تصاویر کودکانه ی من از عید فطر: عید فطر مبارک!

قاسم منصور آل کثیر

انسان شناسی و فرهنگ، فرا رسیدن عید فطر را به همه خوانندگان و عموم مردم ایران تبریک می گوید و امیدوار است که یک ماه روزه داری برای همه کسانی که توانستند این فریضه دینی را به جا بیاورند، پر برکت باشد و بتواند آنها را از اخلاق و کردار و انسانیت  بیشتری برخوردار کند. عید فطر برای همه مسلمانان و در کشور ما در بسیاری از مناطق نه فقط جنبه  جشنی مذهبی را دارد بلکه با فرهنگ و آداب و رسوم آنها پیوند خورده است.

در بسیاری از نقاط ایران، عید فطر نه فقط با نماز  مقدس این عید، بلکه با آدابی همچون دید و بازدید ها، پوشیدن لباس های نو و رفتن به گردش و لذت بردن از زندگی و تفریحی و خوشی همراه است و هم از این نظر باید از  افزایش تعطیلات این عید (بدون خرج از منطق اصل عمومی مورد دفاع ما یعنی کاهش  کلی تعطیلات در کشور) دفاع کرد. زیرا، فطر جزو اعیادی است که ارزش خاصی را در فرهنگ و تمدن ایرانی در طول بیش از هزار و پانصد  سال تاریخ اسلامی کشور ما به دست آورده است. در زیر خاطرات یکی از همکاران ما را از وران کودکی اش در رابطه با عید فطر می خوانید: 

 

تصاویر کودکانه ی من از عید فطر
قاسم منصور آل کثیر

گویی خاطرات رنگ نباخته چون سالی یکبار این داستان تکرار می شود. کوچک که بودم پایان ماه رمضان سراسر شهر و روستاهای ما حال و هوای دیگری پیدا می کرد. دغدغه ی اصلی پدر و مادر تمیزکاری خانه و خرید شیرینی بود. همیشه لحظه ی اعلام عید را در بازار مشغول خرید بودیم و بعد از آن نوبت به "ام الحلس" می رسید. همه باید شستشو کنند و آرایش. حمام های عمومی در سال های گذشته غلغله می شد. روستاییان به دلیل نبوى آب و گرمابه با هر وسیله ای خود را به مرکز می رساندند تا استحمام کنند و آرایش. تا پایان آن شب همه کارها باید انجام می شد، لباس های نو در گوشه ای چیده میشد. سفره در بزرگترین اتاق (مضیف) پهن می شد.

 صبح روز بعد، بعد از اذان همه اهالی خانه باید بیدار شوند. پدر همیشه تاکید می کرد باید نماز عید را در کنار باقی همسایگان در مسجد محله باشیم. در مسیر برگشت به خانه معایده آغاز می شد. پدر می گفت که روز عید، درِ خانه همیشه باید باز باشد، درِ بسته، بی احترامی به میهمانان تلقی می شد. اهالی محل همگی جمع می شدند تا شادی را به خانواده ای هدیه کنند که در طول سال عزیزی را از دست داده بود، سرکشی به بازماندگان متوفیان آغاز دید و بازدید عید.

بعد از تبریک عید و خواندن فاتحه شروع به دید و بازدید می کردیم. اول باید سراغ ریش سفیدان محل  می رفتیم. این دید و بازدید تا کم سن و سال ترین فرد محله ادامه داشت. نوشیدن قهوه تلخ عربی در روز عید مرسوم است. صبحانه ی عید فطر هم با خود خاطراتی دارد. همیشه در محله خانه هایی بودند که میزبان همسایگان برای صرف صبحانه می شدند. صبحانه عید هم همراه بود با نانی که با روغن داغ می شد یا برنجی که در کنارش ماست بود. در برخی مناطق اهالی از رهگذران در خیابان پذیرای می کردند؛ صبحانه ی خیابانی. یکی از ویژگی های صبحانه ی خیابانی این بود که به صورت سلف سرویس ارائه می شد. چای دارچین و زعفران و قهوه را هم چاشنی صبحانه می کردند. سفره عید تا چند روز در اتاق پذیرایی می ماند. وسط سفره با قرآن وشیرینی های محلی ازجمله "خریط" (خریط ماده زرد رنگ و مقوی است که از گیاهان تالاب بدست می آید) تزئیین می شد. البته مردم عرب شهرهای امیدیه و رامشیر به جای سفره از سینی های گرد وسط اتاق پذیرایی استفاده می کردند که شیرینی هایشان را در آن می چیدند.

 

جوانان اما در کنار این مراسم برنامه خاص خود را تدارک می بیند. جشن و پایکوبی، رقص و آواز.  هوسه و یزله به این صورت است که فردی در میان جوانان می ایستد و دیگر جوانان دور او حلقه میزنند و شروع به شعر خوانی می کند. در نهایت همگی با تکرار کردن بخشی از شعر او را همراهی می کنند و پای بر زمین می کوبند. لباس زبان، آداب، رسوم و غذاها همه رنگ و بوی عربی داشت.  در کنار این تکرار این جمله در کوچه و خیابان و مدارس که این عید شما عرب هاست، این تصویر را در ذهن من بیشتر هک می کرد که عید فطر یک عید عربی است. هر چند در سال های اخیر این تصویر در ذهن من شکل دیگری به خود گرفته است بخصوص وقتی می بینم در گوشه و کنار کشورم اهمیت ویژه ای به این روز داده می شود.

 

این جشن از مقدمات گرفته تا پایان آن وقت زیادی را طلب می کند. باید برای دید و بازدید به دیدار آشنایان در شهرستان های دیگر برویم و عید را به پدربزرگ و مادربزرگ تبریک بگوییم. برای اجرای همه ی این مناسک وقت زیادی نیاز بود اما ما فقط یک روز فرصت داشتیم. گاهی کمتر، وقتی که تشخیص هلال اول شوال به تاخیر بیوفتد. به همین دلیل همه کودکان و نوجوانان عرب تا چند روز بعد از عید به مدرسه نمی رفتند. دغدغه اولین مواجهه با ناظم و معلم و تلخی عقب ماندگی از درس و احتمالا تنبیه برای غیبت ناموجه، شیرینی روزهای عید را از کاممان می گرفت.  الان نمی دانم اضافه شدن یک روز به این تعطیلی چقدر از دلشوره کودکان مدرسه ای یا شاغلان و کارکنان می کاهد؟

 

 

 

پیش از این از قاسم منصور آل کثیر مطالب زیر منتشر شده بود:

برگزیده شدن مقاله یکی از همکاران «انسان شناسی و فرهنگ» در دانشنامه ویکیپدیا

http://anthropology.ir/node/10311

گذری بر آئین گرگیعان در بین عرب های خوزستان
http://anthropology.ir/node/8547

گفتگو با ناصر فکوهی درباره ی هویت و وحدت
http://anthropology.ir/node/10276

گفتگو با عبدالنبی قیّم فرهنگ نویس و تاریخ نگار: پانصد سال تاریخ خوزستان
http://anthropology.ir/node/8866

آیین ازدواج در بین مردم عرب خوزستان
http://anthropology.ir/node/7948

پوشش در قریه سید محمد تفاخ(الهدامة)
http://anthropology.ir/node/9272

معرفی دو کتاب درباره خوزستان
http://anthropology.ir/node/10646

گفتگو با محمدرضا فرطوسی درباره‌ی فیلم "آن مرد اسب دارد"
http://anthropology.ir/node/10664

فیلم مستند"الرماد"
http://anthropology.ir/node/9514

گفتگو با ناصر فکوهی :نوزایی، شکوفایی و بحران هویت و ملی گرایی عقب افتاده
http://anthropology.ir/node/11049

گفتگو با ناصر فکوهی، به بهانه ورود به ششمین سال فعالیت انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/11162

دو رسم "ام الوسخ" و "ام الحلس"(پایان رمضان) در میان مردم خوزستان
http://anthropology.ir/node/11169

گفتگو با ناصر فکوهی: کدام «تجدد» ؟ کدام «مدرنیته»؟
http://anthropology.ir/node/11569

گشتی در بازار کهنه دزفول
http://anthropology.ir/node/12423

بازار دزفول ؛ تابستان 1390(عکس: قاسم منصور آل کثیر)؛
http://anthropology.ir/node/12421

به مناسبت روز جهانی زنان روستایی/ بانوان روستایی حافظان هویت‌های بومی
http://anthropology.ir/node/15129

زنان دزفولی ورشو را زنده نگه می‌دارند
http://anthropology.ir/node/15230

وبگردی؛ آشنایی با سایت انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/14567

گفتگو با ناصر فکوهی: ضرورت مطالعات قوم شناسی در ایران
http://anthropology.ir/node/12762

پرندگانی که میخوانند، می نالند: در باب پرنده افسانه ای مردم کرد و عرب
http://anthropology.ir/node/14241

علوانیة «تار»، و پود این دیار
http://anthropology.ir/node/17101

گفت وگو با ناصر فکوهی: زبان جهانی در برابر زبان ملی، زبان ملی در برابر زبان محلی - قومی
http://www.anthropology.ir/node/16789

منطقه دروازه در شهر اهواز، عکس : محرم / آدر1391
http://www.anthropology.ir/node/15865

گفتگو با تورج دریایی، گفتگو با تورج دریایی: ساسانیان ایرانشهری فرهنگی داشتند نه جغرافیایی

http://anthropology.ir/node/21280

گفتگو با ناصر فکوهی، کنش فرهنگی کتابخوانی: خیال‌پروری نسبت به گذشته طلایی را کنار بگذاریم

http://anthropology.ir/node/18954

گفتگو با ناصر فکوهی: انتظارات جامعه دانشگاهی و روشنفکر از دولت جدید

http://anthropology.ir/node/19223

کارون نماد وحدت شد

http://anthropology.ir/node/20251

«انسان شناسی و فرهنگ» یعنی دموکراسی علمی و ترویج علمی

http://anthropology.ir/node/20445

مناسک شبیه خوانی در تاسوعا و عاشورای روستای سیدمحمد تفاخ (1)

http://anthropology.ir/node/20624

مناسک شبیه خوانی در تاسوعا و عاشورای روستای سیدمحمد تفاخ (2)

http://anthropology.ir/node/21454

روح شهر از دریچه لنز عکاسان اهوازی

 http://anthropology.ir/node/22076

تیرار دم، گذری بر یکی از آئین های کشاورزی مردم خوزستان

http://anthropology.ir/node/23510

 صفحه ی نگارنده در سایت انسان شناسی و فرهنگ:

http://anthropology.ir/node/7805

[e-mail]

 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد.

کمک های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

شماره حساب بانک ملی:
0108366716007

 شماره شبا:
IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:
6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان