رنگی تازه برای اقتصاد ایران

یك سال از ابلاغ سیاست های كلی اصل۴۴ می گذرد

پرونده صادرات گاز ایران به شبه قاره بسته شد؛ نشست دهلی تنها چند توافق داشت. تاكنون خبری در مورد ادامه مذاكرات در دست نیست.مدیرعامل شركت ملی صادرات گاز ایران در پایان این نشست تنها اعلام كرده است كه در صورت نهایی شدن مذاكرات، امضای قرارداد پس از یك ماه به امضای سران سه كشور ایران، هند و پاكستان خواهد رسید. اما سه طرف اینكه آیا مذاكرات بعدی هم وجود خواهد داشت اظهارنظری نكرده اند.

در حال حاضر بیش از یك دهه است كه طرح انتقال گاز ایران به هند و پاكستان به میز مذاكره رفته است كه سرانجام با امضای تفاهمنامه ای در خردادماه ۸۴ وارد دور جدیدی از رایزنی ها شد.در مذاكراتی كه از سال ۸۴ به طور جدی آغاز شده هنوز در مورد قیمت گاز صادراتی ایران اجماعی حاصل نشده است.اختلافات سیاسی و چالش های مربوط به منطقه كشمیر در روابط میان هند و پاكستان، نگرانی نسبت به تأمین امنیت خط لوله در خاك پاكستان، اختلاف نظرهای سه كشور در مورد تعیین قیمت گاز و چانه زنی های مداوم هند در خصوص نرخ گاز طی این مدت معمولاً از محوری ترین مؤلفه های موجود در بن بست مذاكرات بوده است.

● تحولات قیمتی

براساس اطلاعاتی كه از سوی رسانه های هندی منتشر شد قیمت گاز صادراتی ایران به مقصد هند و پاكستان بر مبنای قیمت نفت ۶۰ دلاری تنظیم شده است. در این فرمول ضریبی به دست می آید كه نشان می دهد قیمت گاز ایران كه براساس تغییرات قیمت نفت ژاپن تعیین قیمت خواهد شد به نرخ ۷ دلار و ۱۰ سنت به فروش خواهد رفت.اتمام مأموریت گروه سابق مذاكره كننده ایرانی در این گفت وگو جریان دیگری را رقم زد. غنیمی فرد نماینده ویژه وزیر نفت در مذاكرات خط لوله صلح با توجه به تداوم مذاكرات چندساله راهكار دیگری انتخاب كرد:

الف) تعیین ضرب الاجل تا ۳۰ ژوئن برای دستیابی به توافق دو یا سه جانبه.

ب) انتخاب ضرایبی جدید در فرمول تعیین قیمت كه تخفیف های ویژه ای برای مشتریان گاز ایران دربرداشت.

اما كنون وضعیت به گونه دیگری رقم خورده است.قیمت گاز ایران ۴ دلار و ۹۳ سنت صادر خواهد شد.

گرچه مبنای قیمتی همچنان بر نفت ۶۰ دلاری ثابت است اما اعمال ضرایب جدید و حاصل شدن قیمت نهایی نشان می دهد كه این دور از مذاكرات تا حدود ۳۰ درصد به مشتریان هندی و پاكستانی تخفیف داده شده است. با این حال متقاضیان همچنان ناراضی اند.

هند و پاكستان هیچ منبع گازی خاصی به جز ایران برای تأمین انرژی خود ندارند لذا در این گونه مذاكرات هند و پاكستان هستند كه درخصوص اجماع سه جانبه ضرب الاجل تعیین كنند نه ایران.

گرچه در مواقعی هند به طور تلویحی تهدید كرده است كه در صورت به نتیجه نرسیدن مذاكرات، قطر یا تركمنستان را برای واردات گاز خود انتخاب خواهد كرد اما باید گفت كه این گونه موضع گیری صرفاً با هدف كاهش دادن قیمت پیشنهادی ایران صورت می گیرد.

كارشناسان بازار جهانی گاز معتقدند كه صادرات تنها ۶۰ میلیون متر مكعب گاز به مقصد دو كشوری كه از لحاظ امنیتی چشم انداز پروژه تعریف شده را با ابهاماتی ضمیمه كرده است كاستن از موضع گیری های قیمتی روز منطقی نیست؛ شاید اگر این مذاكرات با طرف های اروپایی و بازار گاز اروپا صورت می گرفت اعتبار بازار مورد مذاكره، طولانی شدن گفت وگوها و انتخاب الگوی قیمتی اهمیت بیشتری داشت.

● هندی ها قیمت ثابت می خواهند

یك تز بین المللی در بازار جهانی انرژی گویای این است كه قیمت های كالای مورد معامله باید هر ۵ سال یكبار مورد بررسی، تجدیدنظر و ارزیابی قرار گیرد. ایران در پروژه خط لوله صلح اعلام كرده است كه قیمت نهایی شده باید هر ۳ سال تجدیدنظر شود اما طرف های هندی و پاكستانی با تعیین زمان موافق نبوده و تأكید كرده اند كه قیمت پروژه صادرات گاز باید در طول ۲۵ سال ثابت باشد.این كه گفته می شود هندی ها خواهان بررسی قیمت ها هر ۷ سال یكبار هستند درست نیست و آنها علاقه ای به تجدیدنظر در قیمت در طول ۲۵ سال ندارند.

● حقوق ترانزیت هم بی نتیجه ماند

در پروژه خط لوله دو مقوله مهم وجود دارد:

۱) تعرفه انتقال

۲) حقوق ترانزیت.

در مذاكرات ایران، هند و پاكستان، شركت هایی به عنوان اپراتور كار انتقال گاز را برعهده خواهند داشت .این شركت ها كه مالك خط لوله هستند براساس توافق قراردادی مبالغی را برای انتقال دریافت خواهند كرد.در این مورد و قبل از مذاكرات سه جانبه، هند و پاكستان موافقت همدیگر را جلب كردند اما حقوق ترانزیت كه باید از طرف كشورها پرداخت شود همچنان مورد اختلاف هند و پاكستان است. گرچه این عدد كمتر از تعرفه انتقال است ولی این مقام های دو كشور هستند كه باید در این خصوص تصمیم گیری كنند.با این حال به نظر می رسدبا موارد مورد اختلافی كه به صورت دوجانبه یا سه جانبه وجود دارد مذاكرات در صورت تأیید همچنان ادامه داشته باشد.ارجاع توافق ها به هیأت مدیره شركت نفت و شورای اقتصاد هم موضوعی است كه به طولانی شدن حصول توافق خواهد انجامید.

● چرا هند گاز می خواهد؟

اكنون هند روزانه ۱۵۰ میلیون متر مكعب گاز نیاز دارد در حالی كه عرضه گاز در داخل این كشور تنها ۵۰ درصد این نیاز را برطرف می كند. ذخایر در حال كاهش نفتی در هند، این كشور را مجبور به یافتن جایگزین هایی می كند كه بتواند به سرعت شكاف میان عرضه و تقاضا را پوشش دهد، این كشور به گاز طبیعی برای تأمین سوخت مصرفی صنایع، خودروها و مصارف خانگی كه اكنون بالغ بر ۱۷۰میلیون متر مكعب در روز است نیاز دارد كه انتظار می رود این میزان تا سال ۲۰۲۵ به ۴۰۰ میلیون متر مكعب در روز افزایش یابد. عرضه داخلی گاز هند اكنون ۸۵ میلیون متر مكعب است كه با هر نوع محاسباتی این كشور ناچار است بخش عمده ای از تقاضای خود را از طریق واردات انجام دهد.اما سؤال این است كه چرا این كشور می خواهد از ایران گاز وارد كند؟ پاسخ بسیار روشن است و مربوط به منابع دریافت گاز از ایران می شود.

چرا كه حتی با در نظر داشتن مشكلات تكنیكی واردات گاز از قطر حداقل ۱۵ درصد پرهزینه تر از واردات از ایران باشد این شرایط در برابر تركمنستان بسیار بدتر است چرا كه واردات از آن مسیر ۲۰ درصد هزینه برتر خواهد بود. از سویی دیگر حجم ذخایر گاز ایران در مقابل این دو كشور (قطر و تركمنستان) غیرقابل مقایسه است؛ گاز ایران به لحاظ امنیتی آسان تر در دسترس هند و پاكستان است. علیرغم این كه ذخایر قطر در مقایسه با ایران قابل اعتمادتر است اما ظرفیت تولید و فروش گاز قطر تا سال ۲۰۱۷ پذیرفتن تعهدی جدید به دلیل تعهدات خاصی كه این كشور به مشتریان سابق خود دارد بسیار دشوار است.

از این تاریخ مقام های عالی ۳ كشور ایران، هند و پاكستان در مورد ادامه مذاكرات پیشنهاد خواهند داد به نظر می رسد اعلام نظر مقام های سه كشور نقش تعیین كننده در گفت وگوهای دور دوم داشته باشد.