راهكارهای چابكی در سازمانهای تولیدی

معیارهای كیفیت محصول, قیمت, زمان, هزینه , توانایی تولید ازجنبه های خاصی با سود آوری مرتبطند و اغلب برای ارزیابی میزان موفقیت تلاشهای مرتبط با محصول از این معیارها استفاده می شود

در این مقاله سعی بر آن است تا اهمیت چابکی سازمانها به ویژه سازمانها ی تولیدی ، تاثیر آن بر وضعیت رقابتی سازمان، آمادگی سازمان برای رویارویی با هر نوع تغییر ، کاهش هزینه های سازمانی ، جلب رضایت مشتری و ... مورد بررسی قرار گیرند . در این راستا ویژگیها و اصول کلیدی یک سازمان تولیدی چابک که آن را از دیگر سیستم‌های تولیدی جدا می کند ، ابعاد تولید چابک که یک سازمان تولیدی برای حرکت به سوی چابکی باید روی آن تمرکز کند ، معرفی ابزارهای مورد نیاز برای تحقق چابکی و سپس مرور نتایج چابک شدن سازمان و ارائه برآوردهایی در این زمینه ، اهمیت موضوع و جایگاه آن در تولید محصول یا ارائه خدمت روشن شده است .

پس از آن ، یک استراتژی رقابتی که سازمان چابک برای غلبه بر رقبا و افزایش فروش خود از آن استفاده می کند ، ارائه شده و علل نیاز سازمانها به تشکیل سازمان مجازی که نمونه کامل سازمانهای چابک هستند ، آمده است . پس از این موارد، مدلی پیشنهادی برای بررسی وضعیت چابكی در سازمانها وراهكارهایی در راستای چابكی سازمانی ارائه شده است و مطالعه موردی با استفاده از این مدل صورت گرفته و نتایج آن در این مقاله آورده شده است .

● مقدمه

سرعت شاید مهم‌ترین ثروت در هزاره سوم و عصر جدید موسوم به عصر اطلاعات باشد. برای كاستن زمان پاسخگویی و بهبود انعطاف پذیری باید شكل كاملاً جدیدی از سازمانها به‌وجود آیند. امروزه رقابت در ابعاد مختلفی مطرح است، مثل سرعت تحویل محصول یا ارائه خدمات به مشتری، افزایش كیفیت محصول یا ارائه خدمات و كاهش قیمت محصول. سازمانها در راستای این هدف باید روی حركت سریع اطلاعات در امر تولید، مونتاژ، توزیع، عرضه و ... متمركز شوند. هر چه این حركت سریعتر باشد، سازمانها سریعتر پاسخگوی نیاز و تقاضای بازار خواهند بود. تغییرات فناوری و كاری ، بقای سازمانها را تهدید می كند. تعداد اندكی ازسازمانهای اطلاعاتی می‌توانند نیروهای داخلی خود را تغییر داده و نیروهای خارجی تأثیر گذار را كنترل كنند. اگر چه اكثر سازمانها به اهمیت پاسخگویی سریع به شرایط متغییر بازار آگاه بوده‌اند، اما هرگز نتوانسته‌اند طوری طراحی شوند كه قادر به انجام آن باشند . هر سازمانی باید خود را در راستای پاسخگویی به مجموعه‌ای از نیروهای داخلی و خارجی، به صورت چابك طراحی كند. سازمانهای مجازی نمونهٔ كاملی از سازمانهای چابك هستند كه امروزه با سرعت بالایی در حال شكل‌گیری هستند و می‌توانند پاسخی به این نیاز جدید باشند.

● مفهوم چابکی سازمان

چابكی به طور كلی توانایی یك سازمان برای درک تغییر محیطی و سپس پاسخگویی سریع و كارا به آن تغییر است. این تغییر محیطی می تواند تغییرات تکنولوژیک و کاری یا تغییر نیاز مشتری باشد. واژه «چابك» توصیف گر سرعت و قدرت پاسخگویی در هنگام مواجهه با رویدادهای داخلی و خارجی سازمان است.

سازمانهای چابک نه تنها باید پاسخگوی تغییرات موجود باشند، بلكه با یك آرایش بندی مناسب باید قادر به كسب مزایای رقابتی نیز باشند . در سالهای اخیر، اكثر سازمانهای تولیدی روی كاهش هزینه متمركز شده‌اند، بسیاری سازمانها قادر به حفظ سودآوری خود بوده‌اند، حتی در شرایطی كه قیمت محصولات آنها ۴۰ درصد یا بیشتر افت كرده‌ است. این سازمانها، فعالیتهای بدون ارزش افزوده را شناسایی و حذف می‌كنند، كه این خود در جهت کاهش اتلاف منابع آنهاست . آنها مفاهیمی مثل تولید ناب، تولید به‌موقع، شش سیگما و ... را در خود اجرا كرده‌اند ولی فقط این موارد برای چابكی كافی نیستند . برخی از سازمانها اكوسیستم‌هایی را ایجاد می‌كنند كه فقط در محیطهای پایدار مؤثرند و با كوچكترین تغییر دچار مشكل می‌شوند.

دو تعریف كلی در رابطه با سازمان چابك به شرح زیر است:

۱) یك سازمان چابك، با اتفاقات و تغییرات ناگهانی، به سادگی از پا در نمی‌آید.

۲) یك سازمان چابك، سریع السیر، سازگار و قدرتمند است و به تغییرات ناگهانی، فرصتهای جدید بازار و نیازمندیهای مشتری پاسخ سریع می‌دهد.

سازمانهای چابك برای درك و پیش‌بینی تغییرات محیط كسب و كار طراحی شده و در این راستا به ساختار بندی مجدد خود می‌پردازند. سه عامل اساسی باعث ایجاد و بقا و ارتقای چابكی سازمانها خواهد بود كه عبارتند از: آگاهی، انعطاف پذیری و بهره‌وری .

موفقیت اقتصادی شركتهای تولیدی به توانایی تولید كنندگان در شناسایی نیازهای مشتریان و تولید سریع و ارزان محصولاتی مطابق با آن نیازها بستگی دارد.

▪ تولید محصول عبارتست از:

مجموعه فعالیتهایی که با تعبیری از فرصتهای بازار آغاز شده و با تولید ، فروش و تحویل محصول خاتمه می‌یابد. تولید موفقیت آمیز نتیجه محصولاتی است كه به شیوه سود آور تولید شده و به فروش می‌رسند. معیارهای كیفیت محصول، قیمت، زمان، هزینه ، توانایی تولید ازجنبه‌های خاصی با سود آوری مرتبطند و اغلب برای ارزیابی میزان موفقیت تلاشهای مرتبط با محصول از این معیارها استفاده می‌‌شود . تقریباً سه تخصص اصلی در هستهٔ مركزی پروژه تولید محصول هستند كه عبارتند از: بازاریابی ، طراحی و ساخت ، مجموعه فعالیتهای مذكور زنجیره تأمین نیز نامیده می‌شوند.

سیستم‌های تولیدی به تدریج از سیستم تولید منعطف (FMS) به سمت سیستم تولیدی چابك روی آورده‌اند. یا همان سیستم تولید چابك، تنها قادر به انعطاف در برابر تغییر محصول نیست بلكه قادر به دوباره سازی سریع سیستم و پاسخ به نیازمندیهای متغیر و پویای بازار است. به عبارت دیگر تولید چابك حالت پیشرفتهٔ تكنولوژی تولید منعطف است كه همراه با ویژگی سطح بالای ساختار بندی مجدد بوده و دارای یك سلول كنترلی برای كنترل كل سیستم تولید چابك است. و نیز قادر به ارتباط با سیستم‌های سطح بالاتری مانند MES (سیستم اجرایی تولید) است.

آینده تولید، تولید چابك است. تولید چابك راهی برای تغییر روش تولید، طراحی و ایجاد، مدیریت و بازاریابی سازمانهای بزرگ و كوچك است. برای حركت به سوی چابكی تولید، بسیاری از شركتها روش تولیدی خود را تغییر داده‌اند. آنها به سمت كاربری‌های كامپیوتری رو آورده و خود را هر چه بیشتر از حالت سنتی دور كرده‌اند. در تولید چابك، تولید كنندگان نگاهی جدید به مشتری دارند. حركت به سوی تولید چابك، بیشتر یك تغییر اجتماعی است تا یك تغییر تكنولوژیك. در تولید چابك، سازمانها از منبع یابی بیرونی بهره ‌می گیرند. همه چیز در این روش تولید مانند مسائل مالی، افراد، ایده‌ها و نوآوری‌ها، شراكتی است.

چهار اصل کلیدی تولید چابک که آن‌را از دیگر سیستم‌های تولیدی جدا کرده ، عبارتند از:

۱) تحویل ارزش به مشتری

۲) اهمیت افراد و نقش اطلاعات

۳) همكاری درون سازمانی و بین سازمانی

۴)آمادگی برای تغییر

تولید چابك قابلیت تغییر سریع خط تولید است. تغییر رویه سریع، قابلیت حركت از مونتاژ یك محصول به محصولی مشابه با آن با كمترین تعویض ابزار و برنامه‌های نرم افزاری است. هدف در تولید چابك رسیدن همزمان به انعطاف پذیری و بهره‌وری بالاست.

علت آن است كه در یك خط تولید سری ، با خراب شدن یك ماشین یا اضافه كردن یك ماشین جدید، كل خط می‌خوابد ولی به هنگام افزایش بهره‌وری، یك خط تولید موازی به‌وجود خواهد آمد كه خود باعث افزایش قابلیت اطمینان، خواهد بود، افزایش بهره‌وری در اولویت است.

عناصر كلیدی ارتقای بهره‌وری عبارتند از: كاربرد آخرین فناوری با سرعت بالا، كاربرد تكنولوژی یكپارچه سازی فرآیند ، كاربرد تكنولوژی ابزارهای هوشمند، كاربرد سیستم خط تغذیه منعطف، ابزار كاری و براده برداری سریع.یكپارچه سازی فرآیند فقط در جهت كاهش زمان نبوده، بلكه باعث افزایش دقت ماشین كاری می شود بدون اینکه نیاز به براده برداری مجدد باشد.

كوچكی محموله‌های تولیدی، كوتاهی زمان تحویل محصول به مشتری، پایین بودن هزینه‌های تولیدی، همگی لازمه‌های یك تولید پیشرفته‌اند. تحت چنین شرایطی تولید چابك مطلوب می‌باشد. عناصر مورد نیاز چنین تولیدی عبارتند از: روباتها، تغذیه كنندگان منعطف، نقاله‌ها با روش ساخت محصول به صورت سخت افزاری یا نرم افزاری، ماشین‌های هوشمند. با هماهنگی این عناصر یك سلول چابك تولید خواهد شد. طراحی روباتها و ماشین‌های مورد استفاده در این سلول چابك، خود عامل مهمی در تضمین ایجاد سیستمی بی‌خطا و بهره وراست.

● ابعاد تولید چابک

۱) استراتژی‌ها

۲) تكنولوژی‌ها

۳) سیستم‌ها

۴) نیروی انسانی

▪ استراتژی‌‌ها :

در جهت اجرای الگوی چابك ، استراتژی‌های مختلفی مطرح است كه عبارتند از:

۱) مدیریت زنجیره عرضه

در این زمینه تحقیقات روی انواع آسیب پذیری زنجیره‌های عرضه، چابكی زنجیره و مدیریت آن و هزینه‌های موجودی در طول زنجیره‌ عرضه متمركز است.

۲) مهندسی همزمان

در اجرای این شیوه تغییرات مكرر طراحی كاهش یافته و به یك روش سیستماتیك طراحی همزمان محصول و فرآیندهای تولیدی منجر می‌شود.

▪ تكنولوژی‌ها

سیستم تولیدی چابك نیازمند فراهم شدن سخت افزارها و نرم افزار‌های مناسبی است كه امكان تغییرات آرایش سریع سیستم تولیدی از تولید یك محصول به محصول دیگر را فراهم كند.

▪ سیستم‌ها:

سیستم تولید چابك باید قادر به ارزیابی سریع فرآیند طراحی محصول از نظر فرآیندهای تولیدی مورد نیاز، زمانهای تولید و هزینه‌های مربوط باشد به طوری كه بتوان تغییرات طراحی و فعالیتهای بدون ارزش افزوده را به حداقل رساند.

▪ نیروی انسانی:

یكی از مسائل مطرح در حرکت به سمت یك سازمان چابك چگونگی مدیریت و ایجاد انگیزش در نیروی انسانی است. مشكل ‌ترین قسمت در تحقق هدف مدیریت چابك، تغییر ساختاری و سازماندهی نبوده بلكه تغییر در فرهنگ و شیوه اعمال مدیریت است.

● ابزارهای سازمان برای تحقق چابکی

۱) ساختار سازمان: لازم است ساختار سازمان انعطاف پذیر باشد. در ارتباط با حوزه سازمان، اقدامات زیر قابل انجام است:

▪ تشكیل شراكت با سایر سازمانها

▪ بهبود انعطاف پذیری از طریق تمركز زایی و اتخاذ ساختارهای منعطف

▪ ترویج فرهنگ تحول و نوگرایی

۲) افراد: در سازمان چابك كه با تغییرات مدام محیطی روبروست توانایی‌ و انعطاف پذیری انسان نقش مهمی را ایفا می‌كند، در این رابطه، اقدامات زیر مؤثرند:

▪ تمركز بر فعالیتهای گروهی و فرهنگ مشاركت

▪ تفویض اختیار به پرسنل سازمان

▪ تكیه بر آموزش به عنوان ابزار مهم

▪ تربیت وآموزش پرسنل در مهارتهای مختلف

۳) تكنولوژی:

یک سیستم تولید چابک توانایی مقابله با تغییرات پیش‌بینی نشده را دارد. این تغییرات می‌تواند در مدل محصولات باشند. از این رو سیستم تولید چابك باید قابلیت تولید محصولات جدید را داشته باشد. اقدامات زیر در این رابطه، حائز اهمیت است:

▪ سرمایه‌گذاری روی تكنولوژی‌های سخت افزاری مناسب و مدرن.

▪ استفاده از سیستم‌های انعطاف پذیر تولید به منظور انطباق با تغییرات در تركیب و نوع سفارشها.

▪ به‌كارگیری سیستم‌های انعطاف پذیری پشتیبانی تولید به منظور انطباق با شرایط متغیر سفارشها.

▪ پی‌ریزی یك سیستم تولید مجازی.

۴)تكنولوژی اطلاعات:

یكی از تمایزات بین سیستم‌های چابك با سایر سیستم‌ها ، بالا بودن محتوای اطلاعاتی است. به‌علاوه حجم اطلاعات مبادله شده بین شركتهای همكار بالاست و لزوم حفاظت از اطلاعات كلیدی هر سازمان را نمایان‌تر می‌سازد. بنابراین سازمانهای چابك، نیازمند سیستم‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی پیشرفته و انعطاف پذیری بوده كه هم جریان روان و مطمئن اطلاعات را با توجه به مشكلات تضمین كند و هم قابلیت انطباق با شرایط متغیر را داشته باشد. در این راستا اقدامات زیر توصیه می‌شود:

▪ استفاده از استانداردها و پروتكل‌های مناسب در مبادلهٔ اطلاعات بین سازمانی

▪ یكپارچه سازی اجزای پراكنده شامل مشتریان، تأمین كنندگان و همكاران در سازمانهای مجازی.

۵) نوآوری و خلاقیت :

یك سازمان چابك به جای فروش محصول تولیدی خود باید راه حلهای خود را به مشتریان عرضه كنند در واقع هدف نهایی تولید چابك، تحقق واقعی مفهوم سفارشی سازی و برآوردن نیازهای ویژه و متنوع تك تك مشتریان است. اقدامات زیر می‌تواند كارا باشد.

▪ ایجاد فرهنگ تفكر و نو اندیشی در سازمان.

▪ سرمایه‌گذاری و تقدیر از ایده‌های نو.

▪ ایجاد مكانیسم ارتباط نزدیك با مشتریان و گردآوری مداوم نظرات آنان.

▪ ایجاد بستر سخت افرازی لازم جهت پشتیبانی از مفهوم سفارشی سازی.

مراجع

۱. Manasi Patel ,"Supply Chain Agility In Todays world",September,۲۰۰۲.

۲. Christopher Ambrose, Diane Morello ,"Designing the Agile Organization: Design Principles and Practices",۰۶ January ۲۰۰۴.

۳. Brian Zrimsek, Yvonne Genovese, Kenneth Brant, "ERP II in Support of Lean Manufacturing in Automotive",۲۶ July ۲۰۰۱.

۴. http://www.itri.org.tw/

۵. http://www.cnn.com/

۶. http://dora.eeap.cwru.edu/

۷. http://hiparms.ifw.uni-hannover.de/

۸. Gregory Carylee Cavsey ,"Elements Of Agility In Manufacturing", September,۲۰۰۱.

۹. www.systemgroup.net

۱۰. J.Kannet,W.Faisst ,"Application Of Information Technology To A Virtual Enterprise Broker",۱۹۹۷.

۱۱ - «كتاب طراحی و تولید محصول»،انتشارات رسا،۱۳۸۱.

۱۲ - محمد كریمی، علی شاهنده ، جمشید پرویزیان ، «الگو و چهارچوب عملی تعیین ابزار به منظور چابك نمودن یك سازمان تولیدی».

_ دكتر محمد فتحیان: عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت

_ _ سرور خسروشاهی و مونا گلچین پور: دانشجویان كارشناسی مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت ایران

---