گردش به چپ در آمریكای لاتین

روند شكل گیری حكومت های مبتنی بر آراء طبقات محروم در آمریكای لاتین كه با پیروزی هوگوچاوز در انتخابات ریاست جمهوری ونزوئلا در سال ۱۹۹۸شروع شد, طی ۸سال گذشته تداوم داشته است

روند شكل گیری حكومت های مبتنی بر آراء طبقات محروم در آمریكای لاتین كه با پیروزی هوگوچاوز در انتخابات ریاست جمهوری ونزوئلا در سال ۱۹۹۸شروع شد، طی ۸سال گذشته تداوم داشته است. پیروزی رافائل كوره آ در انتخابات ریاست جمهوری اكوادور در ۲۶ نوامبر ۲۰۰۶ (۵آذر۸۵) در مقابل نوبوآ، میلیاردر معروف آن كشور و قبل از آن نیز انتخاب دانیل اورتگا، رهبر جبهه آزادیبخش ملی ساندنیست به عنوان رئیس جمهور نیكاراگوآ در ۵ نوامبر ۲۰۰۶ (۱۴آبان ۱۳۸۵) آخرین نمونه های پیروزی جبهه ضدامپریالیستی در آمریكای لاتین است.

۲۷اكتبر ۲۰۰۲ لولا داسیلوا، رهبر حزب كارگران برزیل كه خود قبلا یك كارگر بوده، به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. این پیروزی در انتخابات بعدی ریاست جمهوری برزیل در اكتبر ۲۰۰۶ مجددا تكرار شد. ماه مه ۲۰۰۳ نستور كرچنر با وعده خارج كردن آرژانتین از بحران شدید اقتصادی ناشی از سیاست های صندوق بین المللی پول به ریاست جمهوری آن كشور انتخاب شد. در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۴ در اروگوئه، تاباره و اسكوئز با اعلام جهت گیری اجرای عدالت اجتماعی رئیس جمهور آن كشور شد.

اوو مورالس، كشاورز بولیویایی و از رهبران سرخپوستان بومی آن كشور كه هم اكنون یكی از محبوب ترین رهبران سیاسی آمریكای لاتین می باشد، در سال ۱۹۹۵ «جنبش به طرف سوسیالیسم» را پایه گذاری كرد و یازده سال بعد، در ژانویه ۲۰۰۶ ریاست جمهوری بولیوی را عهده دار شد. میشل باشله، كاندید حزب سوسیالیست شیلی كه پدرش بعد از كودتای ۱۹۷۳ زیر شكنجه در زندان جان سپرد و خود نیز در زمان حكومت دیكتاتوری پینوشه در شمار زندانیان سیاسی قرار گرفت، در ماه مارس ۲۰۰۶ در انتخابات ریاست جمهوری شیلی پیروز شد.

روند شكل گیری حكومت های مردمی در آمریكای لاتین به آنچه كه ذكر شد محدود نمی گردد. سازماندهی یك جنبش وسیع ملی برای برقراری عدالت اجتماعی در مكزیك توسط انقلابیون زاپاتیست و رأی بالای اوبرادور به عنوان كاندید مورد حمایت نیروهای ضدامپریالیست در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آن كشور كه لقب رئیس جمهور مشروع را برای وی همراه داشت و هم چنین محبوبیت چشمگیر اومالا، كاندید مورد حمایت چاوز و مورالس در انتخابات ماه ژوئن ۲۰۰۶ ریاست جمهوری پرو، نمونه های دیگری از حركت رو به رشد جبهه ضدامپریالیستی در آمریكای لاتین را نشان می دهد.

طی دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ دیكتاتوری های نظامی از قبیل حكومت پینوشه در شیلی، ویدلا در آرژانتین و ژنرال مونت در گواتامالا علاوه بر ترور و آدمكشی، در همكاری با آمریكا و شركت های چند ملیتی مسئولیت پیاده سازی سیاست های اقتصادی نئولیبرالیسم در منطقه آمریكای لاتین را به عهده داشتند.

در بهار سال ۱۹۷۸ مردم ۱۲ كشور از مجموع ۲۰ كشور آمریكای لاتین، شامل آرژانتین، بولیوی، برزیل، پاناما، پاراگوئه، پرو و اروگوئه، تحت خفقان حكومت های نظامی زندگی می كردند و متحمل فشارهای شدید اقتصادی و اجتماعی ناشی از سلطه امپریالیسم جهانی بودند. علاوه بر كودتاهای نظامی مورد حمایت ایالات متحده، تجاوزهای مستقیم نظامی آن كشور در آمریكای لاتین و از جمله تجاوز سال ۱۹۵۴ در گواتمالا، ۱۹۶۵در جمهوری دومینكن و اشغال نظامی پاناما در سال ۱۹۸۹ همگی به منظور حفظ منافع آمریكا در منطقه آمریكای لاتین صورت گرفت. این سلطه گری بعدها به نام نئولیبرالیسم ادامه یافت.

در الگوی اقتصادی نئولیبرالیسم، تحت عنوان ایجاد فضای سرمایه گذاری، خدمات عمومی به سرمایه داران بخش خصوصی واگذار می شود و با دست رد زدن به دخالت دولت در امور اقتصادی، راه برای سودجوئی بی حد و مرز شركت های چند ملیتی هموار می شود. شاخص های كلی سیاست های اقتصادی نئولیبرالیسم در مناطق عقب نگهداشته شده و از جمله در آمریكای لاتین عبارتند از:

الف) كاهش نقش دولت در برنامه ریزی های اقتصادی و تجارت خارجی.

ب) محو كامل هر نوع سیاست حمایتی از صنایع ملی.

ج) ترجیح آن بخش هایی از اقتصاد كه برای بازار خارجی تولید می كنند.

د) از بین بردن هر نوع محدودیت در مقابل جاری شدن و عملكرد سرمایه خارجی در اقتصاد ملی.

ه) خصوصی سازی ثروت های ملی و سرمایه ها و صنایع دولتی.

و) از بین بردن و لغو برنامه های ملی برای تأمین رفاه اجتماعی.

ز) تحمیل فشارهای ناشی از دیون خارجی به اقتصادهای ملی. از طرف دیگر، یك شاخص اصلی نئولیبرالیسم فرایند ایجاد تفرقه، شاخه شاخه كردن و از هم پاشیدگی تشكل های مردمی، شكاف انداختن در همبستگی جنبش های ملی و از بین بردن بسیج توده ای است. در سراسر دنیا نئولیبرالیسم با توسل به این راه كار كلیدی، رشد كرده است.

پیروزی حكومت های مردمی در آمریكای لاتین در واقع حاكی از شكست سیاست های نئولیبرالیسم و عكس العمل مردم این منطقه نسبت به این سیاست ها بوده است. به عنوان نمونه، طی سال های ۲۰۰۰، ۲۰۰۳و ۲۰۰۵ جنبش های اجتماعی در بولیوی علیه خصوصی سازی خدمات آبرسانی و صنعت نفت و گاز شكل گرفت و مردم آرژانتین نیز در سال ۲۰۰۱ در اعتراض به بزرگ ترین بحران اقتصادی این كشور كه با ركود عظیم اقتصادی ایالات متحده طی دهه ۱۹۳۰ مقایسه می شد، وسیع ترین تظاهرات و اعتصابات مردمی را به راه انداختند. این جنبش های مردمی كه در اعتراض به سیاست های دیكته شده توسط بانك جهانی و صندوق بین المللی پول به وجود آمد، زمینه سقوط حكومت هایی كه مجری سیاست های نئولیبرالیسم در بولیوی و آرژانتین بودند را فراهم كرد. جریان سقوط سایر حكومت های مدافع منافع امپریالیسم در آمریكای لاتین نیز به همین منوال بوده است.

اگر چه در بسیاری از كشورهای آمریكای لاتین از قبیل شیلی، آرژانتین، اروگوئه و برزیل، سیاست های نئولیبرالیسم در ابتدا توسط حكومت های نظامی و دیكتاتوری اعمال می شد، لكن، تقویت و تحكیم این سیاست ها بعدها به واسطه احزاب و جریان های «اصلاح طلب» همانند كونسرتاسیون در شیلی، منم (Menem) در آرژانتین، بلانكو و كلرادو در اروگوئه، اتحاد میر- بانزر در بولیوی، آدكو و كوپی در ونزوئلا و حزب سوسیال دموكراتیك براسیلریو در برزیل انجام شد. به لحاظ بافت اجتماعی، بیشترین حمایت از ائتلاف هایی كه تحت لوای «اصلاح طلبی» پیاده سازی سیاست های نئولیبرالیسم را در دستور كار خود دارند از جانب بخش های مرفه طبقات متوسط انجام می شود.

در این حال، رهبری سیاسی این جریان ها در دست گروه كوچكی از سرمایه داران بزرگی است كه با اتكاء به ثروت های هنگفت سعی در كنترل مراكز قدرت دارند.

اجرای سیاست های نئو لیبرالیسم در آمریكای لاتین دو نتیجه عمده را همراه داشت: اول، خیزش جنبش های قوی اجتماعی كه خط مشی نئولیبرالیسم را به چالش می كشند و دوم، بحران مشروعیت و از هم پاشیدن ائتلاف نیروهای مجری سیاست های نئولیبرالیسم. در برخی از كشورها این گونه ائتلاف ها كاملاً از هم پاشید و یا محو شد و در برخی دیگر، پس از تحمل ضربات شدید با حمایت نیروهای امپریالیستی به بازسازی و سازماندهی مجدد خود پرداخت. از طرف دیگر، جنبش های اجتماعی از طریق كانال های غیرمعمول و جریان های سیاسی غیرسنتی انرژی خود را تخلیه و خواست های شان را مبنی بر حصول عدالت اجتماعی، مبارزه علیه فقر و استقلال طلبی مطرح كردند. به عنوان مثال، با پیروزی تاباره واسكوئز در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۴برای اولین بار در اروگوئه فردی به غیر از نامزدهای دوجریان سیاسی سنتی، «حزب ملی» و «حزب كلرادو» كه برای ۱۷۰ سال كنترل سیاسی آن كشور را در دست داشتند، به مقام ریاست جمهوری دست یافت.

جنبش های نوین اجتماعی در آمریكای لاتین در عین حال كه دارای منشأ متفاوت با احزاب سنتی و از جمله «چپ سنتی» هستند و از این احزاب فاصله دارند، از ریشه های قوی در تاریخ كشورهای خود و در چارچوب وسیع تر در تاریخ استقلال طلبی آمریكای لاتین برخوردار می باشند. به همین علت است كه رهبران این جنبش ها راه پیشتازان مبارزات آزادی بخش در آمریكای لاتین هم چون سیمون بولیوار، خوزه مارتی و زاپاتا را دنبال می كنند.

حكومت هایی كه طی چند سال اخیر در آمریكای لاتین با رای اكثریت مردم به قدرت رسیده اند، و بالاخص حكومت های ونزوئلا، بولیوی، نیكاراگوا و اكوادور، حفظ استقلال از امپریالیسم و برقراری عدالت اجتماعی را در رأس برنامه خود قرار داده اند. در این میان، بررسی اقدامات انجام شده توسط حكومت چاوز در ونزوئلا تصویری روشن از جهت گیری گرایشات سیاسی جبهه ضد امپریالیستی در این منطقه را نشان می دهد.

اقدامات چاوز در دفاع از حقوق طبقه محروم و فقیر ونزوئلا، منافع و امتیازات ویژه اقتصادی سرمایه داران بزرگ و قدرتمند این كشور و متحدین آنها در شركت های چند ملیتی را به زیر سئوال برده است. چاوز از اجرای طرح های خصوصی سازی بیمه های اجتماعی، صنعت آلومینیوم و صنعت مهم نفت كه برنامه حكومت های قبلی در دفاع از سیاست های نئولیبرالیسم بود، جلوگیری كرده است. منابع مالی بیشتری به نفع فقرا تخصیص داده شده، به طوری كه میزان ردیف های بودجه دولت در خصوص آموزش، بهداشت، اشتغال و ایجاد اعتبارات مالی برای كسبه خرده پا به میزانی قابل توجه افزایش یافته است. حكومت، هم چنین اصلاح مقررات مربوط به مالكیت كشاورزی را به نحوی كه منافع روستائیان تأمین شود را در دستور كار خود قرار داده است.

فرآیند انقلابی ونزوئلا برای سایر نیروهایی كه به دنبال برقراری عدالت اجتماعی و ایجاد تحولات عمیق برای این منظور هستند، درس های مهمی را در بر دارد . یكی از این درس ها، اتكاء به رأی اكثریت جامعه برای ایجاد تحولات اجتماعی است.

عبدالحمید شهرابی

---