جنسیت و جامعه اطلاعاتی

ترجمه ی حمید جاودانی

 گزارشی از اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی، سازمان آموزشی ، علمی و فرهنگی ملل متحد
فناوری اطلاعات و ارتباطات دستیابی زنان را به خودگردانی در زندگی اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی شان تسریع می کنند و برابری جنسیتی را ارتقا می دهند. اما این توان بالقوه تنها هنگامی جنبه عینی به خود می گیرد که ابعاد جنسیتی جامعه اطلاعاتی یعنی نیاز های کاربران، شرایط دسترسی، سیاست های مربوط به این فناوریها (ICT) ، چهار چوب کاربری و مقررات مربوط به آن ، در ذهن همه مخاطبان نقش بندد. فقر ، بی سوادی و کمبود دانش انفورماتیک وموانع زبانی از عواملی هستند که به طور کلی ، مانع دسترسی به زیر ساختهای فناوریهای اطلاعات و ارتباطات به ویژه در کشورهای در حال توسعه می شوند، اما این مسائل در مورد زنان جدی تر بروز می یابند. وانگهی ، دسترسی زنان به این فناوریها (ICT)به الزامهایی وابستگی دارد که فراتر از مسائل زیرساختی فناوری وو محیط زیر ساختی فناوری و محیط اجتماعی – اقتصادی است. جامعه و فرهنگ نقشها و روابطی را برای دو جنس تعیین می کنند که مشخص کننده و در حال حاضر محدود کننده امکاناتی است که موجب می شود مردان و زنان مشارکتی برابر در جامعه اطلاعاتی داشته باشند.
یونسکو بر این باور است که چنانچه معیار جنسیت به طور کلی در تحلیلها، تدوین سیاست ها و تهیه برنامه های مربوط به (ICT) مد نظر قرار نگیرد، زنان و مردان از این فناوریها و کاربری آنها به طور مساوی بهره مند نخواهند شد.
کمیسیون سازمان ملل با عنوان علم و فناوری برای توسعه(UNCSTD) برای مشارکت در کنفرانس پکن ، مطالعاتی را در مورد روابط جنسیتی ، علوم و فناوری و توسعه انجام داده است. این فعالیتها دلیل غیر قابل انکاری بر وجود تفاوت های جنسیتی بارز در امکان استفاده ، کنترل و بهره گیری از مجموعه وسیعی از تولیداتفناوری بود. کمیسیون یاد شده در مورد مسئله مشخص فناوری اطلاعات و ارتباطات چنین نتیجه گرفت که گویا انقلاب اطلاعات وجود زنان را نادیده انگاشته است ، همچنین ، نه طرحهای پژوهشی و نه برنامه های اجرایی در زمینه فناوری اطلاعات ، هیچ کدام، به بررسی مورد خاص زنان نپرداخته اند
در سال های اخیر ، در برخی اسناد سیاست بین المللی به این مسئله اشاره شده است که فناوری های نوین ارتباطی می توانند بازتاب هایی بر روی برابری جنسیتی داشته باشند و پیشرفت و توسعه زنان در زمینه مهارت ها ، دانش ها و کاربست فناوری اطلاعات از چالش ها ی بزرگ جامعه اطلاعاتی است .
پس از کنفرانس پکن ، آگاهی از این موضوعات در عرصه بین المللی افزایش یافت از سال 1995به این سو ، زنان دولت های ملی و سازمان های جهانی ارتباط از راه دور را از دل مشغولی های خود آگاه ساختند مشارکت زنان در تهیه پیش نویس پکن ، در سطح منطقه ای و جهانی ، نیز در به وجود آمدن شبکه ای از زنان که در برابر مسائل و سیاست های مربوط به جنسیت و ICT احساس مسئولیت می کردند نقش داشت .
کنفرانس " دانش جهانی 1997 (GK97) " نخستین اقدام جهانی بود که بر مسئله بالقوه فناوری اطلاعات و آثار احتمالی آن بر کشور های در حال توسعه تاکید کرد . کمیته ویژه زنان در GK 97  تلاش های فراوانی را ازطریق ارسال نامه های الکترونیکی و فعالیت های هوادارانش درنهاد ها صورت داده که در نتیجه موجب شد شمار زیادی از زنان دراین کنفرانس شرکت کنند و این مباحث را در دستور کار کنفرانس "دانش در خدمت توسعه " قرار دهند . زنان شرکت کننده در کنفرانس GK 97 همچنین در نگارش معیار های برابری جنسیتی ، مشارکت  و توسعه  ICT  شرکت فعال داشتند . این مشارکت به طراحی اصولی برای درک و شکل گیری ICT  که براساس آن مشارکت برابر زنان و مردان و همچنین ارزیابی و بر آورد بر حسب جنسیت در استفاده از ICT مورد تاکید قرار گرفت .
ابتکارات دیگر نیز به سرعت موجب پیگیری این جنبش شده . بر مبنای قطعنامه ای که در کنفرانس جهانی توسعه ارتباطات از راه دور در 1998 به تصویب رسید یک گروه کاری درمورد مسئله برابری جنسیتی در بخش توسعه ارتباطات از راه دور در ITUتشکیل شد .ماموریت این گروه کاری این بود که به گونه ای عمل کند که مزایای ارتباطات از راه دور و جامعه اطلاعاتی نوظهور به طور عادلانه و منصفانه در دسترس همه زنان و مردان کشور های در حال توسعه قرار گیرد .
با فرا رسیدن زمان برگزاری دومین کنفرانس جهانی در مورد " دانش جهانی " ( GKII ، مارس 2000 ) بسیج حول محور مسئله جنسیت ، دانش و اطلاعات به گونه ای بود که در طول برگزاری کنفرانس ، همایش ویژه ای در مورد زنان برگزار شد .آن همایش  به تصویب مجموعه ای از توصیه ها انجامید . بررسی ها و ارزیابی پس از تصویب اعلامیه و خط مشی پکن ( beijing+5 , June 2000  ) نشان داد که استفاده موثر از ICT از بزرگ ترین چالش های فرآوری بهبود شرایط زنان به نظر می رسد . در ژوئیه سال 2000 ، ITU , UNDP  و صندوق توسعه زنان سازمان ملل متحد (UNIFEM) برای همکاری در زمینه طراحی رویکرد های ارتباطات از راه دور و سیاست های ICT  به هدف ایجاد برابری جنسیتی ، یادداشت تفاهمی را به امضا رساندند .
در سال 2001 ، دبیرخانه سازمان ملل متحد یک گروه کاری عالی رتبه را در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد کرد . برنامه اجرایی این گروه کاری که در نوامبر 2001 به تصویب رسید ، سرمشقی اشکار برای تحلیل ها و چشم انداز های مربوط به برابری جنسیتی به شمار می رود .
در مارس 2002 ، کنفرانس جهانی توسعه ارتباطات از راه دور واحدی را برای مسئله برابری جنسیتی در بخش توسعه ارتباطات از راه دور(ITU-D) ایجاد کرد تا هم این مسئله را در مجموعه فعالیت های سازمان یافته دنبال کند و هم فعالیت های گروه ویژه برابری جنسیتی را که به گروه های دائمی درITU-D تبدیل شده است،پیگیری نماید. کنفرانس همچنین دیدگاه های برابری جنسیتی را در برنامه های اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (SMSI) گنجانده است.  
در نوامبر 2002، بخش سازمان ملل متحد برای ارتقای زنان در سئول کره ، یک نشست گروه کارشناسی با موضوع فناوری اطلاعات و ارتباطات و پیامد های استفاده  از آن ها به منزله ابزاری برای پیشرفت و خود گردانی زنان ، تشکیل داد . شرکت کنندگان دراین نشست از روش هایی سخن گفتند که زنان به حاشیه رانده شده از ICT به کارمی بندند تا به استقلال دست یابند . آنان همچنین یاد آورشدند که این روش ها هنوز به صورت پراکنده وجود دارد و به اندازه کافی گسترش نیافته است . مشکل اصلی این است که در سیاست ها و دستور عمل های مربوط به ICT ، جایی برای کاوش در مورد نا برابری های جنسیتی وجود ندارد . افزون بر این ، صرف نظر از موانع درونی شده در زنان
( نظیر بیم از فناوری ، بی اعتمادی ومانند این ها ) که موجب محدود شدن استفاده از ICT می شود ، هنوز موانع ساختاری نیز سد راه زنان است و سبب پایین بودن نقش آن ها نسبت به مردان در این زمینه می شود ، موانعی همچون وجود نا برابری میان مردان وزنان در نهاد های تصمیم گیری که از سهم زنان در استفاده از ICT به عنوان ابزار توسعه  می کاهد . به حاشیه راندن زنان در زمینه ICT به آنجا می انجامد که آنان از امکانات آموزشی و شغلی که ICT فراهم می آورد وهمچنین ، دسترسی به خدمات بهداشتی و دیگر خدمات بهداشتی محروم بمانند ، محرومیتی که موجب ماندگاری و تشدید نا برابری های جنسی موجود می شود .
از حوزه های اصلی فعالیت یونسکو ، قلمرو زنان و رسانه هاست . این قلمرو به راه اندازی دو طرح ویژه در سال 1996 انجامیده است. یونسکو با اجرای برنامه زنان و رسانه ها ، می کوشد تا به کشورهای عضو درزمینه توسعه وسایل ارتباطی  ، اطلاعاتی و انفورماتیک به صورت عملی و نظری یاری رساند . این فعالیت ها اشکال گوناگون ارتباطات و مبادله اطلاعات را از ابتدایی ترین آن ها ( نظیر ایجاد ایستگاه های رادیویی روستایی ) تا رسانه های  الکترونیکی بسیار پیشرفته در بر می گیرد . یونسکو درصدد است با به کارگیری همه امکانات خود ، بیشترین امکان دسترسی به اطلاعات را فراهم کند ، به گونه ای که در بر گیرنده زنان نیز باشد .  یونسکو همچنین باید اطمینان یابد که محتوای برنامه ها واقعا موجب جامعه پذیری زنان می شود . تحقق این هدف مستلزم مهارت آموزی زنان در زمینه هایی همچون خبر نگاری ، مدیریت ، تصمیم گیری در نهادهای رسانه جمعی است . افزون بر اینها ، این سازمان خدمات فنی خود را دراختیار کشور ها قرار می دهد و برای گرد آوری داده های آماری و شاخص های جنسیتی اولویت قائل می شود .با توجه به توان بالقوه ICT برای توسعه و تحول جوامع ، ضروری است توجه بیشتری به شکاف دیجیتالی مبذول شود، شکافی که دو جنسیت را از هم جدا می سازد. این توجه باید معطوف به تسهیل دسترسی و استفاده از ICT توسط زنان و تبدیل آن به ابزاری اساسی برای پیشرفت و دستیابی به برابری جنسیتی باشد.
دراین راستا یونسکو گفتگو میان همه طرفهای ذینفع مانند دولتها ، انجمن های تخصصی ، نمایندگان جامعه مدنی، طرفهای دو جانبه و چند جانبه و بخش خصوصی را پیشنهاد می کند تا از طریق آن بتوان به راه حلی برای رفع نابرابری جنسیتی در چهارچوب فرایند  WSIS دست یافت و در سطحی کلان تر در ایجاد جامعه اطلاعاتی و علمی مبتنی بر اصول برابری و عدالت شرکت جست.