روزهای خاکستری کارگران فصلی

کارگر فصلی بودن یعنی هیچ این را آنهایی می گویند که روزهای تکراری عمرشان هر صبح زود با جمع شدن دور میدان کوچک یکی از خیابان های شهر به امید پیدا کردن کار به شب می رسد آن کیسه کوچک با تیشه, ماله و کمچه داخل آن, تمام سرمایه شان از زندگی است, با چشمی که به راه دوخته اند تا شاید آن روز شانس یارشان باشد و کسی برای کار بیاید دنبالشان

کارگر فصلی بودن یعنی هیچ! این را آنهایی می‌گویند که روزهای تکراری عمرشان هر صبح زود با جمع شدن دور میدان کوچک یکی از خیابان‌های شهر به امید پیدا کردن کار به شب می‌رسد؛ آن کیسه کوچک با تیشه، ماله و کمچه داخل آن، تمام سرمایه‌شان از زندگی است، با چشمی که به راه دوخته‌اند تا شاید آن روز شانس یارشان باشد و کسی برای کار بیاید دنبالشان.

کارگران فصلی برای یک لقمه نان حلال، زحمت و رنج بسیاری متحمل می شوند. با این حال سهم شان از زندگی جز سال های از دست رفته عمر ـ که حالا با چهره تکیده، دست های پینه بسته، بدن تحلیل رفته و کابوس روزهای پیری و ناتوانی همراه است ـ هیچ نیست.

● فصل اول: دور از خانواده

کیسه کهنه اش را به دست گرفته و چمباتمه زده روی چمن های وسط میدان؛ در خود فرو رفته است و حوصله حرف زدن ندارد؛ پنج روز است سر کار نرفته و حتی یک ریال درنیاورده است و همین حسابی کلافه اش کرده؛ خانواده اش در ایلام زندگی می کنند و او از سر ناچاری آمده اینجا تا کار کند و برایشان خرجی بفرستد.

گاه پیش می آید که ماه ها نمی تواند زن و بچه هایش را ببیند؛ اما چاره ای ندارد چون اگر بخواهد هر هفته برای دیدار خانواده اش راهی ایلام شود کار را از او می دزدند.

از او می پرسم در شهر خودتان نمی توانستی همین کارگری را هم انجام دهی؛ طوری نگاهم می کند که انگار می گوید زیادی خوش خیالم! می گوید: آنجا برای امثال ما کار نیست. مگر در شهرستان چقدر آدم پولدار پیدا می شود که بخواهد ساخت و ساز کند؟ مطمئن باش اگر آنجا کار بود، رنج دوری از زن و بچه و آوارگی را به جان نمی خریدم، بیایم شهر غریب کارگری.

این فصل مشترک زندگی اکثر کارگران فصلی است؛ چه آنهایی که از شهر های اطراف تهران مانند ورامین، پاکدشت و اسلامشهر از صبح خیلی زود با مینی بوس و اتوبوس خود را به اینجا می رسانند، چه آنهایی که خانه و زندگی شان را در شهرستان های دور رها کرده و به امید درآوردن لقمه ای نان حلال راهی تهران شده اند.

● فصل دوم: دست خالی پدر

کار و بار کارگران فصلی این روزها حسابی کساد است ؛ این را آنهایی می گویند که گاه چندین روز از صبح تا دم غروب وسط میدان به انتظار می نشینند تا کسی پیدا شود و چند تایی از آنها را برای کار روزمزد انتخاب کند.

بسیار پیش می آید که چند روز بدون کار می مانند و آخر روز با دست خالی راهی خانه می شوند در حالی که به قول خودشان شرمنده زن و بچه هایشان هستند که چشم به دست پدر دوخته اند.

کارگران فصلی از زمستان بیزارند چون در این فصل از سال اوضاع کار از همیشه خراب تر است ؛ برای آنها که بیشترشان کارگر ساختمانی هستند، بهار و تابستان فصل رونق کار و بار است و به گفته خودشان روزیشان می رسد و شانس این که بیکار نمانند بیشتر است، اما تا آن زمان که نمی توان دست روی دست گذاشت. آنهایی که کاری جز کار ساختمان بلد نیستند، حتی در فصل کسادی کار ساختمانی ترجیح می دهند همین جا وسط میدان بمانند تا شاید شانس به آنها رو کند و کاری برایشان پیدا شود، اما می گویند هستند کارگرانی که در این فصل ترجیح می دهند به جای انتظار بیهوده بروند سراغ کارهای دیگری مثل فروختن جوجه رنگی، بادکنک و گل فروشی و...

● فصل سوم: هر کاری برای یک لقمه حلال

کارگرانی که روزهای تکراری عمرشان وسط این میدان می گذرد، برای این که شب ها دست خالی به خانه برنگردند، به هر کاری تن می دهند، فقط به شرط این که حلال باشد. داخل کیسه کوچکی که دستشان است ماله و تیشه گذاشته اند که اگر کسی برای کار ساختمانی سراغشان آمد با ابزارشان بروند سر کار، اما خودشان می گویند هر کار دیگری جز این هم باشد حاضرند انجام دهند.

از باربری و نگهبانی گرفته تا حمل اثاث و نظافت منازل و کارهای خدماتی هر کاری برای این که با دست خالی شرمنده زن و بچه نشوند.

● فصل چهارم: حتی روزی ۱۵ هزارتومان

برای آنها که درآمد ماهانه شان چند میلیون است، اما باز هم کفاف هزینه ها و ریخت و پاش هایشان را نمی دهد، شاید ۱۵ هزارتومان پول خرد ته جیب شان هم نشود، اما کارگران فصلی روزی که بتوانند ۱۵ هزارتومان درآمد داشته باشند، کلی خدا را شکر می کنند که روزی شان رسیده است. با این حال خیلی از آنها همین روزی ۱۰ تا ۱۵ هزارتومان را هم با خون دل به دست می آورند چون همین میدان پر است از کارگرانی که با کمتر از اینها هم حاضرند بروند سر کار. پس اگر بخواهند سر چند تومان بالا و پایین چانه بزنند با دست خودشان این فرصت را هم می سوزانند.

● فصل پنجم: باید زرنگ باشی

وقت بیکاری در دسته های چند تایی دور هم می نشینند و درد دل می کنند. همه هم همدیگر را می شناسند و از وضع زندگی هم خبردارند، اما همین که از دور ماشینی نمایان می شود که می خواهد چند تایی از آنها را ببرد سر کار، با هم غریبه می شوند.

جای تعارف کردن نیست؛ نوبتی هم در کار نیست، باید زرنگ باشی و کار را از بقیه بقاپی.

ماشین که از راه می رسد، آنهایی که زرنگ ترند، خودشان را می اندازند توی ماشین و ظرف چند دقیقه مسابقه تمام می شود. حالا بقیه باز دور هم جمع می شوند و انتظار می کشند تا شاید ماشین دیگری بیاید و شانس با آنها یار باشد و کاری برایشان پیدا شود.

● فصل ششم: امان از کارگران افغانی

کارگران فصلی دلشان از کارگران افغانی حسابی پر است و آنها را رقیب سرسخت خود می دانند؛ می گویند تا وقتی افغانی ها هستند، کسی سراغ کارگر ایرانی نمی آید؛ حتی اگر خیلی هم ماهر باشد.

کرمعلی یکی از کارگران فصلی است با صورتی تکیده و دست های پینه بسته در حالی که پنجاه سالگی را رد کرده است. او از این که کارگران افغانی راحت کار را از دستشان درمی آورند، حسابی شاکی است و می گوید: آنهایی که می آیند، اینجا دنبال کارگر، ترجیح می دهند کارگران افغانی را با خودشان ببرند چون فکر می کنند آنها بهتر از کارگر ایرانی کار می کنند، توقع شان کمتر است و تن به هر کاری می دهند؛ این می شود که کارگر افغانی روی زمین نمی ماند، اما ما خیلی وقت ها دستمان می ماند توی پوست گردو.

کرمعلی می گوید در این فصل کسادی کار، کارگران افغانی هم شده اند قوز بالای قوز؛ اگر کارگر ایرانی دیر بجنبد، کارگر افغانی کار را از او دزدیده است.

● فصل هفتم: سوله خالی

گرمای تابستان باشد یا سرمای زمستان فرقی نمی کند؛ پاتوق کارگران فصلی میدان کوچک وسط چهارراه است؛ آنها ساعت ها سر پا ایستادن را تحمل می کنند؛ سوز سرما را به جان می خرند؛ نگاه های پر از سوال خودروی گشت نیروی انتظامی ـ که دائم در حال سرکشی در آن محدوده است ـ را می بینند، اما سرشان را بزنی حاضر نیستند چند قدم آن طرف تر بروند داخل سوله ای که روی تابلوی سردر آن بزرگ نوشته شده است: «محل اسکان کارگران فصلی».

این سوله خالی که پرنده در آن پر نمی زند یکی از همان سوله هایی است که چند سال پیش شهرداری با کلی سر و صدا و تبلیغات برای کارگران فصلی احداث کردند تا کارگران به جای این که در میدان پراکنده باشند، داخل این سوله ها بنشینند تا هر کس دنبال کارگر است آنجا بیاید دنبال شان؛ اما نه آن وقت و نه حالا، هیچ کارگری حتی گوشه چشمی هم به این سوله نمی اندازد.

یکی از کارگران درباره دلیل بی میلی کارگران فصلی برای جمع شدن داخل این سوله ها می گوید: هیچ کس حاضر نیست از ماشینش پیاده شود و بیاید اینجا دنبال کارگر . به نظر شما خنده دار نیست کارگری که برای روزی ۱۵ هزار تومان سر و دست می شکند، بنشیند داخل این سوله تا کارفرما محترمانه بیاید خدمتش؟ اگر ما کار می خواهیم، خودمان هم باید دنبال ماشین بیفتیم.

● فصل آخر: هیچ کس ما را نمی بیند

دنیای کارگران فصلی خاکستری است؛ می گویند خیلی ها مثل شما آمده اند اینجا؛ گزارش تهیه کرده و رفته اند، اما حال و روز ما هیچ فرقی نکرده است؛ سال های عمرمان اینجا سوخته؛ انگار هیچ سهمی از زندگی نداریم؛ هیچ کس سراغی از ما نمی گیرد؛ انگار فراموش شده ایم؛ شاید هم برای مسئولان اهمیتی ندارد که کارگران فصلی چه می کشند و چه مشکلاتی دارند.

نه دفترچه بیمه داریم؛ نه هیچ بیمه دیگری؛ خدا خدا می کنیم خودمان یا زن و بچه مان مریض نشویم که اگر چنین شود، نمی دانیم خرج دوا و دکتر را از کجا بیاوریم، تنها امیدمان چهار ستون سالم بدنمان است که در این سال ها برای یک لقمه نان حلال با تن دادن به هر کار سخت جسمی از دست مان رفته است. این سهم کارگران فصلی از روزهای سخت زندگی است؛ کارگر فصلی یعنی هیچ!

پوران محمدی