تولد دوباره «چرا» در تلویزیون

گزارش پشت صحنه برنامه «بچه ها بیاین تماشا»

عروسک «چرا» که حدود ۱۲ سال پیش با ظهور برنامه جدید کودکانه سیما با نام «رنگین‌کمان» گل کرد، پس از سه سال که به طور روتین و البته زنده مهمان خانه‌های کودکان شد، یکباره خداحافظی کرد و رفت و حالا پس از حدود هشت سال در قالب برنامه «بچه‌ها بیاین تماشا» دوباره به خانه اول خود بازگشته و در قالب متفاوتی کنار پیمان فاطمی به اجرا می‌پردازد. حضور مجدد چرا در قاب رسانه برای بسیاری نوستالژی دارد.

قریب دو ماه است گروه سازنده برنامه بچه‌ها‌بیاین تماشا مشغول تصویربرداری سری جدید این برنامه با حضور عروسک چرا هستند، برنامه‌ای که هر روز از ساعت ۹ و ۴۵ دقیقه به‌مدت یک ساعت از شبکه تهران روی آنتن می‌رود.

لوکیشن ثابت گروه، خانه‌ای واقع در خیابان سردار‌جنگل است که گروه تولید، بخشی از پارکینگ را دکور زده و مشغول تصویربرداری است. بخش اعظمی از دکور را چمدان‌های بزرگ و کوچک با رنگ‌های مختلف تشکیل داده است. آزاده مویدی‌فرد، صداپیشه چرا در فضای روبه‌روی دکور پشت میزی که مقابلش میکروفن قرار دارد، در کنار نگار استخر که گاهی برای هدایت کار از جای خود بلند می‌شود، نشسته است. او متن‌ها را از روی رایانه می‌خواند و از قسمت‌های مهم نت برمی‌دارد. در این قسمت، چرا باید شعری را در مورد چهار فصل سال بخواند که قبل از ضبط، آزاده مویدی‌فرد همراه علی شه‌جویی و نگار استخر با هم تمرین می‌کنند.

نکته قابل توجه در سری جدید، نبود عارفه عباسی به‌عنوان عروسک‌گردان اصلی این عروسک است.

از عوامل برنامه می‌توان به طراح صحنه: شیما بخشنده، آهنگساز تیتراژ: ارژنگ حقانی، صدابردار: منصور شهباززاده، تصویربرداران: حبیب عباسی، امیرپاشا کاوه، رضا شاهوردی، دستیار کارگردان: حمید شیرازی‌مقدم، مدیرتولید: رویا انصاری، گریمور: میثم قره‌گزلو، دستیار: ایمان خیراندیش، بازیگران: محمد بحرانی، احمد آکشته، مهدی صارمی، دستیار تهیه: مازیار دلال‌زاده و تدوینگر: ماجد بازرگان اشاره کرد.

● عروسک چرا، نصفی از راه را رفته است

نگار استخر بشدت درگیر هدایت برنامه و ضبط بخش‌‌هاست. پس از ضبط چند آیتم سراغ کارگردان برنامه می‌روم و با او همکلام می‌شوم. استخر درباره اثر جدید خود می‌گوید: محبوبه سمیعی، مدیر گروه کودک شبکه پنج سیما از من خواست عروسک چرا برگردد و قرار شد طرح جدیدی ارائه کنم. پس از ارائه طرح، کارگردانی را هم به من سپردند و کار را کلید زدیم.

او درباره صداپیشه عروسک‌ می‌گوید: معمولا در مورد عروسک‌هایی که تازه ساخته می‌شود، این حساسیت وجود ندارد که چه کسی صداپیشه و عروسک‌گردان باشد، اما در مورد عروسک‌هایی که مخاطب از آنها یک پیشینه ذهنی قبلی دارد، ماندگاری صدا مهم‌تر است.

صداپیشه سنجد می‌گوید: واقعیت این است که به دلیل مشغله‌های کاری، برنامه رنگین کمان را نگاه نمی‌کردم، اما از آنجا که صداپیشه آن برنامه پربیننده، یکی از دوستان خوب من بود و به کارش کاملا اعتقاد داشتم، می‌دانستم این عروسک قابلیت لازم را دارد تا با هدایت و تفکر درست و به‌جا، جایگاه خوبی را از آن خود کند.

استخر درباره این‌که تصمیمی برای حضور عروسک دیگری در این برنامه دارد یا نه، می‌گوید: در وهله اول نمی‌دانم تا چه زمانی در این برنامه حضور دارم. اکنون هم ضبط رو به اتمام است و فکر هم نمی‌کنم عروسک دیگری به کار اضافه شود. در ضمن با حضور پیمان فاطمی که بیشتر بازی می‌کند و مجری نیست، تنوع اتفاقات و موضوعاتمان با حضور چرا جلو می‌رود. قطعا در طول زمان یکسری تغییراتی درنظر خواهیم گرفت، اما الان برای وارد شدن عروسک دیگری غیر‌از چرا خیلی زود است.

استخر درباره متن‌های برنامه می‌گوید: شیوا درویش، سرپرست نویسنده‌های این برنامه است که همان هشت سال پیش خودشان شخصیت چرا را پرورش داد و برایش متن می‌نوشت. به همین علت با همه جنبه‌های این عروسک آشنا بود و در کنار خود، نویسندگان خوبی همچون نیوشا صدر، جواد طالبی و شیوا کاظمی هم حضور دارند.

طراح برنامه بچه‌ها بیاین تماشا در پاسخ به این پرسش که آیا بازگشت دوباره این عروسک برایتان ریسک نبود، می‌گوید: در کل انجام کارهای کودک ریسک است، آن هم به علت دوره‌ای که در آن حضور داریم؛ دوره‌ای که دایره انتخاب کودکانمان بالا رفته و فرصت دیدن برنامه‌های مختلف را دارند و جلب رضایتشان از طریق برنامه‌های تلویزیونی کار ساده‌ای نیست. البته باید بگویم عروسک چرا، نیمی از راه را در همان هشت سال پیش رفته است.

او درمورد شرایط موفقیت چرا در این روزها به نسبت هشت سال پیش می‌گوید: درست است فضا تغییر کرده اما الان همزمان با چرا برخلاف دو سال پیش که برنامه‌های عروسکی به‌طور انبوه تولید می‌شد، دیگر چنین برنامه‌ای آن هم در زمان پخش بچه‌ها بیاین تماشا روی آنتن نداریم. این را باید در نظر بگیریم که ذائقه خردسال ما به برنامه‌های عروسکی تمایل بیشتری نشان می‌دهد. در ضمن پخش هر روز برنامه هم کمک دوچندانی به دیده شدن آن خواهد کرد، چراکه ادامه در پخش هر برنامه‌ای به ماندگاری‌ آن کمک می‌کند و همه ما امیدواریم باز هم شاهد موفقیتش باشیم.

● «چرا»ی جدید سه ساله است

در این قسمت «چرا» باید شعری را درمورد چهار فصل بخواند که قبل از ضبط آزاده مویدی‌فرد آن را همراه علی شه‌جویی و نگار استخر با هم تمرین می‌کنند. مویدی‌فرد در فواصل ضبط، برخی نکات را با شیما بخشنده هماهنگ می‌کند. مویدی‌فرد، فارغ‌التحصیل رشته تئاتر است که به گفته خودش تاکنون عروسک‌گردانی ۶۵ عروسک را انجام داده است که از شاخص‌ترینشان می‌توان به بیژن، چرا، نینی، انیمیشن‌های نیروی انتظامی،گل بهار و سپیده اشاره کرد. او که علاوه بر این، بازیگری تئاتر را هم در کارنامه کاریش دارد تا به حال بیشتر در حوزه عروسکی فعالیت داشته است.

مویدی‌فرد که حدود هشت سال پیش با این عروسک در برنامه رنگین کمان حضور داشت، در مورد همکاریش با نگار استخر در بچه‌ها بیاین تماشا می‌گوید: کار با استخر برایم نوستالژی عجیبی دارد. من در مجموعه «یکی بود یکی نبود» هم با نگار استخر همکاری داشتم و گوینده صدای عروسک بیژن بودم. در واقع کار عروسکی‌ام را با او شروع کردم و اتفاقا خودش برای آن کار از من تست گرفت. برای این بود که بازگشت چرا آن هم با نگار استخر خیلی خوشحالم کرد.

او می‌گوید: چرای جدید، دیگر پسر بچه هشت ساله آن زمان نیست و اتفاقا کوچک‌تر است و برای بچه‌های الان است. چرا در شش سالگی به برنامه رنگین‌کمان آمد و آن هم به دلیل طراحی فضای آن برنامه بود که باید با فضای برنامه که برای کودکان پیش‌دبستانی بود، همخوانی می‌داشت. امروز در تعریف خردسال سه ساله است و این من هستم که باید موقعیت‌هایی متفاوت را برایش ایجاد کنم.

مویدی فرد که مدتی است آموخته‌هایش را در اختیار علاقه‌مندان صداپیشگی قرار داده، در این باره می‌گوید: حدود یک سال است شاگرد صداپیشگی دارم و به صورت خصوصی تدریس می‌کنم و تا الان هم ۱۵ شاگرد داشته‌ام. دلیلم هم این است که در این کار چون با کودکی آدم‌ها طرف هستی، پس بیشتر با حریم خصوصیشان مواجه‌ای و به همین علت بهتر است این کلاس‌ها در خلوت افراد برگزار شود. بخش اعظم صداپیشگی، تکنیک است که طی سال‌ها کار ‌کردن، به آن می‌رسی. بعد از اتمام این دوره‌ها، سعی‌ام بر این است که شاگردانم را به طرح‌هایی که صداپیشه می‌خواهند، معرفی کنم.

او در پایان ضمن تشکر از مرحوم سمندریان می‌گوید: استعداد صداپیشگی‌ام را مرحوم سمندریان کشف کردند. یادم هست از درس بیان به من نمره ۲۰ دادند و گفتند تو با حنجره‌ات موفق خواهی شد و همین برایم آنقدر ارزشمند بود که تصمیم بگیرم و به دنبال بروز استعدادم بروم.

● عروسکی که دوباره خلق شد

محمد اعلمی، طراح و سازنده عروسک چرا که فارغ‌التحصیل رشته تئاتر است، درباره پیدایش این شخصیت عروسکی می‌گوید: سال ۸۱ تهیه‌کننده برنامه رنگین‌ کمان سفارش یک عروسک با ویژگی‌های چرا را به من دادند و من هم طبق آن طرحی را زدم که در نهایت عروسک چرا ساخته شد. اوایل من او را بازی می‌دادم و بعد از مدتی عارفه عباسی به مدت سه سال عروسک گردان چرا بود. او درباره بازگشت این عروسک به تلویزیون اضافه می‌کند: بعد از هشت سال مدیر گروه کودک شبکه تصمیم گرفت این عروسک را به تلویزیون برگرداند و من هم آن را دوباره ساختم. این در شرایطی بود که هیچ عروسکی از چرا موجود نبود، غیر از چند عکس، اما وقتی ساخت عروسک را آغاز کردم احساس کردم چقدر این حجم برایم آشناست، چراکه در همان سه سال چیزی حدود ۱۲ بار این عروسک را ساخته بودم. در نهایت یک هفته طول کشید که ساخته شد.

طراح و سازنده این عروسک درباره این‌که آیا چرای جدید در قالب برنامه بچه‌ها بیایین تماشا موفقیت گذشته خود را خواهد داشت، می‌گوید: شیوه کار در قالب برنامه جدید فرق می‌کند، چراکه این برنامه تولیدی است و برنامه رنگین کمان، زنده پخش می‌شد. در برنامه زنده بداهه بیشتر دیده می‌شود، اما در برنامه تولیدی چنین نیست. به همین علت در برنامه زنده، در لحظه ممکن است عروسک بیشتر دیده و شناخته شود، اما در کارهای تولیدی این اتفاق کمتر می‌افتد و فرصت کافی برای شخصیت‌پردازی وجود دارد. طراح و سازنده عروسک سنجد در پایان ضمن اشاره به وضع موجود در کارهای عروسکی تصریح می‌کند: متاسفانه اینطور باب شده که وقتی عروسکی مشهور می‌شود، به‌دلیل عدم مدیریت صحیح نمی‌تواند موفقیت خود را ادامه دهد و ما در این چند سال، به دفعات شاهد این موضوع بوده‌ایم.

● آموزش مهارت‌های زندگی به خردسالان

جواد طالبی، فارغ‌التحصیل نمایش عروسکی از دانشگاه تهران یکی از نویسنده‌های برنامه است. او درباره نویسندگی متن کار کودک می‌گوید: اگر دقت کنید متوجه می‌شوید تمام افرادی که به نوعی در این ژانر فعال هستند، تقریبا همه کار از جمله نویسندگی، کارگردانی، صداپیشگی و عروسک‌گردانی انجام می‌دهند. من هم از ساخت عروسک و کارگردانی شروع کردم. او درباره همکاری با نگار استخر می‌گوید: از چند سال پیش و در برنامه گوگوجی با ایشان همکار بودم. در این برنامه هم طراح اولیه و سرپرست نویسنده‌ها شیوا درویش است و چند نفر هم ایشان را کمک می‌کنند. طالبی درباره روند متن‌های برنامه می‌گوید: بیشتر سعی داریم مهارت‌های اجتماعی را به خردسالان آموزش دهیم و ارتباطی با این قشر سنی به‌گونه‌ای برقرار کنیم که یادگیری برایشان راحت‌تر باشد.

● اهمیت هماهنگی عروسک‌گردان با صداپیشه

شیما بخشنده، عروسک‌گردان چرا را پیشتر در مجموعه «کلاه قرمزی» دیده بودم که عروسک همساده را بازی می‌داد. او متولد سال ۶۱ و فارغ‌التحصیل رشته تئاتر است و تا به حال در کارهای عروسکی امداد حشرات، کنسرت حشرات، من و بابام و باباش،کلاه قرمزی و... به عنوان عروسک‌گردان حضور داشته است. بخشنده برای سلامت فیزیک بدنی‌اش یک صندلی مخصوص دارد که پشت دکور روی آن می‌نشیند. او به‌دلیل حجم بالای کاری‌اش کمی خسته به نظر می‌رسد، اما در زمان استراحت گروه، با اخلاقی خوش پاسخگوی پرسش‌هایم می‌شود و در مورد چگونگی انتخاب کارهای عروسکی می‌گوید: چند وقتی است در انتخاب کارهای عروسکی سخت‌گیر شده‌ام و باید حتما کاری را که می‌خواهم قبول کنم، دوست داشته باشم و صداپیشه، کارگردان و سازنده عروسک از اولویت‌هایم برای انتخاب کارهای عروسکی است.

او درباره هماهنگی عروسک گردان با صداپیشه می‌افزاید: خیلی برایم مهم است با صداپیشه عروسک هماهنگ باشم و این یکی از دلایل موفقیت یک عروسک است، چون باعث می‌شود با کوچک‌ترین حرکت من صداپیشه بسرعت متوجه شود و روی آن حرکت مانور دهد و همین، در جا افتادن حرکات عروسک در ذهن مخاطب کمک می‌کند.بخشنده درباره آشنایی با عروسک چرا و این‌که تا چه میزان شهرت این عروسک برایش مهم بوده، می‌گوید: بیشتر کار خوب برایم مهم است و در وهله بعدی، حضور آزاده مویدی‌فرد و نگار استخرکه بارها با این دو کار کرده‌ام.

● درک متقابل موسیقایی

کنار میز مویدی فرد، کیبورد علی شه‌جویی قرار دارد که برای شروع هر بخش ملودی مورد نظر را با استخر و مویدی‌فرد چک و سپس شروع به نواختن می‌کند. علی شه‌جویی، آهنگساز و نوازنده موسیقی صحنه که به گفته خودش سال ۸۲ طی اتفاقاتی با گروه سازنده برنامه رنگین کمان آشنا شده، می‌گوید: در حال حاضر روزهای فرد در برنامه بچه‌ها بیاین تماشا هستم و بعدازظهرها کار نوازندگی برنامه رنگین کمان را به عهده دارم. به همین علت نوید راهبر و امیر روشن هم روزهایی که من در این برنامه نیستم، کار نوازندگی را انجام می‌دهند.

وی ادامه می‌دهد: به دلیل همکاریم با آزاده مویدی‌فرد در برنامه رنگین کمان، هر دوی ما به درک متقابلی از یکدیگر رسیده‌ایم و در برنامه بچه‌ها بیاین تماشا براحتی کنار هم کار می‌کنیم.

او درباره ملودی‌های برنامه می‌گوید: طبق چارچوب معینی جلو نمی‌رویم. وقتی یک ملودی می‌سازیم و بازخوردش را از کودک می‌گیریم، دیگر دستمان می‌آید که آهنگ بعدیمان باید بر چه اساسی باشد. مهم این نیست که شما نوازنده یا صداپیشه خوبی باشید، بلکه این مهم است که چقدر بتوانی کار خود را بخوبی انجام دهی و اینها مدیون کار کردن طولانی و درک متقابل است.

● عروسکی که زنده است

بعد از صرف ناهار همراه با عوامل گروه، سراغ پیمان فاطمی، بازیگر نقش جهان در این مجموعه برنامه می‌روم که در بخش بیرونی استودیوی ضبط نشسته است. قبل از ناهار، گریمور کل گریم موهای فاطمی را پاک می‌کند و من هنگام مصاحبه، با یک چهره جدید مواجه می‌شوم.

پیمان فاطمی، بازیگر نقش جهان که تا به حال هم به‌عنوان بازیگر و هم عروسک‌گردان در مجموعه‌هایی همچون استاد همه چی دون، داداشی‌ها، مخ‌آبادی‌ها، ببعی و باغبان (کلاه قرمزی ۹۲) حضور داشته، در این برنامه در کنار عروسک چرا به اجرا و بازیگری می‌پردازد. او درباره همکاری جدیدش با گروه برنامه بچه‌ها بیاین تماشا می‌گوید: با این گروه کارهای بسیاری انجام داده‌ام و کاملا یکدیگر را می‌شناسیم. درست است تا به حال به‌عنوان بازیگر و کارگردان با نگار استخر همکاری نکرده بودم اما او اطلاعاتم را درباره کودک و خردسال بالا برد. در ضمن از آنجا که او در این زمینه تحقیق می‌کند، تحقیقاتش را در اختیار من هم قرار داد و قبل از شروع همکاری مجددمان، آنها را بدقت خواندم که در کار بسیار به من کمک کرد.

بازیگر نقش جهان درباره تعاملی که به‌عنوان مجری ـ بازیگر با صداپیشه عروسک «چرا» در این برنامه دارد، می‌گوید: وقتی ضبط شروع می‌شود، هیچ‌گاه چرا یا هر عروسک دیگری را به‌عنوان عروسک نمی‌بینم و کاملا او را زنده تصور می‌کنم. به عبارت دیگر احساس می‌کنم یک بازیگر و بهتر بگویم پارتنر روبه‌رویم قرار دارد و با او بازی می‌کنم. پس از گفت‌وگو، فاطمی دوباره به اتاق گریم می‌رود تا گریم ‌شود.

● متونی که رها شده نیست

در استودیوی ضبط برنامه که بخشی از فضای پارکینگ یک منزل است، دو اتاق کوچک تعبیه شده است. یکی از این اتاق‌ها، اتاق گریم و دیگری رژی و مربوط به فعالیت‌های کارگردان تلویزیونی است.

داریوش کفایتی، کارگردان تلویزیونی برنامه از سال ۸۵ کارش را با مجموعه «دردونه‌ها» شروع کرده و بیشتر در ژانر کودک فعالیت داشته است. او که تهیه‌کنندگی برنامه‌های زنبق، سلام صبح مدرسه، تابستانه، ماه مهربون، تن تن کارتون و... را به عهده داشته، نویسندگی متن را ویژگی سری جدید این برنامه می‌داند و می‌گوید: ما در بیشتر کارهای کودک دچار بی‌متنی هستیم.

نه نویسنده‌ای وجود دارد و نه متنی! اما این برنامه از آن برنامه‌هایی است که نویسنده خوبی مانند شیوا درویش دارد که متنونش پر اتفاق و نمایشی است و همین‌طوری رها نشده است. بخش نمایشی کار صرفا پلاتو نیست و بازی هم دارد و همین به موفقیت کار کمک خواهد کرد.

بازخورد مثبت برنامه معمولا تهیه‌کننده‌ها از دور کارشان را نظارت می‌کنند، اما فاطمه شیرازی‌مقدم از آن تهیه‌کنندگانی است که به کار خود متعهد و پایبند است و هر روز سر ضبط حاضر می‌شود. در فاصله‌ای که بچه‌های گروه در حال ضبط قسمتی از برنامه هستند، فرصت را غنیمت می‌شمارم و با شیرازی درباره این برنامه به گفت‌وگو می‌پردازم. شیرازی‌مقدم، تهیه‌کننده برنامه تاکنون تهیه و تولید بسیاری از کارهای کودک شبکه پنج سیما را به عهده داشته است. او که از سال ۸۶ تهیه‌کننده آماده‌سازی کودک در شبکه پنج بوده، مدتی هم به‌عنوان تهیه‌کننده برنامه تن تن کارتون و... فعالیت کرده است. او درباره حضور عروسک چرا در برنامه بچه‌ها بیاین تماشا می‌گوید: چرا، عروسک محبوب بچه‌ها بود. در ضمن به دلیل این که عروسک یک انسان بود، بهتر از سایر عروسک‌هایی که شکل حیوان بودند، می‌توانست با بچه‌ها ارتباط برقرار کند و از آن طریق، مفاهیمی را به آنها القا کند. در این برنامه از حضور شیوا درویش به‌عنوان سرپرست نویسندگان استفاده کردیم؛ کسی که از همان ابتدا شخصیت چرا را پرورش داده بود و بهتر از هر فرد دیگری به این عروسک احاطه داشت و ما در این سری از برنامه، از او خواستیم در انتقال مفاهیم مربوط به گروه سنی خردسال دقیق شود و به جزئیات این مفاهیم در قالب شعر و موسیقی و نمایش بپردازد.

شیرازی‌مقدم در پاسخ به بازخوردهایی که تا الان از سمت مخاطبان برنامه داشته، می‌گوید: تا امروز بازخورد مثبتی که از مخاطب دریافت کرده‌ایم، بالاتر از حد انتظاراتمان بوده است. البته هنوز سری جدید برنامه میان مردم جا نیفتاده و باید بیشتر از زمان شروع فاصله بگیریم تا بتوانیم قضاوت درستی داشته باشیم.

مائده میری