سال های دور از اشتغال

نگاهی به جوامع پیشرفته و جوامعی که معضل بیکاری در آنها کمتر به چشم می آید, نشان می دهد که جوامع صنعتی و کشورهایی که صنعت را توسعه داده و همچنین صادرات بیشتری نسبت به کشورهای دیگر دارند همواره از آمار پایین تری نسبت به کشورهای دیگر در بیکاری برخوردار بوده اند یعنی تولید بیشتر و به تبع آن, صادرات بیشتر همواره در نسبتی معکوس با بیکاری قرار دارند

روا‌‌ن‌شناسان معتقدند عامل اصلی ۷۰ درصد ناهنجاری‌ها‌ی جامعه، بیکاری است. از سوی دیگر می‌خوانیم که حدود یک‌سوم از ۲۴ میلیون جوان کشور در سن ازدواج قرار دارند که بیکاری مشکل اصلی این تعداد برای ازدواج است. اشتغالزایی برای نسل جوان نیز در اولویت برنامه‌های دولت قرار دارد. با این وجود، سال‌هاست که با معضل بیکاری مواجه هستیم و هر سال نیز بر جمعیت بیکار کشور افزوده می‌شود؛ اما فکر اساسی برای این مساله صورت نمی‌گیرد و هنوز هم اشتغال مشکل اصلی جوانان جامعه است.

هیچ مشکلی در یک جامعه به طور کامل قابل حل نیست؛ ولی کم کردن آنها و سوق دادن نمودار آن به سمت پایین برای مشکلات عدیده‌ای مانند بیکاری و تبعات منفی حاصل از آن، جامعه را طبعا به سمت جامعه‌ای آرمانی پیش می‌برد.

نگاهی به جوامع پیشرفته و جوامعی که معضل بیکاری در آنها کمتر به چشم می‌آید، نشان می‌دهد که جوامع صنعتی و کشورهایی که صنعت را توسعه داده و همچنین صادرات بیشتری نسبت به کشورهای دیگر دارند همواره از آمار پایین‌تری نسبت به کشورهای دیگر در بیکاری برخوردار بوده‌اند؛ یعنی تولید بیشتر و به تبع آن، صادرات بیشتر همواره در نسبتی معکوس با بیکاری قرار دارند.

مجید یکی از هزاران موتورسوار مسافرکشی است که در بازار به این کار اشتغال دارد. او می‌گوید قبلا به کار قلمزنی اشتغال داشته است؛ ولی با ورود جنس‌های لوکس و تزئینی چینی به بازار این کار تقریبا در حال از بین رفتن است و او برای این که خرج روزانه خود را دربیاورد، مجبور به کار با موتور شده است. با این همه چند مرتبه تاکید می‌کند جزو افراد باایمانی است که در همان کارگاه مشغول به کارند. وقتی دلیل این همه تاکید او را می‌پرسم، جواب می‌دهد از بین ۱۰ کارگر ماهر مشغول به کار در همان کارگاه، فقط او و یک نفر دیگر به کار خلاف کشیده نشده‌اند و بقیه هریک به نوعی کار مجرمانه کرده و با ترس و لرز به زندگی خود ادامه می‌دهند. یکی از آنها در محله قدیم خود مواد می‌فروشد، دیگری از ترکیه جنس قاچاق می‌آورد و...

● کشورهای در حال توسعه و بیکاری‌

وقتی کشوری، در حال توسعه نامیده می‌شود، قطعا باید با کمبود نیروی کار نیز مواجه باشد. پس چرا در کشور ما این گونه نیست؟

سعید یکی از کارخانه‌داران ورشکسته‌ای است که پس از مدت‌ها بیکاری، حال در کارخانه‌ای به عنوان مسوول فنی کار می‌کند. گرچه نمی‌توان نام او را بیکار گذاشت؛ ولی با توجه به شغل قبلی او که حداقل صد کارگر به طرق مختلف زیر دستش کار می‌کرده و نان می‌خورده‌اند، شنیدن حرف‌هایش می‌تواند جالب باشد.

او می‌گوید: وقتی با واردات بی‌رویه کالاهایی که تولید می‌کردم، مواجه شدم مجبور به تعطیلی کارخانه و اخراج کارگرانم شدم. کارگران من حتی با این که ۴ ماه از حقوقشان عقب افتاده بود، باز حاضر بودند در شرکت باز بوده و مشغول به کار باشند؛ ولی دیگر قادر به ادامه کار نبودم و شرکت را تعطیل کردم. وقتی سرنوشت کارگرانش را می‌پرسم، با تاسف سر تکان داده و می‌گوید: بسیاری از آنها به خلاف روی آورده و بسیاری خانه‌نشین شده‌اند، تعدادی نیز مجبور به زندگی در منزل پدر و مادر شده و به کارهای کاذب مثل سیگارفروشی و.... روی آورده‌اند.

رئیس اداره کار یکی از شهرستان‌ها می‌گوید: با تمام وجود سعی می‌کنیم از معضل بیکاری جلوگیری کنیم؛ ولی وقتی کارخانه‌داری قادر به تامین حقوق کارگر خود نیست، چه می‌توان کرد؟ حتی اگر به ازای هر کارگر مبلغی وام داده شود، کارفرما قادر به بازپرداخت وام و حتی حقوق همان کارگر نیست!

● تنها یک درصد

موسی‌الرضا ثروتی، نماینده مجلس شورای اسلامی در خصوص بیکاری جوانان می‌گوید: نرخ بیکاری در کشور ۵/۱۲ درصد بوده که طی ۲ سال اخیر فقط یک درصد کاهش یافته است.

این عضو کمیسیون اجتماعی می‌افزاید: براساس قانون برنامه چهارم توسعه در هر سال باید ۹۰۰ هزار شغل ایجاد شود؛ اما طی سال‌های گذشته فقط بین

۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار شغل در کشور ایجاد می‌شد و به نوعی همواره از برنامه چهارم عقب بوده‌ایم.

ثروتی تصریح می‌کند: امسال برای اولین بار، براساس برنامه‌های چهارم توسعه و گسترش طرح‌های اشتغالزا شاهد ایجاد اشتغال برای ۹۰۰ هزار نفر در کشور بودیم.

نماینده مردم بجنورد در مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: گرچه براساس آمارهای موجود در حال حاضر حدود ۵/۳ میلیون بیکار در کشور وجود دارد؛ اما به طور حتم در صورتی که روند اشتغالزایی و اقدامات دولت در این راستا ادامه داشته باشد، شاهد کاهش نرخ بیکاری طی سال‌های آینده خواهیم بود.

وی ادامه می‌دهد: با وجود این که هرساله یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر به افراد جویای کار اضافه می‌شود؛ اما تاکنون فقط دولت توانسته در هر سال ۹۰۰ هزار شغل در کشور ایجاد کند. عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: انتظار داریم به لحاظ مشکلات و آسیب‌هایی که هر دولتی به لحاظ افزایش افراد بیکار به آن گرفتار می‌شود، اقدامات اشتغالزایی در کشور به قوت ادامه پیدا کرده و نرخ بیکاری بسرعت کاهش یابد.

● عزم ملی‌

عزم ملی چه کمکی به رفع معضل بیکاری می‌کند؟ این سوال را با هر که در میان می‌گذاری، لحظه‌ای برای مربوط کردن آن با مشکل بیکاری به فکر فرو می‌رود؛ ولی واقعا فرهنگ‌سازی و عزم ملی چه کمکی به مشکل بیکاری می‌کند؟ در جوامعی که بیکاری کمتر است مانند ژاپن، به نسبت فشردگی جمعیت در مساحت شدیدا آمار خلاف و آسیب‌های اجتماعی نیز پایین است. دلیل این مساله هرچه می‌خواهد باشد، نشان از نسبت مستقیم کم شدن جرم و جنایت با کم شدن معضل بیکاری دارد. با کمی دقت به فرهنگ این جوامع می‌توان دریافت که این جوامع اغلب جوامعی هستند که بر تولید خود متکی بوده و از واردات دوری جسته‌اند. پس اولین عامل، وجود خود کار است که مستقیما با کارگر سروکار دارد؛ به معنی بهتر وقتی چیزی برای تولید و کارخانه برای تولید آن چی وجود داشته باشد، پس کارگر نیز برای آن کارخانه لازم است که این تولید شدیدا نیاز به کارگر در جامعه را بالا می‌برد و عزم ملی برای نخریدن جنس خارجی و تهیه جنس داخلی چون باعث به وجود آمدن تولید می‌شود، پس در نهایت بیکاری را کاهش می‌دهد؛ همان گونه که در کشورهایی مانند ژاپن، کره و آلمان شاهد آن بوده و هستیم.

● به تنهایی قادر نیست‌

انتظار این که دولت یک‌تنه بتواند معضل بیکاری را حل کند، توقع بیجایی است. وزیر کار و امور اجتماعی در این خصوص می‌گوید: اگر یکایک افراد جامعه احساس کنند که باید در کاهش بیکاری سهم داشته باشند، فرهنگ استفاده از جنس ایرانی گسترش می‌یابد، البته از سوی دیگر تولیدکنندگان هم باید کیفیت کالاها را بالا ببرند؛ ولی گاهی شاهد هستیم کارخانه‌هایی که این کار را نیز انجام داده‌اند، به خاطر نبود فرهنگ استفاده از اجناس داخلی با مشکل مواجه هستند.

سیدمحمد جهرمی می‌افزاید: حتی گاهی می‌بینیم، برخی راضی هستند جنس‌های نامرغوب برخی کشورها را مصرف کنند؛ ولی به اجناس مرغوب ایرانی رغبت ندارند.

وزیر کار تاکید می‌کند: مصرف اجناس داخلی به رونق اقتصادی، سرمایه‌گذاری و اشتغال بیشتر کمک می‌کند. جهرمی، نداشتن مهارت را یکی از دلایل بیکاری در جامعه عنوان کرده و می‌گوید: برای حل این معضل نیز باید نظام آموزشی را تغییر داده و هنرستان‌ها و مراکز فنی و حرفه‌ای را رونق دهیم تا بچه‌های ما در کنار درس، کار فنی نیز یاد بگیرند و پس از فراغت از تحصیل براحتی وارد بازار کار شوند.

وی تاکید می‌کند: کارگر و کارآفرین باید مثل دو شریک با هم برخورد کنند. رقابت امروز بازار ایجاب می‌کند، برای بقاء در بازار، قیمت را پایین و نوآوری را بالا ببرند.

● آسیب‌های اجتماعی بیکاری‌

هزینه‌های اقتصادی بیکاری در ایران به عنوان یک چالش بزرگ اقتصادی تا حد زیادی شفاف، آشکار و قابل محاسبه است؛ در حالی که نتایج غیراقتصادی و به عبارت دیگر معنوی بیکاری معمولا مخفی است و براحتی نیز قابل محاسبه نیست‌.

فقدان فرصت شغلی مناسب برای قشر تحصیلکرده و نخبگان جامعه ایران موجب بروز معضل فرار مغزها شده است و برآورد می‌شود سالانه بین ۱۰۰ تا ۲۲۵ هزار نفر از متخصصان و تحصیلکرده‌های ایران، کشور خود را ترک ‌کنند.

در بازار تهران از بین تمام موتورسواران مسافربر و حتی بسیاری از چرخی‌های باربر شهرستانی، کمتر کسی را می‌توان یافت که هنری نداشته باشد و مجبور به مسافرکشی نباشد. از ساعت‌ساز و تراشکار و گچ‌کار گرفته تا حتی تحصیلکرده‌هایی که لیسانس یا فوق‌دیپلم دارند؛ ولی یا روی موتور یا ماشین کار می‌کنند یا حتی روی چرخ دستی موز و انار و چیزهای دیگر می‌فروشند.

مهرداد، یکی دیگر از مسافربران می‌گوید: من عروسک‌‌فروش بودم؛ ولی با از دست دادن سرمایه‌ام، مجبور به این کار شدم. او حتی حاضر شده است کلیه‌اش را بفروشد تا سرمایه‌ای به دست آورده و کار قبل را ادامه دهد؛ ولی نمی‌تواند. او با عصبانیت می‌گوید: تمام روز اشک می‌ریزم و موتورسواری می‌کنم و من که قبلا حتی از نگاه کردن به دعوا بیزار بودم، حال در جیبم چاقو دارم و این انسان را متوجه تهدیدهای بالقوه‌ای می‌کند که به صورت روانی در جامعه در حال به وجود آمدن و رشد کردن هستند.

● و در آخر

همان گونه که کار در نظام و آموزه‌ها‌ی دینی جامعه دارای ارزش و قداست است، به همان میزان هم کارفرما و کارآفرین ارزشمند است. کارگران، سرمایه‌ها‌ی اجتماعی ارزشمندی هستند که نیروهای خلاق، نوآور و مولد به شمار می‌روند و فرآیند کمی و کیفی تولید و بهره‌وری بهینه از سرمایه‌گذاری کارآفرینان را به عهده دارند. آن تولیدکننده محترمی نیز که بار اصلی حقوق کارگر را به دوش می‌کشد نیز باید خود را ملزم بداند با کمی انصاف و بالا بردن کیفیت محصول خود و رواج تولید کمک بسیار به حل معضل بیکاری کند. دولت نیز تلاش خود را در حل مشکل بیکاری انجام می‌دهد.

به سوال اول خود برگردیم؛ آیا براستی این عزم ملی، زنجیره‌ای برای حل مشکل بیکاری در کشور ما وجود دارد؟

آری ما همیشه ثابت کرده‌ایم که اتحاد ملی و انسجام اسلامی را خوب شناخته و می‌توانیم به آن عمل کنیم، پس بیاییم با عزم ملی و اراده‌ای قوی، مشکل بیکاری و آسیب‌های ناشی از آن را که گریبان کل جامعه را می‌گیرد، برطرف کنیم. ما ایرانی هستیم و مسلمان. حضرت امیر می‌فرمایند: توکل کن، تفکر کن، مشورت کن، سپس آستین‌ها را بالا بزن، آنگاه دستان خداوند را می‌بینی که زودتر از تو دست به کار شده‌اند.

بیاییم آستین بالا بزنیم تا دیگر شاهد آسیب وارد آمدن به جامعه، حداقل در اثر معضل بیکاری نباشیم؛ این کار نوید آینده‌ای بهتر و افقی بازتر و جامعه‌ای بانشاط‌تر را می‌دهد.

امیررضا پیل‌پا