احوال پرسی با چاشنی آنفلوآنزا

هشدار پزشکان آنفلوآنزا با دست دادن و روبوسی به آسانی منتقل می شود

بالاخره آنفلوآنزای خوکی به کشور ما هم رسید و آمارها می‌گویند تعداد افرادی که به آنفلوآنزا مبتلا شدند، در حال افزایش است. همه می‌دانیم که دست دادن و روبوسی کردن می‌تواند باعث انتقال ویروس آنفلوآنزا شود. پس باید تا مدتی وقتی عزیزانمان را می‌بینیم، از دست دادن و روبوسی دست بشوییم! کار سختی به نظر می‌آید خصوصا برای ما ایرانی‌ها که خونگرمی و مهربانی‌مان همه‌جا زبانزد است. روان‌شناسان می‌گویند تغییر رفتار آن هم در مدت زمان کوتاه کار مشکلی است چون همه ما در مقابل تغییر مقاومت می‌کنیم، مخصوصا اگر به عادت تبدیل شده باشد. در هر صورت می‌توانیم برای مدت کوتاهی در روابط اجتماعی‌‌مان تغییر ایجاد کنیم. با دکتر پروین ناظمی، روان‌شناس و دکتر احمد محیط، روان‌پزشک و کارشناس ارشد سازمان بهداشت جهانی در خاورمیانه در این‌باره صحبت کرده‌ایم...

شاید برایمان خیلی سخت باشد بسیاری از عادت‌هایمان را که سال‌هاست با آن زندگی می‌کنیم، کنار بگذاریم اما اگر بدانیم خطر در یک قدمی ما قرار دارد، شاید کمی کوتاه بیاییم. خیلی‌ها حاضرند خطر را به جانشان بخرند اما تغییر نکنند. دکتر ناظمی می‌گوید: «ما در روان‌شناسی اجتماعی سه بخش داریم:«بخش عقاید، نظرات و افکار. تغییر عقاید و افکار. خیلی سخت است. در واقع این دو نگرش‌ ما را تشکیل می‌دهند چون عنصرشناختی، عاطفی و عنصر روانی دارند. ولی نظر فرق می‌کند. نظر پایه‌ای و عمیق نیست و در ما رشد کرده است. به طور مثال ممکن است نظر من در مورد کشور آمریکا خوب باشد اما اتفاقی که در آمریکا افتاد. سبب شود نظر من به راحتی تغییر ‌کند.» دکتر ناظمی بعد از توضیحاتی که می‌دهد به تغییر فرهنگ اشاره می‌کند: «ممکن است دست دادن و روبوسی کردن جزو فرهنگ ما شده باشد اما می‌توانیم برای کوتاه‌مدت تغییر کنیم. اگر دقت کنیم، می‌بینیم که در جامعه، نسل جدید کمتر این کار را انجام می‌دهند و از این طریق می‌توانیم نظر والدین را هم تغییر بدهیم.» دکتر ناظمی معتقد است: «همه ما در مقابل تغییر مقاومت می‌کنیم. خیلی‌ها می‌گویند ما حتما باید دست بدهیم یا روبوسی کنیم والاطرف مقابل فکر می‌کند ما خودمان را گرفتیم یا می‌خواهیم به او بی‌اعتنایی ‌کنیم و همین باعث مقاومت می‌شود. ما یک شرایط عادی داریم و یک شرایط غیرعادی، وقتی در یک شرایط غیرعادی قرار گرفتیم باید رفتارمان را کنترل کنیم و الا شاید اتفاقات جبران‌ناپذیری به وقوع بپیوندد.»

● با مردم صادق باشیم

شاید درست نباشد که بگوییم ایجاد تغییر در رفتار افراد کار سختی است چون تغییر در رفتار افراد جامعه به مرور زمان امکان‌پذیر است اما چیزی که کمی خوش‌بینانه به نظر می‌رسد، تغییر رفتار در کوتاه‌مدت است. دکتر محیط هم اعتقاد دارد خیلی خوش‌بینانه است که در یک زمان کوتاه بتوانیم رفتارهایی که در طولانی ‌مدت در مردم نهادینه شده را تغییر بدهیم اما اگر واقعیت بهداشتی را با صداقت با مردم در میان بگذاریم و بگوییم چه خطری آنها را تهدید می‌کند و از چه کارهایی در این وضعیت باید اجتناب کنند، در واقع این کار باعث تغییر رفتار در کوتاه مدت خواهد شد. به شرطی که راستی و درستی پیام را شنونده یا بیننده احساس کند. دکتر ناظمی هم تغییر رفتار کل جامعه را در کوتاه مدت خوش‌بینانه می‌داند اما معتقد است: «اگر ما بتوانیم در ۴۰ درصد، ۳۰ درصد و یا حتی ۲۰ درصد جامعه تغییر ایجاد کنیم، کار بزرگی کرده‌ایم.» وی نقش رسانه‌ها را در این تغییر بسیار موثر می‌داند: «به نظر من رسانه‌ها و خصوصا تلویزیون می‌تواند نقش اصلی را در تغییر رفتار مردم ایجاد کند و برای اینکه این تاثیرگذاری بیشتر شود، باید پیام‌ها مرتبا تکرار شود.»

● رسانه‌ها الگوسازی می‌کنند

ما بسیاری از الگوهایمان را از طریق رسانه‌ها مثل تلویزیون انتخاب می‌کنیم. اگر یک هنرپیشه را دوست داشته باشیم، سعی می‌کنیم مثل او رفتار کنیم،‌ لباس بپوشیم و حتی حرف بزنیم. دکتر ناظمی می‌گوید: ما با الگوها‌یمان همانندسازی می‌کنیم و این الگو می‌تواند یک الگوی هنری، ورزشی و یا حتی سیاسی باشد. تلویزیون و یا حتی دیگر رسانه‌ها می‌توانند با نشان دادن این الگوها و رفتارهایی که مدنظر ما هست تاثیر زیادی روی مردم بگذارند. دکتر محیط همه رسانه‌ها را برای تاثیرگذاری موثر می‌داند: «ایجاد تغییر با استفاده از یک رسانه ممکن نیست. باید همراه با یک برنامه‌ریزی جامع از خانواده‌ گرفته تا مراکز آموزشی و حتی محیط‌های کاری و محیط‌هایی که مردم در آنجا جمع می‌شوند مثل ورزشگاه‌ها صورت بگیرد. آموزش هم باید به شکل‌های مختلف و به اقتضای سنین مختلف باشد. بدون تردید تلویزیون به علت تصویری بودنش و مخاطبان زیادی که دارد، می‌تواند خیلی تاثیرگذار باشد.» دکتر محیط در مورد نوع پیامی که به مردم داده می‌شود به نکته مهمی اشاره می‌کند: «باید پیام بهداشتی را از درس اخلاق جدا کنیم، یعنی مردم نباید احساس کنند که ما داریم در زندگی آنها دخالت می‌کنیم. پیام باید حاوی این نکته باشد که ما نمی‌خواهیم در روابط شما مداخله داشته باشیم. نمی‌خواهیم بگوییم که با دوستان‌تان دست بدهید یا ندهید اما اگر دست بدهید و بعدش دست‌تان را نشویید، ممکن است باعث انتقال بیماری شود.» دکتر ناظمی هم به عنصر تکرار اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای اینکه یک چیزی را فراموش نکنیم، باید مرتبا تکرار شود تا در رفتارمان نهادینه شود. مثل کلاس اولی‌ها برای اینکه معلم به آنها حروف را یاد بدهد آن‌قدر تکرار می‌کند تا دیگر از ذهن بچه‌ها بیرون نرود. تلویزیون هم می‌تواند با ساختن انیمشین‌ها و یا گفتارهای کوتاه که در میان برنامه‌ها پخش می‌شود و یا ساختن پیام‌هایی برای بچه‌ها (چون بچه‌ها خیلی روی والدین تاثیر دارند) و تکرار این پیام‌ها، باعث تغییر رفتار در جامعه شود.»

● چشم و هم‌چشمی

«هم‌نوایی، متابعت و همانند‌سازی» سه واژه‌ای است که دکتر ناظمی در تغییر رفتار جامعه بسیار موثر می‌داند. پیروی از دیگران و همدیگر معنی هم‌نوایی است. به اعتقاد وی، می‌توانیم از نفوذ اجتماعی «هم‌نوایی» استفاده کنیم. مثلا وقتی ما به یک مراسم عزاداری می‌رویم، همه لباس سنگین و حتی‌المقدور مشکی می‌پوشند. اگر یک نفر از در وارد شود و لباسی پوشیده باشد که مناسب مراسم عروسی است، شاید کسی به او حرفی نزند ولی به خاطر فشار اجتماعی غیرمستقیمی که به او وارد می‌شود، از مراسم بیرون می‌رود. اگر در سطح جامعه جا بیفتدکه با توجه به شرایط پیش آمده نباید دست بدهیم و روبوسی کنیم، همه به همدیگر نگاه می‌کنند و این کار را نمی‌کنند. همچنین همان‌طور که قبلا هم گفته شد رسانه‌ها با الگوسازی و همانندسازی مردم با این الگوها و تکرار مداوم این پیام‌ها می‌توانیم رفتار جامعه را تغییر دهیم. دکتر محیط یادآور می‌شود باید به مردم این‌گونه آموزش بدهیم که دست دادن و روبوسی نکردن به معنی از بین رفتن صمیمیت نیست و یک دوره کوتاه مدت و گذرا است. دکتر ناظمی حرف‌هایش را با یک توصیه مهم به پایان می‌برد: «اگر به همکارانمان رسیدیم، اگر دوستانمان را دیدیم یا اگر اقوام‌مان را بعد از چند ماه ملاقات کردیم، برای اینکه نه آنها از دست ما دلگیر شوند و نه ما کاری غیر بهداشتی انجام داده باشیم، وقتی به هم می‌رسیدیم، بعد از سلام و احوال‌پرسی می‌توانیم توضیح بدهیم که خیلی دلم می‌خواست می‌بوسیدمت ولی بهتر است فعلا این کار را نکنیم.»

مهدیه آقازمانی