به مثابه استقلال زنان

زنان از قرن ها پیش اهل ادبیات و نوشتن بودند اما شکسته شدن تابوی نویسندگی حرفه ای آن ها خیلی طول کشید

زنان از قرن‌ها پیش اهل ادبیات و نوشتن بودند اما شکسته شدن تابوی نویسندگی حرفه‌ای آن‌ها خیلی طول کشید. تا قبل از قرن هفدهم میلادی که زنی از طریق نوشتن امرار معاش کند و استقلال مالی داشته باشد در خیلی از کشورها از جمله انگلیس تابو بود اما «افرا بن» زنی بود که این تابو را شکست. در مورد جزئیات زندگی بن اطلاعات زیادی در دست نیست اما ظاهرا" او متولد سال ۱۶۴۰ میلادی در کانتربری بوده و به شیوه‌ای کاملا" کاتولیک بزرگ شده و حتی قرار بوده که راهبه بشود.

این دیدگاه مذهبی خانواده‌ی بن دردسرهایی هم برای آن‌ها به‌وجود آورد چون در دهه‌ی ۱۶۸۰ میلادی موجی ضد کاتولیکی در انگلیس به راه افتاده بود و به همین خاطر خانواده‌ی بن دوران سختی را گذراندند. افرا بن بعدها هم در یکی از نمایش‌نامه‌هایش همین مضمون را آورد و داستان یک دوک را روایت کرد که به‌دلیل کاتولیک بودنش از کشور تبعید می‌شود. افرا در همان دوران نوجوانی فرانسه و لاتین خواند و حتی بعضی متون را هم از این زبان‌ها به انگلیسی ترجمه می‌کرد.

ظاهرا" افرا در زمانی که حدودا" ۲۰ سال داشت به همراه خانواده‌اش به سفر عجیب و غریبی رفته که بعدها الهام‌بخش نوشتن معروف‌ترین کتابش «ارینوکو» شده است. این سفر به منطقه‌ی سورینام بوده و افرا بن در جریان آن یکی از رهبران بردگان آفریقایی را می‌بیند و بعدها از شخصیت او در نوشتن کتابش استفاده می‌کند. داستان «ارینوکو» در واقع زندگی یک شاه‌زاده‌ی آفریقایی در بند است که خودش و معشوقش برده هستند و از آفریقا به سورینام در آمریکای جنوبی منتقل شده‌اند. «ارینوکو» اولین رمانی است که افرا بن نوشت و کلا" کتاب مهمی است چون جزو اولین کتاب‌هایی در ادبیات غرب است که نگاهی مثبت به برده‌های آفریقایی دارد. وقتی افرا بن از این سفر پر ماجرا به انگلیس برمی‌گردد با یک تاجر آلمانی (و به روایتی هلندی) ازداوج می‌کند و البته این ازدواج چند سال بیش‌تر دوام ندارد.

اولین نمایش‌نامه‌ای که افرا بن نوشت، در سال ۱۶۷۱ میلادی منتشر شد و او به تدریج در حلقه‌های ادبی آشنایان زیادی پیدا کرد اما یکی از بزرگ‌ترین منتقدانش الکساندر پوپ شاعر معروف انگلیسی بود.

ظاهرا" همسر افرا در اواسط دهه‌ی ۱۶۶۰ میلادی از دنیا می‌رود و او مجبور است راهی برای تأمین زندگی و امرار معاش پیدا کند. به همین خاطر افرا بن به شدت به دربار انگلیس نزدیک می‌شود و مدتی هم برای آن‌ها کار می‌کند. او وفاداری زیادی به چارلز دوم پادشاه انگلیس داشته و حتی عوض حزب «توری» بوده که در واقع همان حزب محافظه‌کار انگلیس است. در آن زمان احزاب تازه داشتند در انگلیس پا می‌گرفتند و توری‌ها هم معتقد بودند که باید وفاداری کامل به پادشاه داشت. افرا بن هم دقیقا" همین دیدگاه را داشت و حتی یکی از مخالفان سرسخت پارلمان انگلیس بود و این عقیده‌اش را تا مدت‌ها هم حفظ کرد. اما نکته‌ی خیلی جالب در مورد روابط نزدیک بن با دربار انگلیس این است که او برای امرار معاش حتی مدتی به‌عنوان جاسوس برای چارلز دوم کار می‌کرد!

افرا بیش‌ترین میزان از فعالیت‌های جاسوسی‌اش را در دومین جنگ میان انگلیس و هلند در سال ۱۶۶۵ میلادی انجام داد و اسم رمزش هم در مأموریت‌های جاسوسی «آسترا» بود و بعدها هم بعضی از نوشته‌هایش را به همین اسم در انگلیس چاپ کرد. به هر حال، افرا بن بعد از انجام مأموریت‌های جاسوسی به این نتیجه رسید که نمی‌تواند صرفا" برای امرار معاش، این شکل از زندگی را ادامه بدهد و به همین خاطر بود که تصمیم گرفت به شکل حرفه‌ای به نویسندگی روی بیاورد و زندگی‌اش را از این طریق بچرخاند. او هم نمایش‌نامه می‌نوشت و هم داستان و شعر.

اولین نمایش‌نامه‌ای که افرا بن نوشت، در سال ۱۶۷۱ میلادی منتشر شد و او به تدریج در حلقه‌های ادبی آشنایان زیادی پیدا کرد اما یکی از بزرگ‌ترین منتقدانش الکساندرپوپ شاعر معروف انگلیسی بود. نوشته‌های افرا بن پس از مرگ او و به‌خصوص در قرون هجدهم و نوزدهم میلادی با استقبال خاصی روبه‌رو نبود و حتی انتقادات نسبت به آثار او شکلی تخریبی پیدا کرده بودند. اما در قرن بیستم میلادی و با ظهور نویسندگان زن بسیار مطرحی مثل ویرجینیا وولف، توجه بیش‌تری به آثار زنان نویسنده شد و افرا بن هم یکی از نویسندگانی بود که وولف به‌طور مشخص به نوشته‌های او اشاره دارد.

وولف در کتاب معروفش «اتاقی از آن خود» با اشاره به خدمت بزرگی که افرا بن به زنان نویسنده کرده می‌نویسد: "همه‌ی زنان مدیون افرا بن هستند. او حق حرف زدن را برای خودش و ما به‌دست آورد." همین توجه وولف به افرا بن، جایگاه خاصی در مطالعات ادبیات زنان به بن داد که هنوز هم حفظ شده است. حالا چندین دهه است که نوشته‌های افرا بن و پیشرو بودنش در نویسندگی حرفه‌ای زنانه در مباحث مختلف مطالعات فرهنگی مورد توجه زیادی قرار دارد.

وولف در کتاب معروفش «اتاقی از آن خود» با اشاره به خدمت بزرگی که افرا بن به زنان نویسنده کرده می‌نویسد: "همه‌ی زنان مدیون افرا بن هستند. او حق حرف زدن را برای خودش و ما به‌دست آورد."

افرا بن در واقع یکی از اولین زنانی است که در عرصه‌ی ادبی مردانه آن روزها جسارت زیادی به خرج داد و نام خودش را ماندگار کرد. واقعیت این است که افرا بن و برخی از زنان پیشروی دیگر در عرصه‌ی نویسندگی، راه را برای زنان نویسنده‌ی نسل‌های بعد هموار کردند و مثلا" در قرن نوزدهم میلادی نویسندگان زن بسیاری به‌خصوص در انگلیس شروع به‌کار کردند. افرا بن در واقع در زمانه‌ای نویسندگی را حرفه‌ی خود قرار داد که زنان موقعیت‌های بسیار کمی برای استقلال مالی در زندگی‌شان داشتند اما همان استقلال مالی او از طریق نویسندگی ثابت کرد که طی کردن چنین راهی غیر ممکن نیست.

بیش‌تر رمان‌هایی که افرا بن نوشته نسبتا" کوتاه‌اند و نمایش‌نامه‌های او نیز بیش‌تر کمدی‌اند. افرا بن در دوران خود حملات شدیدی را از جانب منتقدان متحمل می‌شد و حتی خیلی‌ها او را متهم می‌کردند که از روی ادبیات نوشته شده توسط مردان کپی‌برداری کرده است. اما صاحب‌نظران ادبیات زنان هنوز هم جایگاه خاصی برای نوشته‌های افرا بن و جسارت او در نویسندگی قائل هستند و می‌گویند نوشته‌های افرا بن را نمی‌توان فمینیستی قلمداد کرد اما نوعی آگاهی زنانه‌ی خاص در آن‌ها وجود دارد که ارزش آثار او را تا امروز هم حفظ می‌کند.

نویسنده: فرزانه سالمی

منبع: هفته‌نامه‌ی ایران دخت