صله رحم, عبادتی اجتماعی

هر كس ـ فقط برای خدا نه چیز دیگر ـ به دیدن برادر مؤمنش رود تا به پاداش و وعده های الهی برسد, خداوند متعال, از وقت خروجش از منزل تا برگشتن او, هفتاد هزار فرشته بر او گمارد كه همه ندایش كنند

امام موسی بن جعفر(ع) می فرمایند:

«مَنْ زارَ أَخاهُ الْمُؤْمِنَ لِلّهِ لا لِغَیْرِهِ، لِیَطْلُبَ بِهِ ثَوابَ اللّهِ وَ تَنَجُّزَ ما وَعَدَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ وَكَّلَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ سَبْعینَ أَلْفِ مَلَك مِنْ حینَ یَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ حَتّی یَعُودَ إِلَیْهِ یُنادُونَهُ: أَلا طِبْتَ وَ طابَتْ لَكَ الْجَنَّهُٔ، تَبَوَّأْتَ مِنَ الْجَنَّهِٔ مَنْزِلاً»(۱)

هر كس ـ فقط برای خدا نه چیز دیگر ـ به دیدن برادر مؤمنش رود تا به پاداش و وعده های الهی برسد، خداوند متعال، از وقت خروجش از منزل تا برگشتن او، هفتاد هزار فرشته بر او گمارد كه همه ندایش كنند: هان! پاك و خوش باش و بهشت برایت پاكیزه باد كه در آن جای گرفتی.

طبق این فرمایش، مهمترین چیزی که در برخوردهای اجتماعی به خصوص دید و بازدیدهای بستگان(صله رحم) باید محوریت داشته باشد، توجه به خواست پروردگار و دستور الهی بر این مطلب است یعنی توجه به عبادت بودن این کار که در قرآن کریم و کلام معصومین(ع) به آن سفارشات عدیده ای شده است.

زیارت اقوام و خویشان و رفت و آمد با آنان و گره گشایی از مشكلات ایشان و شاد كردن قلوب آنها بدون خلوص نیت محقق نمی شود چرا که به فرموده مرحوم فیض کاشانی «صله رحم یعنی زیارت ارحام، رفع كمبودهای مادی، حل مشكلات اقتصادی، كمك به كار و كسب، و ازدواج پسران و دختران آنان و ...» و توفیق در این امور مهم – که هر یک عبادتی عظیم است- با غرض ورزیهای شخصی سازگاری ندارد.

گاهی به دیدار اقوام رفتن، تنها برای بستن دهان عده ای و یا به جهت مفاخره و ابراز فضل و کمال مادی و ظاهری صورت می گیرد که هر یک از این مقاصد شیطانی می تواند به تنهایی اساس و بنیان ارزشی این عبادت را منهدم سازد.

جهم بن حمید گوید به حضرت صادق (علیه السلام) عرض كردم.

یَكُـونُ لِیَ الْقَرابَـهُٔ عَـلی غَـیْرِ اَمْـری اَلَـهُمْ عَـلَیَّ حَـقٌّ ؟ قـالَ نَـعَمْ حَقُّ الرَّحِمِ لا یَقْطَعُهُ شَیْءٌ وَ اِذا كانُوا عَلی اَمْرِكَ كانَ لَهُمْ حَقّانِ؛حَقُّ الرَّحِمِ وَ حَقُّ الاِْسْلامِ.(۲)

برای من نزدیكی هست كه بر غیر دین من است. آیا بر من حقی دارند، فرمود : حق رحم را چیزی قطع نمی كند، اگر همدین تو بود دو حق داشت : حق رحم و حق اسلام.

● حل معضلات اقتصادی

گذشته از دیدار با بستگان که فی نفسه مورد توجه است، تلاش برای رفع کمبودهای مادی آنان نیز باید مد نظر باشد. اگر طبق دستورات اسلام عمل شود و هر صاحب مکنتی در حیطه خانوادگی خود به رفع مشکلات بپردازد، تحقق جامعه بدون فقر امری میسور و سهل خواهد بود. رفع كمبود اقتصادی ارحام با حفظ آبرو و هویت و كرامتشان بهره معنوی عظیمی برای افراد دارد.

و مثل الَّذین ینفقون اموالهمُ ابتغاء مرضات الله و تثبیتاً من انفسهم كمثل جنَّهٔ برَبوهٔ اصابها وابل فآتت اكلها ضعفین فان لم یصبها وابل فطلٌّ و الله بما تعملون بصیرٌ.(۳)

و مثل آنان كه مال خود را در راه به دست آوردن رضای حق انفاق می كنند، و با كمال اطمینان، دل به لطف حق شاد دارند، مانند بوستانی است كه در جای بلندی باشد، و بارانهای زیادی به موقع بر آن ببارد، و حاصلی دو برابر دهد، و اگر باران بسیار نیاید، اندك اندك بارد تا به ثمر رسد، خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است.

● ترحم در حق خویشان

حل مشکلات خویشان، یکی از اهداف اسلام در توجه دادن مومنان به صله رحم است ولی گاهی ممکن است نتوان از پس مشکل برآمد، در این صورت نباید همراهی روحی و همدلی را فراموش کرد که در دستگاه الهی، حتی رقت قلب برای خویشان ارزشمند است.

شیخ صدوق به سند معتبر از حضرت صادق (علیه السلام) روایت می كند :

یونس در شكم ماهی در مناجات و انابه و ناله بود، صدای او را به روح قارون كه دچار خسف یعنی زمین گرفتگی شده بود، و به عذاب حق مبتلا بود رساندند، پرسید صدای كیست فرشته موكل بر عذاب گفت صدای پیامبری از بنی اسرائیل است، اجازه خواست با او چند كلمه صحبت كند، به او اجازه دادند، از حال هارون و موسی پرسید، یونس پاسخ داد من در زمانی غیر زمان آنها هستم ولی هر دوی آنان از دنیا رفته اند، قارون گریه كرد، خداوند خطاب فرمود : به خاطر این رقّتی كه نسبت به اقوامش نشان داد، در عذابش تخفیف بدهید!!

● صله رحم به اندک چیز

رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

صِلْ رَحِمَـكَ وَ لَوْ بِشَرْبَهٔ مِنْ ماء وَ اَفْـضَلُ ما یُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ كَفُّ الاَْذی عَنْها.(۴)

صله رحم كن، اگر چه به شربتی از آب باشد، و برترین مرحله صله رحم خودداری از آزار اوست.

ارحام از كم محلی، تحقیر شدن، تهمت خوردن و تكبر آزار روحی می بینند و خودداری از آزار آنان از افضل مراحل صله رحم است.

و نیز فرمود :

صِلُوا اَرْحامَكُمْ فِی الدُّنْیا وَ لَوْ بِسَلام.(۵)

در دنیا صله رحم كنید گرچه به یك سلام باشد.

۱- کافی : ۲/۱۷۸-۱۷۹.

۲- بحار، ج ۷۴، ص ۱۳۱.

۳- بقره/۲۶۵.

۴- بحار، ج ۷۴، ص ۱۰۳.

۶- بحار، ج ۷۴، ص ۱۰۴.

پایگاه استاد حسین انصاریان