آب مرواریدسین جیم می شود

۱۵ سوال و جواب درباره یکی از شایع ترین بیماری های چشم

یکی از بیشترین مراجعات درمانگاه‌های چشم‌پزشکی به خصوص در سالمندان، ابتلا به بیماری آب مروارید است. از نظر علمی، آب مروارید یعنی ایجاد هر نوع کدورت در عدسی چشم. به صورت طبیعی در داخل چشم انسان در پشت عنبیه، عدسی شفافی قرار دارد که به متمرکز کردن شعاع‌های نورانی روی شبکیه کمک می‌کند. شبکیه لایه حساس به نور در ته چشم است که پیام‌های بینایی را دریافت می‌کند. همچنین عدسی عنصر اصلی در تطابق برای دید نزدیک است. علت پیدایش کدورت در عدسی، تغییر در ساختار پروتئین‌های آن است که به ‌صورت مادرزادی یا در اثر ضربه، مصرف بعضی از داروها و سموم، در معرض تشعشعات قرار گرفتن، ابتلا به بیماری قند و مهم‌تر از همه به‌ علت تغییرات سنی اتفاق می‌افتد. نوع اخیر یعنی آب مروارید وابسته به سن، شایع‌ترین نوع و در حدود بیش از ۷۰ درصد موارد را شامل می‌شود. ایجاد کدورت در عدسی چشم را شاید بتوان به یخ‌زدگی شیشه پنجره در زمستان تشبیه کرد، با این تفاوت که پس از ذوب شدن یخ، شیشه دوباره شفاف می‌شود اما برای رفع کدورت از عدسی به جز خارج و جانشین کردن آن با یک عدسی مصنوعی تا کنون راه دیگری شناخته نشده است. جهت آشنایی بیشتر شما گفتگویی کرده‌ایم با آقای دکتر رضا زارعی جراح و متخصص بیماری‌های چشم، فوق تخصص قرنیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران.

● بیماری کاتاراکت یا آب مروارید در چه افرادی و چطور ایجاد می‌شود؟

آب مروارید، چه از نظر علت پیدایش و چه از نظر فرم بالینی انواع متعددی دارد. به همین دلیل، علایم بیماری و سیر پیشرفت آن می‌تواند از یک فرد به فرد دیگر کاملا متفاوت باشد. از نظر علت پیدایش، آب مروارید به گونه‌های زیر تقسیم بندی می‌شود:

▪ آب مروارید ناشی از افزایش سن، شایع‌ترین نوع آب مروارید است. بین سنین ۶۵ تا ۷۴ سالگی، ۵۰ درصد و افراد بالای ۷۵ سال، ۷۰ درصد به آن مبتلا می‌شوند اما می‌تواند از ۳۵ سالگی به بعد هم شروع شود.

▪ آب مروارید مادرزادی

▪ آب مروارید ناشی از ضربه

▪ آب مروارید ناشی از بیماری‌های التهابی مزمن داخل چشمی

▪ آب مروارید ناشی از بیماری‌های متابولیک مانند بیماری قند

▪ آب مروارید ناشی از پرتوها مانند پرتوهای ماورای بنفش و اشعه ایکس

▪ آب مروارید ناشی از مصرف بعضی از داروها مانند کورتون ویا سموم مانند نفتالین

● علایم این بیماری چیست؟

به هنگام ایجاد کدورت در عدسی، به‌ علت ایجاد مانع بر سر راه عبور نور به داخل چشم، بینایی مختل می‌شود که با علایم زیر خود را نشان خواهد داد:

▪ تاری تدریجی دید طی مدت چند ماه و یا سال در یک یا هر دو چشم

▪ تاری دید در شرایط نوری کم، به خصوص در غروب

▪ پخش نور به خصوص در هنگام رانندگی در شب در گذرگاه‌های دو طرفه

▪ تغییر در دید رنگی به‌خصوص در رنگ آبی، در بعضی از انواع آب مروارید، تغییر رنگ به قدری است که انگار از پشت یک شیشه زرد رنگ به نسبت مات به اشیای پیرامون‌مان نگاه می‌کنیم.

▪ دوبینی در یک چشم و یا سایه‌دار دیدن

▪ تغییرات مکرر نمره عینک

این بیماری چطور تشخیص داده می‌شود؟تشخیص آب‌مروارید با مشاهده عدسی کدر شده به وسیله دستگاه‌های چشم‌پزشکی امکان‌پذیر است. معایناتی که از سوی چشم‌پزشک انجام می‌شود شامل اندازه‌گیری قدرت بینایی و اندازه‌گیری فشارچشم است. همچنین چشم‌پزشک ممکن است معاینات دیگری برای بررسی سلامت سایر اجزای چشم نیز انجام دهد.

بیماری چطور درمان می‌شود؟جراحی تنها راه درمان است که شامل خارج کردن عدسی کدر شده و جایگزینی آن با عدسی مصنوعی است. دارو، قطره، ورزش یا عینک مانع بروز یا بهبود آب‌مروارید نمی‌شوند. زمان عمل با توجه به نیاز و شرایط هر فرد متفاوت است. آب مروارید زمانی نیاز به جراحی دارد که اختلال بینایی، انجام فعالیت‌های شغلی یا روزمره مانند رانندگی، مطالعه و تماشای تلویزیون را مختل کند. در اغلب موارد، انتظار برای انجام عمل آب‌مروارید ضرری به چشم نمی‌رساند. اگر هر دو چشم به آب مروارید مبتلا باشد، پزشک آنها را در یک زمان جراحی نمی‌کند و هر چشم باید به طور جداگانه تحت عمل جراحی قرار گیرد.

● آیا عمل جراحی آب مروارید موثر است؟

امروزه این عمل یکی از رایج‌ترین، بی‌خطرترین و موثرترین اعمال جراحی چشم به شمار می‌رود. حدود ۹۰ درصد افرادی که تحت این عمل قرار می‌گیرند، دید بهتری پیدا می‌کنند مگر اینکه مشکلی در قرنیه، شبکیه یا عصب بینایی وجود داشته باشد. پس به یاد داشته باشید که جراحی کاتاراکت نمی‌تواند کاهش دید ناشی از سایر بیماری‌ها را بهبود دهد.

● اگر آب مروارید عمل نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟

با تاخیر در عمل جراحی به تدریج بینایی فرد کاهش یافته، به طوری که در حد شمارش انگشتان و یا حتی فقط درک نور خواهد رسید. این مرحله در تعداد کمی از بیماران ممکن است به افزایش فشار داخل چشم ‌(آب سیاه) منجر شود و در نتیجه نیاز به جراحی اورژانس پیدا می‌کند که عوارض و خطرات آن بیشتر از جراحی معمولی است. بنابراین در صورتی که تشخیص آب مروارید داده شود اما به عللی جراحی آن امکان‌پذیر نباشد، بیمار باید تحت نظر چشم‌پزشک قرار گیرد تا به مرحله اورژانس نرسد.

● پیش از عمل جراحی چه باید کرد؟

یک یا دو هفته پیش از جراحی، پزشک آزمایش‌هایی درخواست می‌کند که شامل آزمایش‌های خون و ادرار، عکس‌برداری از قفسه سینه و تعیین قدرت لنز داخل چشمی است. در صورتی که دچار افزایش فشار خون یا قند خون هستید، پیش از عمل باید زیر نظر متخصص داخلی، درمان و تحت کنترل قرار بگیرید.

● در حین جراحی چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟

پس از ورود به اتاق عمل، قطره چشمی برای گشاد کردن مردمک استفاده می‌شود، سپس اطراف چشم‌ها با محلول ضد عفونی‌کننده شسته و تمیز می‌شود. عمل جراحی به طور معمول حدود یک ساعت طول می‌کشد و اغلب بدون درد است. جراحی می‌تواند تحت تاثیر بی‌حسی موضعی (با تزریق ماده بی‌حس کننده در زیر چشم و اطراف پلک) و یا با بیهوشی عمومی انجام گیرد که به وضعیت جسمانی شما و نظر متخصص قلب و جراح چشم بستگی دارد. در روش بیهوشی عمومی، در طول عمل هیچ چیز حس نخواهید کرد و پس از عمل روی چشم شما پانسمان گذاشته می‌شود و سپس مدتی در بیمارستان استراحت می‌کنید و از شما مراقبت خواهد شد تا دچار مشکلی نشوید. تقریبا تمامی بیماران در همان روز می‌توانند مرخص شوند.

● روش جراحی چیست؟

جدیدترین و معمول‌ترین روش جراحی آب مروارید«فیکو» (مولسیفیکیشن) نام دارد. جراح در کنار قرنیه (سطح شفاف و گنبدی شکل که جلو چشم را تشکیل می‌دهد) برش کوچکی در حدود ۳ میلیمتر ایجاد و سپس وسیله ظریفی را وارد چشم می‌کند. این وسیله با کمک امواج مافوق صوت عدسی کدر شده را خرد کرده سپس به وسیله مکش، تکه‌های خرد شده از چشم خارج می‌شوند. این عمل، عمل جراحی، آب‌مروارید با برش کوچک نیز نامیده می‌شود.

در روش فیکو عموما پس از خارج کردن عدسی کدر شده، لنز مصنوعی داخل چشمی (IOL) داخل کپسول قرار داده می شود.

IOL در واقع عدسی مصنوعی شفافی است که به مراقبت نیاز نداشته و جزیی دایمی در چشم محسوب خواهد شد. در ضمن به علت آن که IOL در داخل چشم قرار می‌گیرد، شما آن را نمی‌بینید و احساس نمی‌کنید. به وسیله IOL بینایی‌تان بهبود می‌یابد چون این وسیله سبب انتقال و تمرکز نور روی شبکیه می‌شود. لنزهای مصنوعی جدید قابلیت تا شدن دارند و با کمک وسیله مخصوصی از همان برش ۳ میلیمتری جاگذاری می‌شوند. بعضی افراد به علل متعدد از جمله مشکلات حین عمل جراحی و یا بیماری‌های دیگر چشمی نمی‌توانند از IOL استفاده کنند. برای این گونه افراد، لنزهای تماسی یا عینک‌هایی با بزرگ‌نمایی زیاد توصیه می‌شود. پس از عمل عموما بیمار برای دید دور خود نیاز به استفاده از عینک نخواهد داشت. ولی به جهت اینکه لنزهای مصنوعی معمولی قادر به انجام تطابق نیستند، برای دید نزدیک نیاز به عینک وجود خواهد داشت. درست مانند کسی که دچار پیر چشمی است.

البته نوع جدیدی از لنزهای داخل چشمی وجود دارد که اگر پزشک استفاده از آن را صلاح بداند دیگر نیازی به استفاده از عینک برای دید نزدیک نیز نخواهد بود.

● پس از جراحی چه می‌شود؟

پس از جراحی ممکن است پزشک، یک پوشش محافظ روی چشم قرار دهد. بیمار می‌تواند پس از استراحت کوتاه در بخش و البته با نظر پزشک ترخیص شود. احساس خفیف ناراحتی و جسم خارجی تا مدتی پس از عمل طبیعی است. اشک‌ریزش خفیف و ترشح مختصر شایع است. چشم ممکن است به نور و تماس حساس شود. در صورت احساس ناراحتی، برای یک تا دو روز اول ممکن است پزشک هر چهار تا شش ساعت مسکن تجویز کند. پس از این مدت، احساس ناراحتی اغلب از بین می‌رود. در بسیاری موارد ترمیم برش تا حدود شش هفته طول می‌کشد. پس از جراحی پزشک برنامه زمان‌بندی شده‌ای را برای انجام معاینات و بررسی پیشرفت ترمیم زخم و کنترل فشار داخل چشم تعیین می‌کند.

● دانستن چه نکاتی پس از جراحی ضروری است؟

تا چند هفته پس از عمل باید از قطره‌های چشمی استفاده کنید.

▪ از پزشک درباره شیوه و زمان استفاده و آثار جانبی داروها سوال کنید.

▪ از مالیدن و یا فشار دادن چشم‌ها اجتناب کنید.

▪ سعی کنید خم نشوید و اجسام سنگین را بلند نکنید.

▪ در روش فیکو یک هفته پس از عمل جراحی، نماز را نشسته به جای آورید تا فشار داخل چشم بالا نرود.

▪ می‌توانید قدم بزنید، از پله‌ها بالا بروید و کارهای سبک انجام دهید.

▪ در روش فیکو پس از پنج روز می‌توان حمام کامل کرد. فقط مراقب باشید آب به داخل چشم‌تان نرود.

▪ پس از عمل هیچ نوع پرهیز غذایی خاصی ندارید و رژیم غذایی و دارویی شما (به جز داروهای چشمی) همانند وضعیت پیش از عمل است.

● چه عوارضی ممکن است در اثر عمل کاتاراکت حاصل شود؟

عمل کاتاراکت معمولی که با بیماری دیگری توأم نیست، در ۹۵ تا ۹۹ درصد موارد بدون عارضه انجام می‌شود ولی انجام عمل جراحی بدون عارضه را هیچ جراحی نمی‌تواند صد در صد ضمانت کند و ممکن است حین عمل و یا پس از انجام عمل عوارضی حاصل شود که به طور مختصر به آنها اشاره می‌شود.

۱) خون‌ریزی پشت کره چشم هنگام تزریق ماده بی‌حسی که اگر شدید باشد، به تعویق عمل برای چند هفته منجر خواهد شد.

۲) پاره شدن کپسول عدسی که اگر زیاد باشد ممکن است امکان کارگذاری لنز در اتاق خلفی وجود نداشته باشد و جراح مجبور شود لنز را در اتاق قدامی قرار دهد.

۳) خون‌ریزی شدید داخل چشم که احتمال ایجاد آن خیلی کم است ولی افراد خیلی مسن و افراد با فشار خون بالا ممکن است به آن دچار شوند.

۴) التهاب قرنیه که از فردای عمل آ‌شکار می‌شود، ممکن است موقت و یا دایمی باشد.

۵) التهاب داخل چشمی که اغلب یکی‌دو روز پس از عمل شروع شده و تا چند روز ممکن است ادامه یابد.

۶) عفونت داخل چشمی که ممکن است از ۲ تا ۲۰ روز پس از عمل تظاهر کند که علامت آن درد شدید چشم، حساسیت به نور، ورم پلک‌ها و کاهش دید است و بیمار باید فورا مورد درمان قرار گیرد.

۷) ایجاد تغییراتی در مایع داخل چشم (زجاجیه) و جداشدگی پرده شبکیه که ممکن است طی ماه‌ها یا سال‌ها پس از عمل اتفاق بیفتد.

۸) عوارض دیگر مانند آستیگماتیسم، دوربینی و نزدیک‌بینی نیز از عوارض عمل کاتاراکت و لنز داخل چشمی هستند.

علایم شروع این عوارض به صورت درد، اشک‌ریزش، حساسیت به نور، کاهش دید، ورم پلک، سرخی غیرعادی چشم و جرقه‌های نورانی هستند. با مراجعه سریع به چشم‌پزشک این عوارض اغلب به طور موفقیت‌آمیزی درمان خواهند شد.

● چه زمانی بینایی طبیعی می‌شود؟

چند روز پس از عمل می‌توان فعالیت‌های روزانه را شروع کرد اما بینایی ممکن است تا مدتی کامل نباشد. پس از عمل، چشم برای عادت کردن با شرایط جدید به زمان نیاز دارد تا به طور مناسبی با چشم دیگر هماهنگی ایجاد کند، به خصوص اگر چشم مقابل، دچار آب‌مروارید باشد. درباره زمان شروع دوباره رانندگی در صورتی که دید کافی داشته باشید، منعی وجود ندارد. اگر IOL یا عدسی داخل چشمی در چشم تعبیه شده باشد، ممکن است رنگ‌ها خیلی روشن و یا مختصری آبی به نظر برسند. همچنین اگر در نور شدید خورشید قرار بگیرید، همه چیز برای چند ساعت کمی قرمز به نظر می‌رسد. این اختلالات به این دلیل است که عدسی مصنوعی در چشم شما به طور کامل شفاف است و نور زیادی به داخل چشم راه می‌یابد. در عرض چند ماه پس از تعبیه IOL این تغییرات از بین می‌رود. پس از عمل، چشم ممکن است نیاز به عینک جدیدی پیدا کند که پس از دو تا سه ماه تجویز خواهد شد.

● آیا پس از جراحی موفق، ممکن است گذشت زمان بینایی فرد را دچار مشکل کند؟

شایع‌ترین عارضه عمل جراحی آب مروارید، کدر شدن پشت لنز است که موجب تار شدن مجدد دید بیمار خواهد شد.این عارضه آب مروارید ثانویه نامیده می‌شود. یکی از مهم‌ترین علل ایجاد آب مروارید ثانویه استفاده از لنزهای داخل چشمی نامرغوب است. این پدیده می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها پس از عمل اتفاق بیافتد. در بیماران جوان‌تر احتمال بروز آن بیشتر است و در ۴۰ تا ۶۰ درصد موارد اتفاق می‌افتد. درمان این عارضه اگر خیلی پیشرفته نباشد به‌وسیله لیزر انجام می‌شود.

● چگونه می‌توان از بینایی در برابر آب مروارید محافظت کرد؟

به طور معمول مبتلایان، افراد بالای ۶۰ سال هستند که در معرض مشکلات بینایی زیادی قرار دارند. اگر ۶۰ سال و یا بیشتر دارید، سالی یک بار باید مورد معاینات کامل چشمی قرار بگیرید. این معاینات امکان تشخیص علایم بیماری‌های آب‌مروارید، آب‌سیاه، مشکلات نقطه‌ حساس بینایی ناشی از سن و سایر اختلالات بینایی را به پزشک می‌دهد.