اولین مدرسه دخترانه

جنبش مشروطه سرچشمه بسیاری از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران است. ایجاد مدارس و دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی، رو آوردن به کتاب، کتابخوانی و مهار کردن خودکامگی و افکار …

جنبش مشروطه سرچشمه بسیاری از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران است. ایجاد مدارس و دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی، رو آوردن به کتاب، کتابخوانی و مهار کردن خودکامگی و افکار آزادیخواهی و عدالت‌جویی و ارزش دادن به مطبوعات و گسترش نهادهای مدنی و نقش زنان، همه و همه نشأت گرفته از مشروطه است. اولین‌های مشروطه عنوان سلسله مقالاتی است که بیانگر چگونگی آغاز نهادهای اجتماعی و گسترش آن در تاریخ معاصر ایران است.

اولین مدرسه (دبستان) دخترانه ایران، مدرسه دوشیزگان در ۱۳۲۴ هجری قمری / ۱۲۸۵ هجری شمسی توسط بی‌بی خانم استرآبادی (مادر علیقلی وزیر موسیقیدان ایرانی) در خانه مسکونی او با سه کلاس درس کار خود را آغاز کرد. بی‌بی‌خانم و دو دخترش مولود و افضل سه کلاس مدرسه را اداره کردند.

بی‌بی‌خانم مقدمات معلمی را در مدرسه آمریکایی‌ها فرا‌گرفته بود. بی‌بی خانم از زنان سخنور و نویسنده‌ای بود که در سال ۱۲۷۴ هجری قمری متولد شد و دختر محمدباقرخان استرآبادی (سرکرده سوار استرآباد) و از بطن خدیجه خانم (دختر آخوند ملا محمدکاظم مجتهد مازندرانی) یعنی ندیمه و ملا باجی شکوه‌السلطنه (مادر مظفرالدین‌شاه قاجار) بود (۱۲۱۲ ـ ۱۲۵۰ هجری قمری). بی‌بی‌خانم در محیط اندرون ناصرالدین‌شاه قاجار پرورش یافت و به فرمان همین‌شاه قاجار همراه دختران دیگر دربار به آموختن علم پرداخت. بی‌بی‌خانم به دلیل برخورداری از سطح خوب آگاهی‌های اجتماعی که در طی دوران زندگی داشت، معتقد بود پسر و دختر باید یکسان آموزش ببینند و کسب معرفت کنند و در این راه خاموش ننشست. او برای رفع ظلم از زنان و رشد و آگاهی‌ و تربیت آنان، مدرسه دوشیزگان را تاسیس کرد.

این مدرسه از نخستین دبستان‌های دخترانه به روش جدید تعلیم و تربیت بود که در تهران در دروازه‌ محمدیه، بازارچه حاجی محمدحسن واقع بود. درس‌هایی که تدریس می‌شد عبارت بود از تاریخ، جغرافیا، نگارش، ریاضیات و علوم دینی. دانش‌آموزان بین هفت تا ۱۲ سال سن داشتند. بی‌بی‌خانم برای تشویق والدین درس آشپزی را نیز به درس‌ها اضافه و مرکزی را برای آموزش کارهای دستی افتتاح کرد. به تهیدستان جهت ثبت‌نام دختران‌شان در مدرسه تخفیف داد. تاسیس مدرسه دخترانه برای اولین بار مخالفت‌هایی را نیز در برداشت که به تعطیلی مدرسه نیز منجر شد.

اما بی‌بی‌خانم با مکاتباتی که با برخی از علما کرد توضیحاتی درباره ارزش‌ مدرسه‌های جدید و اشکالاتی که به مکتب‌خانه‌های قدیم وارد بود را برشمارد و با وجود درخواست حذف کلمه دوشیزه از عنوان مدرسه، بی‌بی‌خانم ایستادگی کرد و پس از بازگشایی مجدد آن از هر دو دانش‌آموز یک نفر مجانی نیز ثبت‌نام شد.

کلاس‌های «اکابر» برای آموزش بانوان بزرگسال و نیز «دارالایتامی» برای دختران بی‌سرپرست در جنب مدرسه به وجود آورد. پس از چند سال بی‌بی‌خانم «مدرسه دوشیزگان» را تعطیل کرد و دختر او مولودخانم «مدرسه پرورش دوشیزگان» را در ۱۳۲۹ هجری قمری / ۱۲۸۹ هجری شمسی گشود و دختر دیگر بی‌بی‌خانم در آن دبستان به آموزگاری مشغول شد. اعلانی در نشریه شماره۳ «ایران نو» به چاپ رسید که خبر تاسیس دبستان جدید را می‌داد:

«مدرسه پرورش دوشیزگان» اولین مدرسه‌ای است که به اجازه وزارت جلیله معارف و مطابق دستور جدید در سه راه منتظم گشوده می‌شود و در تعلیم و تربیت بنات دبستان مذکور، دقت شایسته خواهد نمود.

نظامنامه مدارس ابتدایی و متوسطه به تصویب حسن مشیرالدوله رسید و در آن متذکر شد «مدیره مدرسه محل مدرسه را در خانه شخصی خود قرار ندهد. در صورتی که جزو سکنه آن خانه مرد نباشد.»

فائزه توکلی