منازعات فرقه ای پاکستان و امنیت ملی ایران

مهمترین ارزش و حیاتی ترین منفعت کشورها در نظام بین الملل غیرمتمرکز و خودیار, مقوله امنیت ملی است

مهمترین ارزش و حیاتی ترین منفعت کشورها در نظام بین الملل غیرمتمرکز و خودیار، مقوله امنیت ملی است. در این راستا وجود پتانسیل بالای منازعات فرقه ای در محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران از مهمترین مولفه هایی است که میتواند تهدیدهایی را برای نهادینه سازی وحدت و انسجام ملی در بازههای زمانی سند چشم انداز به وجود آورد. به همین منظور یکی از ملزومات زیربنایی مدیریت نرم افزاری امنیت خارجی کشور؛ شناسایی، رصد و طبقه بندی موزائیکی تهدیدهای نرمی است که از جانب هر کدام از پانزده کشور همسایه میتواند بنیانهای اقتدار ملی را با چالشهایی مواجه کند.

از طرفی امنیت مفهومی ذهنی، نسبی و مقوله ای چند وجهی است که رابطه ای متقابل و دو سویه را با «توسعه پایدار»۱ دارد. به طوری که هر میزان جمهوری اسلامی ایران شناخت دقیقتری از چالشهای امنیتی کشور داشته باشد به همان میزان تحقق اولویتهای کلان اسناد بالادستی نظام با هزینه کمتری محقق خواهد شد. در این راستا وجود خشونتهای فرقه ای در لایه های پیرامونی جمهوری اسلامی ایران بویژه در پاکستان به عنوان یکی از کانونهای چالش محور امنیت پایدار در برنامه پنجم توسعه محسوب میشود. به همین منظور بایسته است متولیان امر نقشه راه منسجم و راهبردی را برای مهار آسیب های احتمالی مورد توجه قرار دهند.

● الزامات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در قبال خشونتهای فرقه ای پاکستان

مهمترین تدابیری که ظرفیت بازدارندگی ساختارهای دفاعی، امنیتی، اطلاعاتی و انتظامی جمهوری اسلامی ایران در قبال آسیبهای احتمالی ناشی از گسترش سایشهای فرقه ای در پاکستان را افزایش می دهد عبارتند از:

۱) آسیب شناسی ناپایداریهای فرقه ای در پاکستان و تاثیر آن بر امنیت استانهای مرزی شرق کشور پاکستان از کشورهایی است که از موزاییک های قومی فرقه ای برخوردار بوده و یک کشور چند زبانی است بطوری که نزدیک به ۶۰ زبان در آن محاوره میشود. یکی از مهمترین شاخصهای جغرافیای انسانی جمهوری اسلامی ایران نیز وجود موزائیک های قومی فرقه ای است که در استانهای مرزی محسوس تر است و هر گونه گسترش خشونت های فرقه ای در کشورهای همسایه براساس قانون مجاورت میتواند به شهرهای مرزی جمهوری اسلامی ایران نیز تسری یافته و ضرایب انتظامی امنیتی استانهای مرزی را با چالش های جدی مواجه کند. به عبارتی یکی از کانونهای تهدید نرم افزاری امنیت ملی در برنامه پنجم، افزایش اصطکاک و تداوم تنشهای فرقه ای در پاکستان و احتمال تسری ناامنی به استانهای مرزی است که میتواند به عنوان یکی از ابزار مداخله جویانه قدرتهای فرامنطقه ای مستقر در منطقه با رویکرد بحران سازی، امنیت زدایی، امتیازگیری و ایجاد تنشهای چند بعدی در داخل جمهوری اسلامی ایران بهکار گرفته شود. به همین دلیل به عنوان یک موضوع چالش زا در ساختار انتظامی امنیتی اسناد بالا دستی نظام مطرح است و بایستی متولیان امر با حداکثر انسجام فکری (هدف محوری) و رویه(برنامه محوری) بسته سیاستی منسجمی را برای مدیریت پیشگیرانه تهدیدات فرقه ای در افق ایران ۱۴۰۴ ترسیم کنند که با توجه به فرابخشی بودن امنیت موفقیت آن بستگی به میزان تعامل، هم اندیشی و پویایی ساختارهای مرتبط دارد.

۲) آسیب شناسی افراط گرایی فرقه ای در پاکستان و تاîثیر آن بر شکل گیری سازمانهای تروریستی فرقه گرا تحقق حد اکثری سیاستهای دفاعی ایران ۱۴۰۴ و توسعه ضرایب امنیتی به ویژه در استانهای مرزی، مستلزم شناسایی گروههای مسلحانه فرقه ای در محیط امنیت داخلی و خارجی و در گام بعدی هم افزایی ظرفیت ساختارها و زیرساختهای امنیتی برای مقابله با تهدیدهای احتمالی است. به همین منظور متولیان امر شایسته است با رویکرد آینده پژوهی و تبیین نظام جامع امنیت ملی، ضمن آسیب شناسی شطرنجی چینش سازمانهای تروریستی فرقه گرا در محیط امنیت خارجی، راهبرد منسجمی را برای مقابله با آسیبهای احتمالی تبیین کنند.

خشونتهای فرقه ای با توجه به فقر نسبی در استانهای مرزی شرق کشور میتواند پتانسیل پذیرش برخی عقاید انحرافی، فرقه های ضاله یا عضویت آنان در برخی شاخکهای تروریستی مانند جندالشیطان را فراهم کنند که ضرورت دارد متولیان امر در سیاستهای دفاعی امنیتی لایحه برنامه پنجم، تدابیر و اقدامهای بازدارنده لازم را مورد توجه قرار دهند.

مجاورت سرزمینی جمهوری اسلامی ایران با چهار ایالت پنجاب، سرحد، سند و بلوچستان پاکستان که از کانونهای استقرار گروههای تروریستی و منازعات مسلحانه فرقه ای است از مولفه های تهدیدزای ثبات امنیت مرزهای شرق کشور است. در این راستا یکی از اهداف انعقاد توافق نامه جامع امنیتی میان تهران و اسلام آباد، بسترسازی برای اتخاذ نقشه راه مشترک و حداکثر هم افزایی بهینه ظرفیت دو کشور برای مدیریت پیش رویدادی تهدیدات تروریستی فرقه گرا در سرحدات و نوار مرزی دو کشور است.

۳) تبیین سیاست قومی فرقه ای منسجم در ساختار مدیریت پیشگیرانه بحرانهای انتظامی امنیتی اجتناب از سیاستهای جزیره ای در حوزه های قومی فرقه ای و تبیین یک منشور پایدار نقش مهمی را در مهار تهدیدهای نرم افزاری ایفا میکند. از طرفی در جمهوری اسلامی ایران، پراکندگی فضایی جغرافیایی اقلیتها به گونه ای است که اقلیتها به صورت نواری در حاشیه و در مناطق مرزی کشور با کشورهای همسایه حضور دارند که این امر میتواند هزینه های انتظام بخشی فرماندهی مرزبانی ناجا برای انسداد و نظارت موثر بر مرزها را با چالشهایی مواجه کند. به همین منظور بایسته است متولیان امر در ساختار امنیتی برنامه پنجم با حداکثر ثبات فکری رویه ای بسته سیاستی منسجمی را در حوزه های قومی فرقه ای تبیین نمایند.

۴) تبیین سند جامع مدیریت دانش پیشگیری از تهدیدات فرقه ای یکی از ملزومات مدیریت نرم افزاری امنیت، نهادینه سازی پژوهش قانونگذاری و آینده پژوهی عملیاتی در ساختار انتظامی امنیتی کشور براساس چهار پارامتر نیازسنجی، زمان سنجی، امکان سنجی و اولویت سنجی است. در این راستا مدیریت هدفمند برگزاری همایش های منطقه ای با موضوع خشونت های فرقه ای، تقویت هم اندیشی و تعامل مثلث حوزه، دانشگاه و ساختارهای حاکمیتی، لحاظ کردن مطالعات قومی فرقه ای در نقشه جامع علمی کشور و ایجاد یا تقویت میز مخصوص مطالعات فرقه ای در وزارتخانه های کشور، امور خارجه، شورای عالی امنیت ملی و سپاه پاسداران نقش مهمی را در مدیریت پیشگیرانه تهدیدات نرم افزاری ناشی از منازعات فرقه ای به ویژه در شرق جمهوری اسلامی ایران ایفا میکند.

۵) آسیب شناسی ناپایداری فرقه ای در پاکستان و تاثیر آن بر ضرایب امنیتی کشور قانون اساسی، برنامه های پنج ساله توسعه و سند چشم انداز از مهمترین اسناد بالا دستی نظام حقوقی کشور محسوب میشوند و تمام ساختارهای نظام بایسته است برنامه های کلان خود را براساس دستیابی به اهداف تعریف شده در سند چشم انداز متمرکز کنند. در این راستا یکی از مولفه هایی که بایستی مورد توجه مدیران استراتژیک نظام قرار گیرد، واکاوی دورنمای منازعات فرقه ای پاکستان و تاثیر آن بر امنیت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران است. زیرا منظور از منطقه در سند چشم انداز آسیای جنوب غربی است و بالتبع دورنمای مختصات امنیتی سیاسی پاکستان تاثیر مستقیمی را بر این حوزه جغرافیایی دارد.

از طرفی یکی از مهمترین توجیه های قدرتهای فرا منطقه ای برای استقرار در محیط پیرامونی شرق کشور، مبارزه با خشونت های فرقه ای است، به طوری که انگلیس اعلام کرده برای شکل گیری سازمان امنیتی جدیدی در پاکستان برای مهار تنشهای فرقه ای در پاکستان با اسلام آباد همکاری میکند. به عبارتی اصطکاکهای فرقه ای در پاکستان و افغانستان به یکی از ریشه های نرم افزاری پیاده سازی امنیت وارداتی و نیابتی در شرق کشور تبدیل شده و این خود یکی دیگر از دلایلی است که ضرورت آسیب شناسی دورنمای تنشهای فرقه ای در پاکستان را دوچندان میکند.

۶) تقویت اشراف اطلاعاتی در استانهای مرزی یکی از ملزومات مقابله موثر با فرقه های الحادی و امکان سنجی سناریوهای مختلف شبکه های جاسوسی مخالفان نظام از این گروهها، توسعه زیربنایی اشراف اطلاعاتی در سرحدات و نواحی مرزی است.

۷) آسیب شناسی رشد خزنده گروههای وهابی در لایه های پیرامونی جمهوری اسلامی ایران یکی از تهدیدهای امنیت خارجی ایران در برنامه پنجم؛ رشد تفکرات وهابی و سلفی گری در عمق استراتژیک خارجی جمهوری اسلامی ایران است که میتوان به وضوح آنها را در افغانستان، پاکستان، عراق، لبنان، عربستان و امارات مشاهده کرد.

سرمایه گذاری وهابیون امارات و عربستان بر مدارس مذهبی اهل سنت پاکستان و ترویج تفکرات وهابیت میتواند در آینده زمینه ایجاد و افزایش سازمانهای مسلحانه فرقه ای را فراهم کند که با توجه به پارادوکس عقیدتی سیاسی آنان با حکومت شیعی جمهوری اسلامی ایران میتواند زمینه وقوع برخی تهدیدهای امنیت ملی را فراهم کند.

۸) آسیب شناسی گسترش افراط گرایی فرقه ای و تاثیر آن بر شکل گیری گرایشهای تجزیه طلبانه

یکی از آسیبهای گسترش خزنده سازمانهای تروریستی فرقه ای، بسترسازی برای شکل گیری تمایلات تجزیه طلبانه در منطقه است. به عنوان مثال ایالتهای کشمیر و بلوچستان پاکستان دارای تمایلات واگرایانه و گریز از مرکز میباشند. از طرفی یکی از ابزار تبلیغاتی گروهک های تروریستی مانند جندالشیطان شکل گیری بلوچستان بزرگ است که این خود یکی دیگر از دلایل اهمیت بررسی منازعات فرقه ای منطقه از رویکرد امنیت ملی است.

۹) تضعیف خشونتهای فرقه ای در قالب مقابله منطقه ای با جرائم سازمان یافته یکی از منابع درآمدی سازماندهی اقدامهای تروریستی گروههای افراط گرایی فرقه افغانستان و پاکستان؛ برنامه ریزی جرائم سازمان یافته بویژه قاچاق اسلحه، کالا و مواد مخدر است و هر میزان منابع درآمدزای این گروههای قطع یا کاهش یابد بالتبع بر سطح و دامنه اقدامات سازمانهای تروریستی فرقه ای نیز تاثیر میگذارد.

با توجه به قرار گرفتن مثلث طلایی کشت و قاچاق مواد مخدر در حاشیه سرزمینی ایران، پاکستان و افغانستان، هر گونه انعقاد توافق نامه جامع امنیتی میان تهران و اسلام آباد میتواند در کاهش تهدیدهای ناشی از تروریسم، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان موثر باشد.

۱۰) آسیب شناسی گسترش منازعات فرقه ای و تاثیر آن بر الگوی امنیتی بومی پایداریکی از آسیبهای جدی گسترش خشونت های فرقه ای در پاکستان، تاثیر آن بر روند همگرایی منطقه ای و اسلامی است که به عنوان یکی از اهداف راهبردی اسناد بالادستی برنامه پنجم و سند چشم انداز مطرح است.

از طرفی همواره یکی از دلایل ایالات متحده برای توجیه حضور نظامی اطلاعاتی و تزریق امنیت وارداتی و نیابتی در شرق کشور، مقابله با ریشه های افراط گرایی فرقه است. به عبارتی یکی از ملزومات توسعه دفاع ملی برای شکل گیری نظام امنیت بومی و پایدار؛ رصد و آسیب شناسی منازعات فرقه ای منطقه ای و تاثیر آن بر ترتیبات منطقه ای دفاعی امنیتی است.

۱۱) تبیین سیاست قومی فرقه ای منسجم در ساختار انتظامی امنیتی برنامه پنجم توسعه یکی از ملزومات نهادینه سازی بند ۴۵-۴ سیاستهای کلی برنامه پنجم مبنی بر ارتقای امنیت پایدار مناطق مرزی و کنترل موثر مرزها، توجه به مدیریت پیشگیرانه منازعات فرقه ای در اسناد بالا دستی نظام است.

در کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران که با سیستم حکومتی بسیط (متمرکز) اداره می شوند، عمدتاً با حرکت از مرکز کشور به سمت حواشی، با دو روند معکوس کاهش نظارت حکومت مرکزی از یکسو و افزایش محرومیت و توسعه نیافتگی از سوی دیگر مواجه هستیم. این امر وقتی اهمیت پیدا میکند که در حواشی کشور اقلیتهای قومی، مذهبی و زبانی سکونت داشته باشند.

از نظر الگوی استقرار گروههای قومی نیز گروه قومی بلوچ در جنوب شرقی ایران با نیمه دیگر هسته بلوچ نشین در پاکستان پیوستگی فضایی پیدا میکند. گر چه این قوم در آن سوی مرز فاقد دولت مستقل است، ولی بلوچستان پاکستان در چارچوب ساختار سیاسی فدرال آن کشور تا سطح یک ایالت ارتقا یافته است.

یکی از آسیبهای گسترش تهدیدات فرقه ای در پاکستان و احتمال تسری آن به استانهای مرزی شرق کشور، نبود بسته سیاستی قومی فرقه ای منسجم در ساختار انتظامی، دفاعی و حقوق امنیت ملی هر دو کشور جمهوری اسلامی ایران و پاکستان است که باعث اتخاذ سیاستهای جزیره ای و عدم بهره وری بهینه از ظرفیتهای مشترک راهبردی دوجانبه برای مدیریت پیشگیرانه و دسته جمعی با خشونت های فرقه ای میشود.

در این راستا حمایتهای تقنینی، نظارتی و اجرایی از توسعه کار گروههای مطالعاتی قومی فرقه ای نقش مهمی را در مهار تهدیدات امنیتی ناشی از گسترش اصطکاک های فرقه ای ایفا میکند.

از طرفی توجه مدیران استراتژیک حوزههای علمیه به ویژه حوزه علمیه قم به دورنمای تنشهای فرقه ای و لحاظ کردن تدابیر بازدارنده در سند چشم انداز حوزه میتواند به عنوان یکی از تدابیر زیربنایی برایپیشگیری از آسیبهای عقیدتی، وا گرایانه فرقه ای یا تقویت انسجام ملی ایفا کند. به عبارتی حوزههای علمیه به عنوان یکی از ارکان معماری مهندسی فرهنگی کشور، بایسته است در تعامل مستمر و پویا با شبکه کانون نخبگان حوزه و دانشگاه نقشه راه راهبردی و قابل پیاده سازی را در ساختار مدیریت نرم افزاری سند چشم انداز حوزه ترسیم کند.

شکل دیگر تاثیر اقلیتها بر کارکردهای امنیتی و ارتباطی مرز، به وجود اشتراکات قومی، مذهبی و زبانی بین اقلیتها در دو سوی مرز بر میگردد.

۱۲) ریشه یابی دلایل خشونت های فرقه ای پاکستان از رویکرد امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران مهمترین دلایل شکل گیری خشونتهای فرقه ای در پاکستان عبارتند از:

▪ وجود فقر اقتصادی و فرهنگی

یکی از ریشه های گسترش تنشهای فرقه ای و پرورش گروههای تروریستی؛ فقر اقتصادی و نبود چارچوب مهندسی فرهنگی پایدار در پاکستان است. به عنوان مثال اکثر شبه نظامیان طالبان بیشتر در مناطق مرزی پاکستان با افغانستان که اکثراً توسعه نیافته اند، مستقرند.

▪ حاکمیت نسبی دولت پاکستان بر مناطق قبیله ای ایالتهای مرزی

یکی از ریشه های وقوع ناامنیهای فرقه ای در پاکستان، حاکمیت نسبی دولت مرکزی بر مناطق قبیله ای به ویژه در ایالتهای مرزی سرحد، «وزیرستان شمالی و جنوبی»۲ و بلوچستان است.

▪ نفوذ رهبران طالبان و سازمان القاعده در «مناطق قبیله ای»۳

حاکمیت نسبی دولت مرکزی در ایالتهای شمالی مانند وزیرستان جنوبی، ایالت سرحد، بلوچستان و «دره سوات»، ۴

▪ کوهستانی بودن مناطق قبایلی پاکستان

▪ ناکارآمدی عملیات نیروهای پاکستان برای دستگیری رهبران سازمان القاعده مانند «بیت الله محسود» (مهمترین مظنون ترور بی نظیر بوتو)

▪ تضادهای سیاسی امنیتی پاکستان برای مهار خشونت های فرقه ای

یکی از ریشه های افزایش منازعات فرقه ای در پاکستان، نبود عزم سیاسی قاطع در میان رجال سیاسی پاکستان و اتخاذ پارادوکس امنیتی در قبال خشونت های فرقه است به طوری که اسلام آباد همواره یکی از راههای موازنه قوا با جمهوری اسلامی ایران و تضمین عمق استراتژیک خود در افغانستان را حمایت خزنده از شبه نظامیان طالبان تعریف کرده است.

۱۳) ارزیابی دورنمای نقش و جایگاه طالبان در ساختار امنیت منطقه ای یکی از ملزومات مهندسی مطلوب امنیت خارجی؛ بررسی جایگاه طالبان در ساختار امنیتی منطقه است. شبه نظامیان طالبان مبارزه با ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران را به عنوان یکی از اهداف راهبردی خود تعریف کرده اند که بنا بر مقتضیات زمان، شدت و حدت آن تغییر میکند. از طرفی وهابیون برخی کشورهای عرب منطقه با نفوذ در میان شبه نظامیان طالبان در جهت برقراری موازنه قوا با جمهوری اسلامی ایران برنامه ریزی میکنند که با توجه به گسترش شیعه هراسی در مدیریت تهاجم تبلیغاتی ایالات متحده بر اهمیت این مقوله نیز افزوده شده است. در نتیجه مقابله با تهدیدهای ناشی از افزایش نفوذ طالبان در پاکستان بایستی به عنوان یکی از اولویتهای امنیت خارجی برنامه پنجم از رویکرد مهندسی امنیتی منازعات فرقه ای پیگیری شود.

۱۴) آسیب شناسی گسترش مدارس مذهبی وابسته به وهابیون و تاثیر آن بر جریانهای فرقه ای ضد شیعه در منطقه

یکی از شاخصهای مختصات امنیتی عمق استراتژیک خارجی جمهوری اسلامی ایران، گسترش تفکرات الحادی و سلفی و ارتباط آن با شکل گیری برخی تحرکات ایذایی در ساختار امنیت ملی برنامه پنجم است، بطوریکه برخی کشورهای عرب منطقه با حمایتهای مالی از برخی مدارس اهل سنت که با تمرکز بر گسترش آموزه های الحادی وهابیت بنیان گذاشته شده اند، متاثر از فضای جنگ تبلیغاتی شیعه هراسی در جهت ایجاد موازنه استراتژیک با جمهوری اسلامی ایران گام برمی دارند که نقش مهمی را در گسترش حملات تروریستی علیه شیعیان ایفا میکند.

۱۵) حداکثر بهره گیری از ظرفیتهای دیپلماسی فرهنگی یکی از ملزومات اقتدار افزایی؛ مدیریت نرم افزاری تنش های فرقه ای عقیدتی و بهره گیری بهینه از ظرفیتهای هویت ایرانی اسلامی است. به عنوان مثال برخی مناطق پاکستان مانند بلوچستان جزو حوزه تمدن ایرانی محسوب میشوند و تقویت دیپلماسی فرهنگی در این حوزه جغرافیایی میتواند گستره نفوذ نرم ایران را افزایش داده و به مانعی برای رخنه آموزه های فرقه ضاله وهابیت تبدیل شود.

۱۶) آسیب شناسی سیاست های دوگانه پاکستان در قبال جریانهای افراط گرای فرقه ای ارتش پاکستان به منظور حفظ اقتدار ملی گاهی از سازمانهای مسلحانه فرقه ای نیز حمایت می کند که از مصادیق آن میتواند به حمایتهای «سازمانهای اطلاعات پاکستان»۵ از شبه نظامیان طالبان یا نفوذ آنان در میان شبکه اطلاعاتی القاعده اشاره کرد، به طوری که این موضوع به یکی از حوزه های تنش زا میان کابل و اسلام آباد مبدل شده است.

رفتار پاکستان در قبال سازمان القاعده و شبه نظامیان طالبان براساس پارادوکس امنیتی است به طوری که از یک طرف رمزی بن الشیبه، شیخ محمد را در سال ،۲۰۰۳ محمد نعیم نورخان را در سال ۲۰۰۴، ابوالفرج اللیبی را در سال ۲۰۰۵ و ابو زبیده را در سال ۲۰۰۷ به ایالات متحده تحویل می دهد ولی از طرف دیگر به حمایتهای اطلاعاتی نظامی از شبه نظامیان طالبان ادامه می دهد.

۱۷) ریشه یابی شکل گیری تفکرات الحادی در محیط امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران یکی از تهدیدات نرم فراروی جمهوری اسلامی ایران، شکل گیری و گسترش فرقه های ضاله در محیط امنیت داخلی و خارجی است که مهار آن مستلزم جریان شناسی و ریشه یابی شکل گیری فرقه های ضاله و تبیین بسته سیاستی منسجم برای مقابله موثر با جریانات انحرافی در حوزه دین و زدودن خرافات و موهومات است، به طوری که در بند چهار سیاستهای کلی برنامه پنجم نیز بر لزوم اجرای آن تاکید شده است.

۱۸) تهیه جدول ریسک گروههای تروریستی فرقه گرا از رویکرد امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تهیه جدول ریسک و اطلس موقعیت جغرافیایی گروهک های تروریستی وابسته به تفکرات وهابی و سلفی گری، یکی از گامهای ضروری تبیین الگوی بومی پایدار برای مهار خشونت های فرقه ای است. زیرا بررسی برخی تحرکات ایذایی علیه جمهوری اسلامی ایران مبین این است که سرشاخک های برخی اقدامهای تروریستی از درون برخی کشورهای همسایه اداره میشود که زمینه های رشد تفکرات وهابیت در آنها مهیا شده است.

از طرفی یکی از راهبردهای مخالفان نظام جمهوری اسلامی ایران، حمایتهای خزنده از برخی سازمانهای تروریستی نزدیک به گروه های وهابی و سلفی با رویکرد وادارسازی جمهوری اسلامی ایران به تغییر رفتار در حوزه های راهبردی است، بطوری که حمایت ابزاری امریکا از سازمانهای تروریستی مخالف جمهوری اسلامی ایران براساس «راهبرد امنیتی قورباغه» قابل تعریف است.

در این راهبرد امریکا و تروئیکای اتحادیه اروپا با توجه به وجود اکثر سازمانهای تروریستی فرقه ای (نزدیک به تفکرات وهابیون) در محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران و برخورداری اکثر استانهای مرزی از موزائیک های قومی فرقه ای، برنامه های مدونی را برای ناامن سازی محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران سازماندهی میکند.

در مطالعات امنیتی، استناد این راهبرد به قورباغه (حیوان دوزیست) به این دلیل است که اگر در حلقه های محاط ایران آتش تنش زیاد باشد، کانون تصمیم گیری نیز دچار استحاله و تغییر رفتار میشود که در قالب راهبرد «تنش از بیرون، تغییر از درون» قابل تعریف است که به وضوح میتوان آن را در برخی تحرکات ایذایی گروهک های تروریستی مانند جندالشیطان و پژاک مشاهده کرد. همچنین یکی از روشهای پیاده سازی نظریه دولت ورشکسته، ایجاد و گسترش منازعات فرقه ای با رویکرد هزینه افزایی امور انتظامی خرد و کلان کشور است.

نظریه دولت ناکام ارتباط نزدیکی با نظریه بحران های پنجگانه لوسین پای دارد زیرا حامیان این نظریه معتقدند ناکارآمدسازی دولت از طریق آفندهای نرم افزاری، میتواند مقدمه شکل گیری بحرانهای مشارکت، هویت، توزیع، مشروعیت و نفوذ را فراهم کند. در نتیجه بایسته است متولیان امر از رویکرد امنیت ملی مهمترین سازمانهای تروریستی واقع در محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران که به نحوی زیربنای عقیدتی آنان را آموزه های وهابیت و سلفی گری تشکیل می دهند.

● نتیجه گیری

یکی از پیش نیازهای توسعه امنیتی برنامه پنجم؛ بررسی موزائیکی آسیب هایی است که از جانب هر کدام از کشورهای همسایه میتواند ایجاد شود. به همین منظور با بهره گیری از روش مهندسی امنیتی موزائیکی بایسته است نوع، دامنه و شیوه مبارزه با هر کدام از تهدیدها مشخص شود. به عنوان مثال نمیتوان در برابر هر دو کشور پاکستان و کویت از سیاستهای امنیتی یکسان بهره گرفت زیرا جنس، نوع و دامنه تهدید هر کدام از آنها با یکدیگر متفاوت است.

در این راستا یکی از شاخصهای مهندسی مطلوب امنیت خارجی در منطقه جنوب غربی آسیا شناسایی، طبقه بندی، ماهیت شناسی و مقابله موثر با آسیب های احتمالی است که از قبل خشونتهای فرقه ای و گسترش نفوذ خزنده عقاید وهابیت و سلفی گری می تواند چارچوب های امنیت ملی را با تهدیدهایی مواجه کند. به همین منظور بایسته است متولیان امر در تبیین سیاستهای امنیتی کلان برنامه پنجم، تدابیر و اقدامهای بازدارنده مناسب برای مهار سناریوهای تهدیدزا را مورد کنکاش و آسیب شناسی قرار داده و خلاهای تقنینی، نظارتی و اجرایی آن را در لایحه قانون برنامه پنجم مرتفع کنند.

قومیت گرایی،۶ فرقه گرایی،۷ بی ثباتی اقتصادی و افراط گرایی مذهبی۸ از شاخصهای مختصات امنیتی پاکستان هستند که میتوانند بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران نیز تاثیر گذارند.

افزایش منازعات فرقه ای در پاکستان همسو با تمایلات جدایی طلبانه در سه ایالت جامو، کشمیر و بلوچستان، راهبرد اجرایی اوباما برای تقویت حضور اطلاعاتی نظامی در مرزهای شرق کشور، ساخت بزرگترین پایگاه اطلاعاتی منطقه ای آمریکا در گذرگاه خیبر و احتمال استقرار سامانه های جاسوسی در این مرکز، نبود نظارت کافی بر مدارس مذهبی پاکستان و رشد تفکرات وهابی و سلفی گری در این مدارس، افزایش کشتار شیعیان به ویژه در دیره اسماعیل خان و پاراچنار، نبود نظارت موثر دولت مرکزی پاکستان بر مناطق مرزی، فقدان توسعه زیرساختهای امنیتی اقتصادی در استانهای مرزی هم جوار ایران و پاکستان، تاثیرپذیری دولت حاکمه پاکستان از سیاستهای آمریکا، پارادوکس امنیتی سیاسی اسلام آباد در برابر طالبان، حمایتهای مالی کلان برخی کشورهای عرب منطقه از گسترش وهابیت، تضعیف زیرساختهای همگرایی اقتصادی مانند احداث خط لوله صلح به دلیل نبود امنیت لازم و کافی، تمرکز شورای فرماندهی سازمان القاعده و شورشیان پشتون در مناطق قبیله ای پاکستان،۹ لزوم احتمال سنجی رخنه افراط گرایان فرقه ای در ساختارهای استراتژیک پاکستان به ویژه صنایع هسته ای، لزوم هم افزایی و ایجاد ساختارهای نظامی امنیتی منطقه ای برای مقابله با رشد تروریسم فرقه ای در مناطق قبیله ای به ویژه در استانهای مرزی وزیرستان جنوبی، بلوچستان و سرحد،۱۰ مجاورت سرزمینی بلوچستان پاکستان با بلوچستان ایران و احتمال شکل گیری تمایلات تجزیه طلبانه در میان مدت، وجود برخی تحرکات سازمان یافته تروریستی مانند اقدام های گروهک جندالشیطان (عبدالمالک ریگی)، فقر نسبی منطقه به ویژه در سرحدات، افزایش سازمانهای تروریستی مانند لشگر طیبه و سپاه صحابه (که به صراحت هدف خود را مقابله با نفوذ تفکرات شیعی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده اند)، عدم توانایی و فقر اقتصادی پاکستان برای مدیریت تنشهای چند جانبه و فقدان توسعه متناسب زیرساختهای امنیت مرزی با حجم تهدیدها از مهمترین مولفه هایی هستند که ضرورت آسیب شناسی دورنمای مختصات منازعات فرقه ای پاکستان و تاثیر آن بر ساختار امنیت ملی و سیاستهای انتظام بخشی برنامه پنجم را دو چندان میکند.

نویسنده: مصطفی - دلاورپور اقدم

پی نوشتها:

۱ - Sustainable Development

۲ - North & South Waziristan

۳ - Tribal Regions

۴ - Swat Valley

۵ - Inter- Service Intelligence (ISI)

۶ - Ethnicity

۷ - Sectarianism

۸ - Religious extremism

۹ ـ بنا به گزارش نهادهای اطلاعاتی آمریکا، هم اکنون ملامحمدعمر (رهبر معنوی طالبان)، اسامه بن لادن (رهبر شورای شریعت سازمان القاعده)، ایمن الظواهری (قائم مقام رهبر القاعده) و گلبدین حکمتیار در مناطق قبیله ای شمال پاکستان مخفی شده اند.

۱۰ - Pakistan Border۰۳۹;۰۳۹;s Clear & Present Danger ، Associated Press ، ۳۰ March ، ۲۰۰۸ CIA