سیاست خارجی مصر در دنیای متغیر

مصر بزرگترین کشور خاورمیانه است و یکی از بزرگترین کشورها در قاره آفریقاست مصر علاوه بر برخورداری از نقش کلیدی در خاورمیانه حس میکند که دارای بعدی مدیترانه ای, اسلامی, عربی , آفریقایی و جهان سومی است و در سیاست خارجی خود زمانی موفق خواهد بود که در تمامی این ابعاد بتواند بخوبی نقش ایفا کند

در کنفرانسی که انستیتوی بروکینکز در محل این موسسه تحت عنوان « سیاست خارجی مصر در دنیایی متغیر » بریاست جودیث کیپر KIPPER .G برگزار کرده عمر موسی وزیر امور خارجه مصر در جمع قریب به ۱۵۰ نفر از صاحب نگران امور خاورمیانه و روزنامه نگاران مختلف سخنرانی کرد چکیده مطالب مطرح شده از سوی عمر موسی و گفت و شنود وی باحضار در زیر آمده است.

خوشوقتم که در میان محفل شما هستم و پیرامون مسائلی که چه در ابعاد جهانی و چه منطقه‌ای مورد توجه مصر و آمریکاست به بحث می‌نشینم شکی نیست که اینک ما در دوره‌ای انتقالی بسر میبریم . به اصطلاح نظم نوین جهانی آنطورکه عده‌ای از آن یاد میکنند هنوز تعیین نهایی نشده است ممکن است ه چند سال طول بکشد و به اعتقاد من شاید دهه ۹۰ جهت تاکید بر برخی موارد و تعیین چهارچوبی محکوم برای روابط بین‌الملل در سالهای آتیه صرف گردد تحولات فعلی جهانی تحولاتی نیستند که بر رویدادهای منطقه تاثیر خواهند گذاشت و این تاثیر صرفاً در ابعاد سیاسی یا امنیتی نخواهد بود بلکه نحوه زندگی در این جهان را متغیر خواهد کرد خصوصاً با توجه به اینکه در سالهای آینده قرن تاره‌ای را در پیش رو داریم.

ما در مصر درک کرده‌ایمکه دنیا تغییر خواهد کرد و از حالت دو قطبی بدر آمده و به وضعیت یک قطعی رو میآورد و تحت تاثیر یا حاکمیت یک ابرقدرت یعنی آمریکا در خواهد آمد و ما زودتر از همه اینرا درک کردیم و در آن راستا حرکت نموده‌ایم ما در متحول کردن خاورمیانه خیلی زود دست بکار شدیم و در دهه هفتاد برنامه صلح با اسرائیل را پیش گرفتیم که اساسش مبادله زمین در قبال صلح کامل بوده است آمریکا نقش مهمی در برقراری صلح کامل بین مصر و اسرائیل بر اساس مبادله زمین در قبال صلح کامل ایفاء کرد اینک ما معتقدیم که در چهارچوب ظهور فصلی نو در روابط بین‌المللی نبایستی از یک زاویه به مسائل منطقه‌ای و جهانی نگاه کنیم بدین معنی که مشکل فلسطین مشکل خاورمیانه و اسرائیل و غیره بخشی از یک تصویر بزرگتر است که بایستی بدان توجه کرد.

مصر بزرگترین کشور خاورمیانه است و یکی از بزرگترین کشورها در قاره آفریقاست. مصر علاوه بر برخورداری از نقش کلیدی در خاورمیانه حس میکند که دارای بعدی مدیترانه‌ای، اسلامی، عربی‌، آفریقایی و جهان سومی است و در سیاست خارجی خود زمانی موفق خواهد بود که در تمامی این ابعاد بتواند بخوبی نقش ایفا کند. لازمه چنین گرایشی این بوده که ما مسیری نوین را در جلوی خود ببینیم و دست به اقداماتی نو در نمامی این زمینه‌ها زده‌ایم اما در مورد بعد خاورمیانه‌ای سیاست خارجی خود معتقدیم که این دریا باید میدانی برای همکاری اروپا و دنیای عرب باشد و در زمینه‌های سیاسی و اکولوژیکی ECOLOGIC بین اعراب و کشورهای اروپائی همکاری و حلقه ارتباطی ایجاد بکند این حلقه برای سیستم امنیتی بیشتر مفید است.

اگر بتوانیم یک سیستم امنیتی منطقه‌ای ایجاد کنیم که مرتبط با سیستم امنیتی بین‌المللی باشد آنوقت است که موفق خواهیم بود اما در مورد بعد جهان سومی سیاست خارجی مصر باید بگویم که مقابله بین شرق و غرب پایان یافته و معادله جدیدی مطرح شده که آن معادله شمال و جنوب است و جامعه بین‌المللی کاری برای رفع این معادله نکرده است و در این مورد حتی به بحث نشسته است ما در فصلی جدید از تنش بین شمال و جنوبیم و برای شروع این بحث نبایستی به مقابله بلکه باید روی بحث و گفتگوی دائمی تا دستیابی به یک اجماع تکیه کنیم لذا ما از کشورهای جهان سوم دعوت کرده‌ایم که حرکت جنبش غیر متعهدها کنار گذاشته شود و « نهضت جهان سوم » آغاز گردد.

اقدام سوم ما در وزارت خارجه مصر تعریف و تعیین مشکلات جدی در سال‌های آینده در عرصه خاورمیانه است واولویت جدیت از نظر ما توسعه اقتصادی که با یک سیستم امنیتی در آنجا همراه گردد میباشد. این سیستم امنیتی منوط به یک خلع سلاح جدی است و ما خواهان خلع سلاح در تمامی منطقه از مراکش گرفته تا ایران بدون اینکه کشوری استثناء گردد شده‌ایم و میخواهیم که تمامی این منطقه بدون استثناء عاری از سلاحهای هسته‌ای گردد تنها در پرتو چنین امنیتی است که همه کشورها احساس صلح و امنیت خواهند کرد.

اقدام چهارم ما مربوط به صلح در خاورمیانه بوده است و معتقدیم که دستیابی به یک صلح کامل و پایدار در خاورمیانه واقعاً ممکن است آمریکا رهبری این روند را بعهده داشته و روند صلح ادامه دارد مصر معتقد است که باید از نقش خود در خاورمیانه و مدیترانه استفاده و به این روند کمک کند و نسبت بآن متعهد است ما از روابط حسنه خود با اروپا و جهان عرب استفاده میکنیم تا به صلحی پایدار و عادلانه و خاورمیانه دست یابیم واقعیت اینست که بدون صلحی عادلانه نخواهیم توانست « خاورمیانه جدید » را که ارزویش را داریم بدست آوریم فرمول صلح عادلانه نیز مبادله کامل زمین در ازاء صلح کامل است یعنی همه سرزمین در مقابل همه صلح ککه تنها با این شرط میتوان به صلحی قانونی با مشروعیت جهاین دست یافت ما به موفقیت این روند خیلی امیدوار و خوشبین هستیم این احساس را داشتیم که مسائل پس از انتخاب آقای رابین تا قدری حل میشوند در اجلاس اکتبر گذشته مادرید حس کردیم که حالا که دولت لیکود با مابر سر یک میز نشسته ما از آنجا برای مذاکره جدی به سایر پایتختها خواهیم رفت اما متاسفانه چنین نشد و زمانیکه شامیر اعلام داشت این مذاکرات را تا ۱۰ سا لکش خواهد داد امید خود را از دست دادیم اما حالا با دولت فعلی امیدوارتر شده‌ایم و هفته گذشته با هیئت اسرائیلی ملاقات داشتیم اما تابحال پیشرفت ملموسی نبوده ولی به دور هفتم خیلی امیدواریم و در آنجا به یکایک مشکلات خواهیم پرداخت جوی بهتر برای مذاکرات لازم است اما کافی نیست ما معتقدیم که در چهارچوب اعطای حق خود مختاری به فلسطینی‌ها میتوان به صلح دست یافت. سوریه و اسرائیل هم احتمالاً به تفاهم خواهند رسید اما بشرطی که اسرائیل راضی شود زمینهای اشغالی را به سوریه در ازای صلح بازگرداند و این صلح در گرو اجرای قطعنامه‌های ۳۳۸ و ۲۴۲ سازمان ملل و قوانین بین‌المللی خواهد بود نیازی به تاکید و مبالغه در مورد خطرات آینده نیست امنیت در گرو صلحی کامل بدست میآید و امکان دست یابی به همکاری متقابل و ایجاد مرزهایی باز وجود دارد در حال حاضر فرصتی برای دستیابی به صلح وجود دارد که نباید انرا از دست داد جزئیات بیشتری نیز خصوصاً در مورد مذاکرات دو جانبه و چند جانبه بچشم میخورند که داریم با استفاده از نقش خود بعنوان عضوی از جامعه عرب روی آنها کار میکنیم.

پس از بیانات وزیر امور خارجه مصر نوبت به سئوال و جواب رسید که خلاصه اهم آنها بشرح زیر میآید:

عمر موسی در رابطه با اقدامات ایران در جزیره ابوموسی و برخورد مصر و جامعه عرب با این موضوع گفت: با حذف تهدید عراق از صحنه خاورمیانه ایران بعنوان طرف دیگر معامله قدرت احساس کرد که تنها قدرت در منطقه است و به همین شکل عمل نموده است آنها در قبل از انقلاب نیز بدنبال تسلط بر منطقه بودند و شاه دو جزیره تنب کوچک و بزرگ را متصرف شد و نظام جدید نیز اینک به ابوموسی پرداخته است این رویداد چند سوال عمده را مطرح میکند: اولاً اگر یک سیستم امنیتی عربی وجود داشت عکس العملش چگونه میبود؟ ثانیاً اگر کشورهای کوچک خلیج ( فارس ) وارد معاهدات امنیتی با قدرتهای بزرگ نظیر آمریکا انگلیس و فرانسه شده بودند عکس العمل آنها چگونه بود؟ و ثالثاً گروه بیانیه دمشق که بین هشت کشور به امضاء رسیده یعنی بین ۶ کشور خلیج ( فارس ) و مصر و سوریه چگونه عکس العملی باید میداشت؟

از اینحا میگویم که اجازه داده نخواهد شد که تجربه اشغال دو تنب از سوی ایران در مورد ابوموسی تکرار شود یعنی بایستی موضع اعراب بطور واضح این باشد که زیر باز اشغال ابوموسی توسط ایران نرفته و آنرا رد کنند همچنین اینک که سازمان ملل نقش فعال در رابطه با مسائل بین‌‌المللی ایفاء میکند بایستی در این قضیه دخالت داده شود و این امر صورت خواهد گرفت و از طریق ساختار مشروع بین‌المللی اقدام خواهد شد اجلاس اخیر شورای وزیران خارجه جامعه عرب خواستار حمایت از ادعای امارات و اقدامات فوری سازمان ملل شد امارات متحده اعلام کرده که مایل است به ایران قبل از ارجاع مسئله به شورای امنیت فرصت حل ماجرا را بدهد هیئت ایرانی در صفر به امارات موفق نبود ما بایستی با مشی هژمونی ایران مقابله بکنیم و منطقه خلیج فارس نیازی به یک جنگ سوم ندارد و لذا ما از سازمان ملل میخواهیم که این مسئله را حل کند.

از وزیر امور خارجه مصر سئوال شد که ۶ کشور منطقه خلیج ( فارس ۹ از موضع مصر بدین خاطر که نمیخواهد نقش خود را در منطقه بیفزاید انتقاد کرده‌اند پاسخ شما چیست سخنران اظهار داشت که ۶ کشور مزبور به بیانیه دمشق بی‌اعتنایی نمیکنند در جهان عرب وقتی موافقتنامه‌ای به امضاء برسد این توقع وجود دارد که بایستی از روز بعد به مرحله اجراء در آید و گرنه بدرد نمیخورد واقع امر اینست که اجرای هر موافقتنامه‌ای با مشکلاتی روبروست که حل آنها وقت میخواهد اولین عکس‌العمل در قبال اقدام ایران از سوی ۶ کشور مزبور روز هشتم سپتامبر صورت گرفت و انها تصرف ابوموسی را محکوم کردند روز دهم سپتامبر ۸ کشور امضاء کننده بیانیه دمشق عکس‌العمل ۶ کشور حوزه خلیج ( فارس ) را تکرار کردند جامعه عرب هم روز ۱۳ سپتامبر در عکس‌العملی مشابه لایحه امارات برای محکوم کردن اشغال ابوموسی را بررسی کرده و در مقدامی واحد از موضع امارات حمایت کرد لذا مصر فعالانه و بشکلی وسیع در این مورد عمل کرده است.

جودیت کیپر از عمر موسی سئوال کرد ظرف چند دهه جمعیت جهان به یازده میلیارد نفر خواهد رسید و صرفاً جمعیت غربی‌ها یک میلیارد نفر میشود مردم خاورمیانه بشدت از موضع غرب در مورد بوسنی و سومالی متنفرند ما شاهد عکس‌العمل مناسبی از سوی جامعه عرب یا کشورهای اسلامی نبوده‌ایم دنیای عرب نتوانست مانع حمله عراق به کویت بشود الان جامعه عرب نمیتواند راساً مسئله ابوموسی را حل کند و از سازمان ملل درخواست کم کرده دلیل این ناتوانی چیست؟ عمر موسی در جواب گفت: بله سیستم عربی در جلوگیری از حمله عراق به کویت ناتوان بود اما ناکامی یک بافت منطقه‌ای امر تازه‌ای نیست اروپا با همه امکانات و سیستم پیشرفته است به تنهائی مسئله یوگسلاوی را حل کند و به سازمان ملل رو آورده است لذا ما همه شاهد ناکامی یک سیستم منطقه‌ای بوده‌ایم ناکامی سیستم عربی دربرخورد با یک مشکل نبایستی مانع تلاش برای حل مشکلات فعلی و آتی بشود ما بیانیه دمشق را جهت رفع مشکلات موجود در سیستم امنیتی خاورمیانه به امضاء رساندیم اما ایران یک کشور عربی نیست و سیستم عربی با یک کشور غیر عرب در خارج خود مواجه است لذا مسئله بعدی بین المللی دارد و لذا ما مراجعه به سازمان ملل را امری طبیعی می‎دانیم. در مورد مشکل جمعیتی به نگرانی فعلی در آن طرف مدیترانه واقفیم. در ابتدای سخنانم به نقش مدیترانه‎ای مصر اشاره کردم و ما مایلیم که در زمینه‌های جمعیتی و اکولوژیکی با اروپا همکاری و همفکری کنیم درست است که امریکا مشکلات داخلی زیادی دارد اما باید ما را در برخورد با این مسائل کمک کند و از ابعاد خارجی غافل نشود.

سخنران در مورد احتمال جلوگیری از کشتار مسلمانان در بوسنی از طریق دخالت نظامی و احتمال دست زدن به اقدام نظامی بدون دخالت آمریکا گفت: همه جامعه سعی دارند که به کشتار در بوسنی خاتمه دهند و کاری برای پایان همیشگی دکترین‌های نژاری و قومی بکنند متاسفانه ما در سال ۱۹۹۲ هنوز شاهد ادامه دکترین نژادی و در بوسنی هستیم از همین جا از شورای امنیت میخواهم که به پاکسازی قومی ETHNIC.CLEANSING در بوسنی خاتمه دهد اما اگر صربها به کشتار ادامه دهند جامعه بین‌الملل بایستی متوسل به اقدامی جدی شود اضافه میکنم که تجاوز، تجاوز است و اگر ما در مقابل تجاوزات جاری در بوسنی بمانند قضیه اشغال کویت عمل میکردیم اینک شاهد ادامه کشتار نبودیم.

از عمر موسی سئوال شد: شما گفتید که ظرف چند هفته احتمالاً صلح بین اسرائیل و همسایگان برقرار میشود با توجه به اینکه بنظر شما تنها شرط اساسی صلح بازگرداندن زمینهای اشغالی است و در رابطه با فلسطینی‌ها تامین این نظر از سوی اسرائیل احتمالاً ۵ سال دیگر صورت میگیرد و حداقل ۳ سال برای خود‌مختاری طول میکشد امکان صلح بین اسرائیل است چگونه می‌بینید و نظر شما در مورد احتمال امضای موافقتنامه‌ای بین اسرائیل و سوریه در حال حاضر بعرض مثلاً چند سال دیگر چیست؟ آیا به این دلیل که اگر الان بتوان به یک موافقت نامه دست یافت آنوقت سوریه از دور بعنوان یک عامل مدافع فلسطینی‌ها خارج میشود و امکان رها شدن و تنها ماندن فلسطینی‌ها در مقابل اسرائیل را در آینده در دور مذاکرات خود مختاری پدید میآورد؟

وی در پاسخ اظهار داشت: مذاکرات خودمختاری یا مذاکرات فعلی بین اسرائیل و فلسطینی‌ها در حال حاضر پیرامون موضوع برقراری یک سیستم خودمختاری بمدت ۵ سال برای فلسطینی‌ها دور میزند پس از گذشت سه سال مذاکره پیرامون راه حل نهائی آغاز خواهد شد در حالیکه مذاکره بین سوریه و اسرائیل مستقیماً حول مسئله تخلیه سرزمینهای اشغالی و امضای یک قرارداد صلح یا شروع موافقتنامه صلح دور میزند یک معامله و قرارداد معتبر در مورد خودمختاری در کرانه موافقتنامه صلح دور میزند یک معامله و قرارداد معتبر در مورد خودمختاری در کرانه غربی رود اردن و نوار غزه لازم است اگر بتوانیم به موافقتنامه‌ای در مورد خودمختاری دست بیابیم آنوقت بقیه مسائل حل میشود.

بعلاوه رسیدن به موافقتی در یک مسیر بین سوریه و اسرائیل به مسیر دیگر ( فلسطین و اسرائیل ) کمک خواهد کرد بنظر من اگر امروز اسرائیل به سوریه بگوید: خواهش میکنم بیائید و تپه‌های جولان خود را پس بگیرید شوریه این را در نمیکند و نمیگوید من باید منتظر طرف دیگر شوم. « لذا درست است که از نظر تئوریک تناقضی بچشم میخورد اما از نظر عملی نه.

از عمر موسی سئوال شد که شاید مشکل در تعریف خودمختاری باشد. فلسطینی‌ها بگفته هیئت مذاکره کننده بدنبال خودمختاری نیستند و هیچ علاقه‌ای هم به کمپ دیوید یا تعریفی دیگر ندارند بلکه آنها خواهان اداره خود برای سه سال و سپس مذاکره پیرامون راه‌حل نهائی که امیدوارند منجر به تخلیه مناطق اشغالی و بالمال تشکیل دولتی مستقل در مناطق اشغالی و بیت‌المقدس بشود هستند آیا شما از خودمختاری همین منظور را دارید و اگرنه موضع مصر در مورد تعریف فلسطینی‌ها از خودمختاری چیست؟ وی در پاسخ گفت: در جواب شما باید بگویم که هیچ فرقی بین حکومت برخود بمدت سه سال و خودمختاری بمدت سه سال و سپس مذاکره برای راه حل نهائی داریم بله ما معتقد به یک کشور مستقل فلسطینی هستیم و خودمختاری را برای آنها میخواهیم.

نماینده کنگره ملی کردستان از عمر موسی پرسید نظر شما در مورد خودمختاری مردم کردستان عراق چیست؟ وی پاسخ داد: خودمختاری حق همه مردم است و ما نمیتوانیم مخالف آن باشیم اما موضع مصر ایینست که ما کاملاً معتقد به حفظ تمامیت ارضی عراق هستیم.

عمر موسی در پاسخ به سئوالی پیرامون فعالیت نظامی کشورش در زمینه‌های تولید موشک کندرو بکمک آرژانتین و تولید سلاح اتمی و سایر سلاحهای مخرب گفت: ما خواهان پاکسازی منطقه از سلاحهای مخرب از هر نوع هستیم و اسرائیل هم باید همکاری کند اسرائیل تابحال قرارداد منع گسترش سلاحهای اتمی را امضاء تکرده‌ است و در زمینه عدم تولید سلاحهای موشکی همکاری نمیکند و به همین نکرده‌ است و در زمینه عدم تولید سلاحهای موشکی همکاری نمیکند و به همین دلیل سایر کشورهای منطقه به این نوع سلاحها روآروده‌اند.

عمر موسی در مورد قطعنامه اخیر اتحادیه عرب که خواستار چاره‌اندیشی برای مقابله با سوءاستفاده از اسلام برای مقاصد سیاسی و تروریسم شده و نیز در مورد نقش مصر در مقابله با اصول‌گرائی گفت: تصویب این قطعنامه کار مشکلی بود ما در صددیم که مردم را « درست » آموزش بدهیم تا مانع سوءاستفاده عناصر اقراطی از اسلام بگردیم و در این مسیر بموقع عمل کرده‌ایم جهان اسلام بحرانهای زیادی را پشت سر گذاشته و از ان بحران‌ها تاثیر پذیرفته است معتقدم که اصول‌گرائی در جهان اسلام امری موقتی است و با پیشرفت اقتصادی و آموزش اسلام واقعی از طریق وسائل ارتباط جمعی از میان خواهد رفت.

منبع: نشریه تاریخ جنگ - شماره ۷

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ IRAN-IRAQ War Information Center