الگوی جدید ارزشیابی توصیفی دانش آموزان

ارزشیابی تحصیلی, فعالیتی است که معلم, در جریان تدریس خود انجام می دهد این فعالیت, شامل جمع آوری اطلاعات و داوری درباره وضعیت یادگیری وپیشرفت دانش آموز است

ارزشیابی تحصیلی، فعالیتی است که معلم، در جریان تدریس خود انجام می‌‌دهد. این فعالیت، شامل جمع‌آوری اطلاعات و داوری درباره وضعیت یادگیری وپیشرفت دانش‌آموز است.

جمع‌آوری این اطلاعات از طریق شیوه‌های مختلف صورت می‌‌پذیرد و نیازمند کسب مهارت و دانش کافی در این زمینه است.

معلم باید با استفاده از نتایج حاصل از سنجش و ملاحظه اهداف و انتظارات آموزشی درباره وضعیت فرد، داوری کرده، ضعفها و قوتهای دانش‌آموز را مشخص کند و برای بهبود فعالیتهای یادگیری به او توصیه‌هایی را ارائه دهد.‌

متأسفانه فرآیند سنجش و ارزشیابی در کشور ما، مطابق عرف، فقط شامل ارزیابی مجموعی یا نهایی است که در پایان دوره آموزشی برای تشخیص پیشرفت تحصیلی و رتبه‌بندی صورت می‌‌گیرد.

در این روش تمامی تلاش معلم، دانش‌آموز، والدین و کل نظام آموزشی معطوف به آزمونهای نهایی و نمره آنهاست و ماحصل همه زحمتها در یک عدد یک یا دو رقمی خلاصه می‌‌شود. این نمره، نه تنها ملاک قضاوت و تصمیم گیری درخصوص دانش آموز است، بلکه به نوعی ارزشیابی از عملکرد معلم، مربی، مدیر و والدین و نظام آموزشی، تلقی می‌‌شود. تردیدی نیست که نتایج حاصل از این گونه تصمیم‌گیری‌ها دقیق نبوده، ممکن است عواقب ناگواری به همراه داشته باشد؛ به عبارت دیگر به جای آنکه نظام ارزشیابی و اندازه‌گیری در خدمت آموزش و رشد و توسعه دانش فراگیران و معلمان قرار گیرد، فرآیند تدریس و یادگیری در خدمت نظام سنجش و آزمون درآمده است و ملاک قضاوت در مورد عملکرد نظام و دانش‌آموز در یک مقیاس صفر تا بیست خلاصه می‌‌شود.‌دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی سابق، باتوجه به رویکردهای جدید ارزشیابی، پس از مطالعات فراوان و در پاسخ به را‡ی صادره در جلسه ۶۷۴ شورای عالی آموزش و پرور ش درخصوص تبدیل مقیاس کمی (۲۰-۰) به مقیاس کیفی، طرح ارزشیابی توصیفی را ارائه داد.‌

این طرح، الگویی کیفی است که تلاش می‌‌کند برخلاف الگوهای رایج ارزشیابی، به جای کمی‌نگری از طر یق توجه به معیارهای برنامه درسی و آموزشی به عمق و کیفیت یادگیری دانش‌آموزان توجه کند و توصیفی از وضعیت آنها ارائه و ارزشیابی را در خدمت آموزش و یادگیری قرار دهد.‌

مهمترین ویژگیهای الگوی ارزشیابی توصیفی عبارت است از:‌

- توجه به تنوع و تغییر مقیاس سنجش‌

- توجه به یادگیری دانش‌آموز

- توجه به تنوع و تغییر ابزارهای ارزشیابی‌

- توجه به انتظارات برنامه درسی‌

- توجه به اهمیت سازگاری اجتماعی در کنار پیشرفت تحصیلی‌

- توجه به اهمیت بهداشت روانی در فرآیند یاددهی - یادگیری‌

- توجه به حیطه‌های مختلف یادگیری‌

این طرح با مد نظر قرار دادن ویژگیهای فوق، همراه با ایجاد تغییرات بنیادی در نظام موجود ارزشیابی تحصیلی تهیه شد. این تغییرات عبارتند از:‌

تغییر مقیاس فاصله‌ای (۲۰-۰) به مقیاس ترتیبی (در حد انتظار - نزدیک به انتظار - نیازمند به تلاش بیشتر)‌

در طول سالیان دراز، نمره ۲۰ بسیار مورد احترام و توجه بوده است و معلمان ما نتایج آزمونها را براساس آن به دانش‌آموزان و والدین بازخورد داده‌اند. که همین امر باعث رقابت نامطلوب شده است. مقیاسهای ترتیبی کمتر ایجاد رقابت می‌کند و مشکلات نمره‌های کمی را ندارد؛ زیرا با مقیاسهای ترتیبی و بازخوردهای توصیفی دانش‌آموزان، دیگر نگران‌ کسب نمره نیستند.

آنها به دنبال شناخت اشتباه خود در فعالیتهای یادگیری هستند. والدین نیز از فرزندانشان نمره نمی‌خواهند و به جای اینکه از آنان بپرسند امروز چند گرفته‌ای؟ می‌‌پرسند: امروز چه یاد گرفته‌ای؟ تغییر مقیاس فاصله‌ای به مقیاس ترتیبی، یعنی حذف یکی از عوامل استرس‌آور در کلاس درس.‌

● تغییر تاکید از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی‌

در نظام آموزش سنتی رایج در کشور ما، معلمان سعی می‌‌کردند از طریق ارزشیابی پایانی، نتایج یادگیری دانش‌آموزان را به شکل نمره گزارش دهند و توجهی به چگونگی یادگیری و بهبود آن نداشتند. در ارزشیابی توصیفی معلم، ارزشیابی را در خدمت آموزش قرار می‌‌دهد؛ به عبارت دیگر تلاش می‌‌کند که ارزشیابیهای او به یادگیری بهتر منجر شود. به همین دلیل در فرآیند یادگیری ضعفها و قوتهای یادگیری دانش‌آموز برای برطرف کردن و بهبود بخشیدن بررسی می‌‌شود.‌

● تنوع بخشی به ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات‌

در شیوه سنتی رایج، اطلاعات عمدتا از طریق آزمونهای مواد - کاغذی (امتحان) و پرسشهای کلاسی جمع‌آوری می‌‌شد.

اما در طرح ارزشیابی توصیفی، ابزارهای جمع‌آوری متنوع شده‌اند و علاوه برآزمونهای مواد کاغذی و پرسشهای کلاسی، ابزارهای دیگری مانند پوشه کار، روشهای ثبت مشاهده، تکالیف درسی و آزمونهای عملکردی نیز مورد استفاده قرار می‌‌گیرند.

اساس کار در تنوع بخشی به ابزارهای گردآوری اطلاعات از وضعیت یادگیری دانش‌آموز، واقعی‌تر کردن اطلاعات است که همان مشاهده کودک در هنگام فعالیت و بررسی آثار و محصولات یادگیری است.

● ‌تغییر در ساختار کارنامه‌

در طر ح ارزشیابی توصیفی کارنامه تحصیلی <گزارش پیشرفت> نام گرفته است. در گزارش پیشرفت توضیحات مفصل‌تر و عمیق‌تر به شکل توصیفی درخصوص رشد و پیشرفت دانش‌آموز به والدین ارائه می‌‌شود.‌همچنین در این گزارش تنها به وضعیت درسی صرف توجه نمی‌شود، بلکه به ابعاد عاطفی، جسمانی و اجتماعی دانش‌آموز نیز توجه شده است. توصیه‌های ارائه شده در این گزارش نیز باعث می‌‌شود والدین دریابند که کودکشان احتمالاً در چه بخش از انتظارات آموزشی، مشکلاتی دارد و برای بهبود عملکرد تحصیلی فرزندشان چه باید بکنند.‌

● تغییر در مرجع تصمیم گیرنده درباره ارتقاء دانش‌آموزان‌

در نظام سنتی ارزشیابی تحصیلی، تصمیم‌گیری درباره ارتقاء دانش‌آموز به نمره‌های پایانی او بستگی دارد.

در این نظام طبق شرایطی که از پیش تعیین شده است و براساس نمره‌های کسب شده مشخص می‌‌شود که آیا دانش‌آموز می‌‌تواند به پایه بالاتر ارتقاء یابد، یا اینکه باید تکرار پایه نماید. این تصمیم‌گیری راحتی در سالهای اخیر به عهده رایانه گذاشته‌اند و رایانه به راحتی مشخص می‌‌کرد که فردی اجازه ارتقاء دارد یا خیر!‌

در الگوی ارزشیابی توصیفی به دلیل اینکه اطلاعات جمع‌آوری شده متنوع و شامل داده‌های کمی و کیفی است، تحلیل و ترکیب این داده‌ها و تصمیم‌های آموزشی مبتنی بر آن، از جمله تصمیم‌گیری درباره ارتقاء یا عدم ارتقاء دانش‌آموزان به عهده معلم و شورای مدرسه است. در این الگوی ارزشیابی، به معلم اختیار تصمیم‌گیری تفویض می‌‌شود؛ زیرا وی لایق‌ترین فردی است که می‌‌تواند درباره دانش‌آموز تصمیم بگیرد.‌

حاجیه فتحی - معلم‌