دوشنبه, ۲۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 13 May, 2024
واژگان یک فرهنگ(15): «تلفن»: صدای «دیگری»
همچون بسیاری دیگر از اختراع های غرب صنعتی شده نیمه دوم قرن بیستم، تلفن نیز که در سال 1875(1254 شمسی) ابداع شده بود، با اندکی فاصله به ایران رسید و نخستین خط های تلفن نیز حدود ده سال بعد بین تهران و شاه عبدالعظیم و میان عمارات وزارت جنگ و قصر های شاهی به وسیله یک فرانسوی به نام فبوس بوآتال (Faibus Boital) که امتیاز راه آهن ری و ساخت قطار شهری در تهران را به دست آورده بود (سپس به بلژیک فروخت) و نقش مهمی نیز در ایجاد صنایع جدید در ایران داشت، کشیده شدند. اما این به هیچ رو بدان معنا نبود که درکی از مفهوم «صدایی دوردست» که «تلفن» در معنای ریشه ای خود در زبان های اروپایی در بر داشت در ذهن و فرهنگ و زبان مردم وجود داشته باشد، به صورتی که تلفن خودکار، شصت سال پس از این تاریخ (1937/1316) تنها ششصد خط در ایران را در بر داشت و بیست سال پس از این تاریخ (1337/ 1957) تنها به 13000 خط رسیده بود. هر چند یک شبکه تلفن خودکار 180 هزار شماره ای در سال 1334/1955 از آلمان خریداری و به تدریج در سراسر کشور نصب شد.
در دهه 1340، تلفن هنوز وسیله ای لوکس به شمار می آمد و با سرعتی بسیار اندک وارد خانه های طبقه متوسط رو به بالا می شد. تلفن دیواری ثابت عموما در نقطه ای خاص از خانه قرار می گرفت و استفاده از آن، ایستاده و زیر کنترل بود. سرعت رشد تلفن برغم ورود درآمدهای نفتی به نسبت بسیاری دیگر از مظاهر زندگی مدرن پیشرفتی کند داشت. این در حالی بود که سیل گسترده روستائیان و مهاجران شهرستانی که به شهرهای بزرگ وارد می شد و با نزدیک شدن انقلاب اسلامی، شدت می گرفت. مهاجران همگی ابتدا به دنبال پیدا کردن یک «سرپناه» و پس از آن در پی دست یافتن به «برق» و «آب» بودند و «تلفن» تا پایان دهه 1360 هنوز یک کالای لوکس به شمار می آمد که بهایی در سطح یک خودرو متعارف و در بعضی مناطق متراکم شهرهای بزرگ، حتی از آن هم بالاتر داشت.
در این حال تلفن در شهرهای کوچک، و به ویژه در «مراکز تلفن» روستاها، به تدریج به نمادی از «صدای دوردستی» تبدیل می شد که «دیگری» را برای «خود» قابل فهم می کرد و تقابل خود/ دیگری که هر چه بیشتر با مفهوم مهاجرت خودی ها به «شهر»، به «تهران» و در نهایت به «آن طرف آب ها» در فرهنگ ایرانی شکل می گرفت را نمایندگی می کرد. در بسیاری از روستاها، مرکز تلفن، قلبی برای تجمع مردهای روستا بود که به دیوارهای آن تکیه می دادند و روزهای بیکاری خود را در انتظار خبری از «شهر» می گذراندند. در شهرها نیز، تلفن به تدریح، جایگزین روابط فیزیکی می شد و «صدا» می توانست به مفهومی برای بازتولید و باز نمایی «دیگری» بدل شود.
تلفن از دهه 1340 و به ویژه از دهه 1350، در کنار برخی دیگر از ابزارها به ویژه «رادیو»، عاملی اساسی برای ایجاد روابطی از شکل و محتوایی جدید میان کنشگران اجتماعی بود که پیش از آن با سرعتی بیشتر و به شکلی ساده تر با «پست» و ظهور«روزنامه» و نشریات آغاز شده بود. جامعه جدید به این ترتیب می توانست در قالب «صدا» بازسازی شود و انسجام بگیرد. و در حالی که رادیو گویای صدایی بود که کنشگران باید با انفعال به آن «گوش می دادند» و آن را در نظام نمادین اجتماعی به یک «استناد» (رفرانس) واقعیت بدل می کردند که به ویژه خود را از خلال «اخبار رادیویی» شکل می گرفت، «تلفن» امکان مبادله ای دو یا چند جانبه را میان گنشگران ایجاد می کرد که از یک سو گروه ها و جماعت های شهری را به وجود می آورد که درون این نظام می توانستند برای نخستین بار در زمانی کوتاه فاصله ها را از میان برداشته و اندیشه ها و گفتمان های شناختی را میان یکدیگر به مشارکت بگذارند، بلکه شکاف هایی را که در جامعه با فرایندهای چون مهاجرت روستا – شهری و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و همچنین پراکنش خانواده های گسترده به خانوارهای هسته ای درسطح شهرهای بزرگ به وجود آمده بود، جبران کند.
تلفن همچنین می توانست پایه ای اساسی برای ایجاد «دیگری» در قالب سوژه ای تازه باشد، که خود به ایجاد سوژه بودگی مدرن منجر می شد. در سال های دهه 1350 به تدریح فرایندی آغاز شد، که نخستین روابط «آزاد» و «اتفاقی» میان دختران و پسران از طرقی چون «مزاحمت ها و شوخی های تلفنی» و «تلفن گرفتن یا دادن» روی تکه های کوچک کاغذ، آغاز شد که معناهای خاص اجتماعی داشت و می توانست کمبود یا ناتوانی بسیاری از جوانان را از ایجاد ارتباط فیزیکی در جهان واقعی جبران کند. در عین حال که «تلفن زدن» و گفتگوهای تلفنی طولانی، برای زنان خانه دار عاملی بود برای خروج از نظام بسته «خانه» و برای دختران و پسران جوان ابزاری برای رهایی از شبکه سنگین محدودیت های خانوار در گوشه ای دنج با گوشی هایی که تعدادشان در خانه افزایش می یافتند. فرایندهایی که می توانستند هویت های جدید سوژه های جدید اجتماعی را بسازند. دیگری به ای ترتیب می توانست در فضای مجازی در یک بازی «غیر قابل مشاهده» به رابطه ای حقیقی که واقعیت خود را در «صدا» می ساخت، دامن بزند و این رابطه بتواند سپس در فضای واقعی تداوم یابد.
از این رو، «تلفن داشتن» در آستانه انقلاب و در سال های نخست آن یعنی در دهه 1360، از لحاظ نمادشناختی و در نظام زبان شناختی معادل های خود را در «شغل داشتن» ، «خانه داشتن» و «مدرک داشتن» می یافت و به شرطی از مجموعه شرایط برای آغاز زندگی جدید برای زوج های جوان تبدیل می شد، هر چند اهمیت آن در حد سایر شروط نبود. در انتهای دهه 1350 و آستانه انقلاب ، «تلفن نداشتن» یک کاستی و نقص اجتماعی به شمار می آمد که به معنای کمبود آشکار «سرمایه اجتماعی» در مفهوم بوردیویی کلمه تعریف می شد، در عین حال که برخورداری از این دستگاه به نوعی حداقلی از امکان ارتباط ایجاد کردن میان عناصر بی شمار و رو به تزاید شهر مدرن را نیز می ساخت. از این رو، همه به دنبال پیدا کردن و خرید و فروش «خط» تلفن بودند و خانه و آپارتمان بنا بر اینکه دارا یا فاقد «خط» باشند، به شدت نوسان قیمت پیدا می کردند. «دیگری» در قالب صدا، به یک واقعیت ضروری تبدیل شد، که رفته رفته تمام ساعات روز و شب افراد را در بر می گرفت، مقدمه ای برای تسخیر همه جانبه زندگی کنشگران ایرانی با پیوندهای صدائی که کمتر از بیست سال بعد در قالب «همراه» ها، همه گیر شد.
ستون مشترک انسان شناسی و فرهنگ و روزنامه شرق (روز های سه شنبه صفخه آخر)
پرونده «ناصر فکوهی»در انسا شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/node/9132
دوست و همکار گرامی
چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید
http://anthropology.ir/node/11294
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران رهبر انقلاب شورای نگهبان مجلس شورای اسلامی مجلس دولت صادق زیباکلام انتخابات دولت سیزدهم انتخابات مجلس انتخابات مجلس دوازدهم حجاب
هواشناسی تهران بارش باران شهرداری تهران قتل حج تمتع سیل سازمان هواشناسی سلامت پلیس زلزله وزارت بهداشت
خودرو قیمت دلار سایپا قیمت خودرو قیمت طلا بازار خودرو بانک مرکزی مسکن دلار گاز بورس حقوق بازنشستگان
نمایشگاه کتاب کتاب عربستان نمایشگاه کتاب تهران سالار عقیلی تلویزیون سینمای ایران نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران رضا عطاران دفاع مقدس تئاتر سریال
خورشید دانشگاه تهران کره زمین
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه فلسطین حماس جنگ غزه روسیه آمریکا افغانستان سازمان ملل نوار غزه اوکراین
استقلال فوتبال مهدی طارمی پرسپولیس فولاد خوزستان لیگ برتر رئال مادرید بازی لیگ برتر فوتبال ایران لیگ برتر ایران باشگاه پرسپولیس هوادار
هوش مصنوعی شفق قطبی نوآوری تبلیغات دبی ایلان ماسک ناسا اپل
ویتامین خواب کودک تجهیزات پزشکی شیر کاهش وزن افسردگی فشار خون درمان ناباروری بارداری سلامت روان