس ماست‌، سندی است كه ملاقات شاپور بختیار را با یكی از مقامات ساواك در ۲۴فروردین ۱۳۴۰ نشان می‌دهد. بختیار در این ملاقات اظهار داشت‌:

«... من در زندان به تیمور ]منظور تیمسار سپهبد بختیار[ گفته‌ام كه نسبت به رژیم سلطنت علاقمند و وفادارم و فقط سلطنت است كه موجودیتی برای این كشور ایجاد نموده و معلوم نیست اگر این رژیم از بین برود آینده مملكت چه خواهد شود وبه كجا خواهد انجامید.» ۳

بختیار در سالهای دهه ۴۰ شمسی به پاس خدماتش در جبهه ملی دوم از مراحم خاص دربار برخوردار شد. او مدیریت تعدادی از شركتهای بنیاد پهلوی و واسطگی برخی كمپانی‌های فرانسوی را برعهده داشت‌. او كه در فراماسونری نیز عضویت داشت، تصدی شركتهای بنیاد پهلوی را تا آغاز امواج انقلاب اسلامی ادامه داد.

بختیار با سقوط كابینه كوتاه مدت ازهاری در دی ۱۳۵۷ به عنوان آخرین نخست وزیر شاه، مأمور تشكیل كابینه شد. وی كه به مدت بیش از ۳۰سال در عین عضویت در جبهه ملی روابط پنهانی خود را با رژیم پهلوی حفظ كرد، یك سال قبل از احراز مسئولیت نخست وزیری همراه با چهره هایی مانند كریم سنجابی و داریوش فروهر در خرداد ۱۳۵۶ نامه سرگشاده‌ای به شاه نوشته و در آن خواستار فضای باز سیاسی در كشور شده بود. بختیار آخرین تیر تركش شاه برای فرونشاندن انقلاب مردم ایران بود. نخست وزیری وی تنها ۳۷ روز دوام آورد. او طی این مدت كوشید تا باكمك امریكا، رژیم در حال مرگ پهلوی را نجات دهد. برای دستیاری او «هایزر» ژنرال چهار ستاره نیروی هوایی امریكا و معاون فرماندهی ناتو وارد تهران شد. یكی از مأموریتهای هایزر جلب حمایت ارتش ایران از دولت بختیار و تحكیم مواضعِ آخرین امید شاه بود. ارتشبد حسین فردوست راجع به دوران كوتاه مدت نخست وزیری بختیار و اقدامات وی می‌نویسد:

«... دوران دولت بختیار كوتاه بود. ولی او در همین ۳۷ روز بیش از بسیاری نخست وزیران دوران پهلوی دزدی كرد. پرویز ثابتی از طریق مأموران ساواك‌، كه از سابق در محل‌های حساس نخست وزیری گمارده شده بودند، كسب اطلاع كرد كه بختیار حدود ۶۰میلیون تومان از هزینه سری نخست وزیری را به نفع خود برداشت كرده‌، كه حدود ۱۰میلیون تومان رابابت باخت‌های خود در قمار پرداخته و حدود ۱۰ میلیون تومان هم به منوچهر آریانا داده وبقیه را به جیب زده است‌. او این خبر را به من داد. ولی این دزدی بختیار در برابر خیانتی كه او كرد هیچ است و آن لغو سفارشات وسایل نظامی با امریكا و انگلیس بود. مسلماً یكی از مأموریت‌های هایزر همین بود، زیرا واسطه لغو قرارداد باید نظامی باشد. جمع این سفارشات ظاهراً حدود ۱۱ میلیارد دلار بود كه اكثر این وجوه به عنوان پیش قسط پرداخت شده بود. به نظر من‌، خیانت بختیار، شفقت (وزیر جنگ‌) و قره‌باغی (رئیس ستاد ارتش‌) در این مسئله بسیار بزرگ است ومسلم است كه از این بابت حق وحساب كلانی در خارج به بختیار پرداخت شده است...۴»

بختیار در دوران كوتاه مدت نخست وزیری توطئه هایی نیز طراحی كرد. از جمله این طرح‌ها، انفجار هواپیمای حامل امام خمینی‌(ره‌) در مسیر بازگشت به تهران بود. با این حال امام در ۱۲ بهمن در دومین ماه حكومت لرزان بختیار و در میان بزرگترین استقبال تاریخ به ایران بازگشت و در همان ماه، مهندس مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت برگزید.

روز جمعه ۲۰بهمن، پس از نمایش فیلم ورود امام به تهران در تلویزیون‌، پرسنل نظامی پادگان نیروی هوایی به ابراز احساسات پرداخته ونیروهای گارد شاهنشاهی حاضر در پادگان به مخالفت با آنان پرداختند. این مخالفت سرانجام به درگیری مسلحانه میان آنان انجامید ولحظه به لحظه بر شدت و وسعت و تلفات آن افزوده شد. روز ۲۱ بهمن نبرد سرنوشت سازی میان مردم و نیروی هوایی از یك سو و سربازان گارد از سوی دیگر آغاز شد ونهایتاً در سپیده دم روز بعد منجر به شكست گارد و سقوط رژیم پهلوی و درهم پیچیده شدن طومار نظام شاهنشاهی در ایران شد.

با سقوط رژیم پهلوی، شاپور بختیار پس از یك دوره اختفا در تهران با حمایت دستهای مرموزی به خارج گریخت و عازم فرانسه شد. بختیار طی ۱۲ سال اقامت در فرانسه مورد حمایت كامل سرویس‌های اطلاعاتی غرب قرار داشت و با تغذیه كلان مالی فعالیت‌های توطئه‌گرانه علیه نظام نوپای ایران را از سر گرفت‌. از مهمترین این توطئه‌ها دخالت وی در كودتای نافرجام نوژه و طرح تجزیه خوزستان بود. طبق این طرح ارتش عراق می‌بایست در یك حمله سریع خوزستان را اشغال می‌كرد وبختیار «دولت آزاد» خود را در این خطه اعلام می‌نمود.

شاپور بختیار حدود ۱۲ سال به عملیات علیه نظام جمهوری اسلامی ادامه داد و سرانجام در ۱۵ مرداد ۱۳۷۰ در ویلای مسكونیش در حومه پاریس به قتل رسید. دولت فرانسه به دنبال وقوع این حادثه ابتدا جمهوری اسلامی ایران را متهم به ترور بختیار كرد و حتی برنامه سفر میتران رئیس جمهور وقت آن كشور به تهران نیز درپی این حادثه لغو شد. با این حال در مراحل بعد نیز فرانسوی‌ها نتوانستند این اتهام را به اثبات برسانند.

پی نویس‌:

۱ـ مجموعه اسناد لانه جاسوسی امریكا؛ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام؛ ج ۲؛ تهران؛ آبان ۱۳۶۶؛ صص ۹۰-۹۲ .

۲ـ یكرنگی؛ شاپور بختیار؛ ترجمه مهشید امیرشاهی؛ ۱۳۶۱ش.؛ ص ۱۴۰ .

۳ـ مطالعات سیاسی؛ موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ـ كتاب اول ـ پائیز ۱۳۷۰ ـ ص ۱۹۸ .

۴ـ ظهور وسقوط سلطنت پهلوی؛ موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی؛ ج ۱؛ ص ۶۰۸ .