این دوره پرتلاطم

مسائل روانی مبتلابه سی ساله ها و چالش هایی که در این زمینه وجود دارد و بعضا با عنوان بحران سی سالگی از آن یاد می شود, خمیر مایه اصلی گفت وگویی بود که با دکتر علیرضا شیری, استاد دانشگاه و روان شناس ترتیب دادیم

مسائل روانی مبتلابه سی ساله‌ها و چالش‌هایی که در این زمینه وجود دارد و بعضا با عنوان بحران سی سالگی از آن یاد می‌شود، خمیر‌مایه اصلی گفت‌وگویی بود که با دکتر علیرضا شیری، استاد دانشگاه و روان‌شناس ترتیب دادیم.

در اثنای بحث اما صحبت از ویژگی‌های ذاتی سی سالگی، به مشخصه‌های روانی نسلی که هم‌اکنون در ایران نزدیک این سِن هستند، کشید و در همان مسیر به جاهای خوبی رسید. نسل معروف دهه‌شصتی‌ها که هم‌اکنون سی سالگی را تجربه می‌کنند، به تعبیر دکتر شیری نسل پرجمعیتی‌اند که با آزمون و خطا پیش می‌روند و خودشان آرام‌آرام متوجه کمبودهایشان می‌شوند و درصدد رفع آنها بر می‌آیند. گفت‌وگوی ما در دفتر او انجام شد؛ جایی که چینش کتاب‌های کتابخانه بزرگ و رنگ‌بندی‌های متناسب و حتی عطر خوش پراکنده در فضا موجب نمی‌شد دشواری‌ها و راحتی‌های مصاحبه با پژوهشگری که روزانه از طریق ایمیل و وب‌سایت و کلاس با همین گروه در ارتباط است، نادیده شمرده شود.

چرا امروز به جای آن که از زیبایی و شادابی سی سالگی بگویند، بیشتر از ترکیب «بحران سی سالگی» استفاده می‌کنند؟

ببینید لفظ «بحران سی سالگی» و تواتر زیادی که این روزها در ساحت‌های مختلف دارد، بیش از آن‌که اشاره به ذات سی سالگی داشته باشد، مربوط به بحران‌های روانی نسلی است که امروز در ایران سی سالگی خود را سپری می‌کنند یا در آستانه آن هستند. طبق آمار جمعیت‌شناسی، اکنون بیشترین جمعیت ایران را افراد متولد سال‌های۶۰ تا ۶۵ تشکیل می‌دهند. یعنی همان نسلی که دوشیفته به مدرسه رفتند، در امتحان‌های ورودی با درخواست‌کنندگان زیاد و ورودی‌های کم شرکت کرده‌اند و... امروز دختران همین نسل در ازدواج کردن دچار مشکل شده‌اند زیرا معمولا دختران با پسران بزرگ‌تر از خودشان ازدواج می‌کنند. بحران سنین مختلف این گروه ادامه‌دار است. طنزش این است: ۵۰ سال بعد حتی بحران در سنگ قبر هم برای این موج جمعیتی رخ خواهد داد. پس دور از انتظار نیست که ده سال بعد، ما برای این نسل با بحران میانسالی هم مواجه شویم.

البته به نظر می‌رسد امروز از بحران شدیدی که دامنگیر این نسل بود، عبور کرده باشیم.

بله، امروز که بحران فزونی جمعیت دهه شصتی‌ها گذشته، دیگر رقابت‌های نفسگیر مثل کنکور ورودی دانشگاه‌ها را نداریم، این ماجرا در ساخت مدرسه‌ها، کارخانه‌های واکسن، تفریحات و... هم دیده می‌شود. البته نکته مثبت این است که تمام این مراکز مجبورند برای این‌که بازار کم متقاضی خود را از دست ندهند، بر ارزش افزوده خدمات خود بیفزایند. از طرف دیگر، امکانات امروزی به نفع نسل‌های بعدی هم هست. زیرا در جمعیت‌شناسی قانونی وجود دارد که اگر یک موجی ایجاد شد، ۲۰ سال بعد خودش را کپی می‌کند. الان ما در همین شرایط هستیم. یعنی ما باید به این فکر کنیم که زن دهه شصتی هنگامی که چهل ساله می‌شود احتمالا باید بچه پنج ساله داشته باشد و در همین زمان با آن موج کپی شده از افزایش جمعیت مواجه خواهیم بود.

ولی طبق قرائن سی ‌ساله‌های امروزی، حتی اگر هم خانواده تشکیل دهند، چندان اهل فرزندآوری به آن سبک و سیاق نیستند...

البته باید یادمان باشد که کم شدن ازدواج یا شیوع زندگی مجردی و کاهش نرخ فرزندآوری زوج‌هایی که الان در بحران سی سالگی هستند، بیشتر شامل قشر تحصیلکرده می‌شود نه خانواده‌های سنتی.

و البته همین زندگی مجردی هم با همه مختصاتش و نگاه منفی‌ای که نسبت به آن وجود دارد، از چالش‌های مهم این روزهای سی ‌ساله‌هاست...

ببینید ما با توجه به واقعیت‌های جامعه‌مان باید بپذیریم که سبک زندگی مجردی واقعیت دارد و لزوما آسیب‌زا نیست. در جامعه ما به زندگی مجردی نگاه غیرواقع‌بینانه‌ای وجود دارد. من چند سال است تلاش می‌کنم این نگاه بد را آسیب‌شناسی کنم. دختر یا پسر جوان ما تحصیلات خوب، کار خوب و درآمد خوب دارد و اکنون به هر دلیلی نتوانسته یک ازدواج خوب داشته باشد. فراموش نکنیم ازدواج خوب نکردن است که حسرت دارد نه صرفا هر ازدواجی داشتن.

● البته زندگی مجردی هم بالاخره آسیب‌هایی دارد...

بله اما واقعیت این است که سی ساله‌های امروز ما با مساله‌ای به نام زندگی مجردی مواجه هستند. باید بدانیم که نمی‌‌شود یک پسر سی ساله موفق را در خانه نگه داشت، زیرا دائم با پدر و مادرش اختلاف نظر دارد و در این کشاکش عزت‌نفسش از بین می‌رود؛ این از مشخصه‌های روانی این سن‌وسال است. حالا این پسر موفق اگر خانه شخصی داشته باشد و احترام پدر و مادرش و خودش حفظ شود بهتر است یا این که بر اثر بگومگوهای مکرر هم کم‌کم در کارش افت کند و هم احترام خانواده و خودش ضایع شود؟

وقتی درباره بحران‌های پیش روی دهه‌شصتی‌ها یا همان سی ساله‌ها صحبت می‌کنیم، در آسیب‌شناسی‌ها آیا همه چیز به خود آنها محدود می‌شود یا باید نقش دیگران را هم در نظر گرفت؟

ما اینجا با یک مثلث مواجه هستیم شامل خانواده، خانواده خانواده یعنی جامعه و یکی هم خود شخص. هر یک از اینها باید سهم خود را برای گذار بی‌دردسر این دوران ایفا کند. مشخصا خانواده باید بداند که این بچه‌ها در زیر فشار و رقابت‌های شدید و در نتیجه با تنش‌های عصبی متعدد مواجه هستند، پس باید به بچه‌هایشان کمی آرامش خاطر بدهند و هزینه‌های شکست را برایشان تعدیل کند.

حمایت‌هایی که البته در عمل چندان اتفاق نمی‌افتد.

البته خود من به خانواده‌ها می‌گویم که بچه‌هایتان را بیشتر درک کنید، باید اعتراف کنم ما با نسل عجیبی مواجه هستیم که متاسفانه بعضی جاها گستاخ و غیرمنطقی هستند و انتظارهای زیادی دارند؛ مثلا پدر و مادر که قرار نیست اشتغال ما را رتق و فتق کنند! آن زمانی که داشتی درس می‌خواندی، باید مهارت‌هایی یاد می‌گرفتی نه این‌که حالا نقیصه خودت را نبینی و نسبت به والدینت پرتوقع شوی.

خانواده در جریان ازدواج معضل‌‌گونه این نسل چه نقشی دارد؟

واقعا معتقدم خانواده باید برای دختران این نسل یک کار جدی انجام بدهد. زیرا بعضی از آنها در زمینه ازدواج دخترانشان کاملا منفعل عمل می‌کنند. برای دختران دستوراتی می‌گذارند که فلان جا نرو، با فلان کس ارتباط نداشته باش و... بعد برای ازدواج می‌گویند: خودت برو یک کاری بکن. این خیلی خطرناک است. دخترانشان را جوری تربیت کرده‌اند که اصلا برای شنا در این استخر عمیق آمادگی ندارند. هزاران ایمیل این دختران به دستم می‌رسد که دیگر دردشان صرفا بی‌شوهری نیست. کم‌کم فرد اعتقاد و امید و خیلی چیزهای دیگرش را از دست می‌دهد.

در سه گانه مذکور، جامعه برای سی ساله‌ها یا آنها که در آستانه این سن هستند، چه وظیفه‌ای بر عهده دارد؟

آگاهی‌ مهم‌ترین نیاز این نسل است که باید در جامعه از طریق نقش‌آفرینی رسانه‌ها به دست بیاید. علاوه بر این جامعه و ارکان آن از جمله رسانه‌ها باید سرگرمی هم داشته باشند و واقعا الان سرگرمی آن طور که شایسته است، وجود ندارد. مثلا یکی از کارهای رسانه این است که نگاه منفی به سبک زندگی مجردی را تعدیل کند. باور کنیم الان این سبک زندگی رایج شده است. زندگی مجردی به معنای ایجاد هرج و مرج نیست. مجردهایی داریم که به تنهایی زندگی می‌کنند و بسیار متشخص هستند.

برای آنها که در آستانه سی سالگی یا در حال سپری کردن این دهه هستند، چه پیشنهادی دارید؟

اول این که شغل داشته باشید. از کارمند شدن نترسید. خبر خوب این است که اگر از بیست و شش یا بیست و هفت سالگی وارد کار شده باشید احتمالا بعضی از شما حدود سی و چهار سالگی به سمت خویش‌فرمایی حرکت خواهید کرد. پس الان باید یکسری مهارت بیاموزید مثل مهارت مالی. الزاما هر کس بیشتر کار کند، بهتر کار نکرده است. البته کسی را به رقابت بورژواگونه برای کسب کورکورانه پول بیشتر سوق نمی‌دهم. اما وقتی شما امروز یاد می‌گیرید که کسب و کارتان را بهبود ببخشید، ده سال دیگر بلدید که چگونه جان خود را بهبود ببخشید. در حین کار کردن قصر درون خودتان را می‌سازید.

مساله بعدی ویرایش روابط است. در این سن باید یکسری از افراد را از رابطه‌هایمان خارج کنیم و تشخیص دهیم که جای چه روابطی در زندگی ما خالی است. ویرایش روابط، ویرایش خود هم هست. در این سن دیگر وقتش است که بگویم: من می‌خواهم در عالم چگونه دیده شوم. الان زمان خواستن‌های بالا و پایین بیست سالگی نیست. برای ویرایش روابط، فرد باید مهارت ارتباط بلد باشد. ما برای مهارت‌های زیادی خرج می‌کنیم و آموزش می‌بینیم ولی برای روابط و ارتباط‌هایمان کاری انجام نمی‌دهیم.

علاوه بر این مسائل مادی،در خصوص ابعاد فکری آدم‌ها چه توصیه‌هایی برای سی ساله‌ها دارید؟

البته این تفکیک صحیح نیست، قرآن کریم یاد حق را رسالت بزرگ‌تر زندگی می‌داند (ولذکرالله اکبر). تجلی ذکر خدا هم به اعتقاد من در کار و تلاش است. این طور نیست کسی که درست کار می‌کند و حرفه‌ای راه می‌اندازد و کسب حلال می‌کند و مراقب رفتارش در محل کار و بی‌اخلاقی‌ها هست، کمتر خودساخته باشد به نسبت کسی که نشسته فلان کتاب معرفتی را تورق می‌کند. در کل هر چیز ما را مشغول کند، باطل است. کار و ثروت و پول و ازدواج و عشق و حتی درگیر ظاهر عبادت افتادن، همه اگر مانع تابش نور خداوند بشود حجاب است.

اگر کسی در نمازش فقط به تلفظ حروف فکر کند، یادش می‌رود که در محضر چه کسی است. اگر کسی ۱۸ ساعت در روز کار کند و غافل نباشد، دارد رشد می‌کند. در آخر باید عرض کنم فرصت زنده داشتن دل و زنده داشتن این دیار پاک در اختیار همین سی ساله‌هاست که حقا مظلومند و به گردن نسل‌های بعد خود حقی بزرگ دارند.