نگاه جامعه شناختی به علل گرایش نوجوانان وجوانان به قهوخانه ها وآسیب های اجتماعی آن

هر جامعه بسته به وضع موجود خود تعریفی از سلامت اجتماعی دارد و ویژگی هایی را برای جامعه سالم بر می شمارد

چکیده:

هر جامعه بسته به وضع موجود خود تعریفی از سلامت اجتماعی دارد و ویژگی هایی را برای جامعه سالم بر می شمارد. جامعه مارا جامعه ای از قشر جوان و نوجوان تشکیل می دهند که هر جمعی از جوان برای گذراندن اوقات فراقت خود کار و برنامه مشخصی را انجام میدهد.هدف از این پژوهش دستیابی به علل گرایش جوانان و نوجوانان به قهوه خانه ها و به سمت و سوی دخانیات است.که با مراجعه به قهوه خانه ها و پیوستن به جمع جوانان و مشاهده های پژوهشگر محقق گردیده است. که عللی چون بیکاری، نداشتن تفریح سالم ورایگان، نبود آرامش و امنیت خانوادگی، حضور در جمع دوستان.برآورد گردید. و راه کارهایی در این مقاله برای داشتن جامعه ای سالم ارائه خواهد شد.

واژه های کلیدی:

جوانان،استعمال دخانیات،اعتیاد،بیکاری،قلیان،قهوه خانه

مقدمه

اگر چه به زعم آسیب شناسان اجتماعی همه صور و انواع نابهنجاری ها و نژندهای اجتماعی چون سرقت، قتل، قمار، قاچاق،خودکشی ،فحشا ، اعتیاد.الکلیسم، وندالیسم و نظیر آن، معلول ناسازگاریهایی است که بر روابط فرد و جامعه حاکم است، مع الوصف باید توجه داشت که در همه دوره های تاریخی بنا به ماهیت و طبیعت ساختارها ،سازمان ها، نهادها و روابط اجتماعی تولید ، صور، اشکال و انواع خاصی از کجروی ها و ناهنجاری های اجتماعی در جوامع بروز و نمود یافته است. از این رو در برخی از دوره های تاریخی بعضی از رفتارها، رفتارهای نژند یا کجرو تعریف کرده اند. رفتارهای نژند جدیدی، نیز که خاص جامعه جدید است، مطرح شده اند، به عبارت دیگر با تغییر ساختارها و مناسبات اجتماعی، نه تنها اشکال و انواع جدیدی از نا به هنجاریها پدید آمده اند بلکه میزان شیوع و رواج و نیز معنی و مفهوم آنها تغییر یافته اند. این روزها قلیان پای ثابت تفریح جوانان تبدیل شده و دیگر خبری از الک دولک و هفت سنگ نیست. تفریحات جدیدی که نه فقط سودی برای این قشر ندارد،بلکه تبعات ناخوشایند هم دارد

.قهوه خانه در فرهنگ کهن ایرانی، مکانی برای خوردن چای خوش طعم ایرانی، نشر افکار و اخبار اجتماعی و سیاسی، نقالی وشاهنامه خوانی به شمار می رفت و در میان مردم نقشی فرهنگی و اعتباری داشت اما امروز با انحرافاتی روبرو شده است.

هرچند اکنون برخی از قهوه خانه ها تلاش دارند اعتبار فرهنگی پیشین خود را احیا کنند اما استعمال دخانیات و قلیان در این اماکن، این فضاهای فرهنگی را به فضایی آکنده از دود و تهدید، تبدیل کرده است. البته استعمال دخانیات طبق آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات، ممنوع است اما معلوم نیست چرا قهوه خانه داران، سال های گذشته از شمول این آیین نامه خارج شدند. قلیان در ایران همانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه، یکی از وسایل تفریحی رایج است که گرچه بارها تلاش های متعددی از سوی مسئولان ذیربط برای جمع آوری آن از اماکن عمومی به ویژه سفره خانه های سنتی شده است .اما ظاهرا به راحتی نمی توان پای آن را از بساط قهوه خانه ها برید. کارشناسان بهداشتی بارها هشدار داده اند که استعمال دخانیات، زمینه را برای رو آوردن افراد به ویژه نسل جوان به مواد مخدر فراهم می کند؛ مسئله ای که این روزها شاید بیش ازهر زمان دیگری رخ می نمایاند.نسل جوان ما که انبوهی از جمعیت کشورمان را تشکیل میدهند به دلیل پای بند بودن به عوامل فرهنگی و آداب و رسوم که همچون زنجیری بر پای آنها بسته شده و از طرفی دیگر فرهنگ غرب که خرده به فرهنگ های ما وارد شده جوانان مارا به گرایش های متفاوتی میکشاند که به دلیل محدودیت های جامعه ای، جوانان مارا به گوشه نشینی کشانده و معضل اجتماعی بیکاری نیز سرمنشا تمام ناهنجاریها در بین جوان و نوجوان ما سبب شده که به دنبال رفتارهایی هرچندسنتی و تفننی همچون استعمال دخانیات کشانده شوند و برای اینکه زمانی را در کنار یکدیگر به آرامش سپری کنند و دور هم بنشینند و گفتمان کنند به قهوهه خانه ها گرایش پیدا کرده اند.تفریحی ارزان قیمت که با حدود ۴تا ۵هزار تومان تعداد ۴نفر از جوانان مارا به مدت یک ساعت سرگرم میکند در صورتی که اگر این یک ساعت را در خیابان ومراکز تفریحی بسر کنند بالغ بر مبلغی ۳۰ یا ۴۰ هزار تومان هزینه باید صرف کنند.

بیان مسئله:

معضل اجتماعی قلیان

این پدیده که در حال حاضر به یک معضل پنهان اجتماعی تبدیل شده است از آن جهت چهره منفوری به خود نگرفته است که اغلب آن را بی ضرر و غیر قابل اعتیاد می دانند یا کم ضررتر از مصرف سیگار قلمداد می کنند.آب موجود در قلیان نه تنها خاصیت تصفیه کنندگی و محافظتی در مقابل دود ناشی از سوختن تنباکو ندارد بلکه به دلیل افزایش رطوبت باعث افزایش میزان جذب ریوی آن نیز می گردد.مواد سمی قلیان نه تنها کمتر از سیگار نیست بلکه بعضی مواد خطرناک از جمله قیر یادوده (سرطان زا)، مونواکسیدکربن (آلاینده) و نیکوتین(ایجاد کننده وابستگی)موجود در دوره آن از سیگار بیشتر است.( (خسرو نیا ، ۱۳۹۰با مصرف قلیان بیش از ۶۰۰ ماده سمی و مهلک وارد ریه فرد مصرف کننده و اطرافیان خواهد شدودر صنعت تنباکو،مرغوبترین آن در اختیار کارخانه های سیگارسازی قرار می گیردو تفاله های تنباکو جهت قلیان مورد استفاده قرار می گیرد.مقدار تنباکوی مصرفی در یک وعده قلیان کشیدن معدل مصرف ۲۰ تا ۵۰ نخ سیگار است و به همین دلیل با افزایش سطح نیکوتین خون،مصرف کننده به ظاهر تفننی برای رفع نیاز خود به روش سهل تری که همان مصرف سیگار است روی می آورد.بنابراین اعتیاد در قلیان کشی با روی آوردن به استعمال سیگار و اعتیاد به مصرف سیگار نمایان می شود.درقلیان،نامرغوب بودن تنباکو،درجه حرارت بالا،تولیدگاز منواکسیدکربن ناشی از سوختن ناقص ذغال آتشدان(احساس گیجی بعد از مصرف تنباکو که افراد نشانه مرغوب بودن تنباکو می دانند در واقع از گاز منواکسیدکربن می باشد)مکش های ریوی عمیق و رطوبت حاصل از آب باعث بروز بیماری های ریوی، سرطان های مختلف از جمله سرطان لب،ریه،معده و مثانه می گردد. . تنباکو های تحت عناوین میوه ای،عطری و اسانس دار نه تنها بی ضرر نیستندبلکه عوارض به مراتب بیشتری نسبت به تنباکوی ساده دارند زیرا مواد آروماتیک(ترکیبات حلقه ای) موجود در آنها بر اثر حرارت زیاد خاصیت سرطان زائی و سمی فوق العاده ای پیدا میکنند.به علاوه مزه و طعم مناسب و سهولت مصرف این گونه تنباکوها نسبت به تنباکوهای معمولی باعث ( گرایش بیشتر نوجوانان و جوانان به مصرف و ایجاد وابستگی به آنها خواهد شد. . (دستجردی ۱۳۸۹ مصرف قلیان در اماکن سربسته مانند(سفره خانه های سنتی،قهوه خانه ها،....)عوارض آن را دو چندان خواهد کرد و سلامت اطرافیان به ویژه کودکان را در معرض خطر جدی قرار خواهد داد. استفاده از تنباکو به دلیل اینکه در مراحل اولیه اش تا چندین سال علائمی از لحاظ بالینی ایجاد نمی کند افراد احساس می کنند که هیچ عارضه ای ندارند و حتی میزان مصرفش را نیز زیاد می کنند، در حالی که سموم داخل توتون و تنباکو یک حالت تجمعی پیدا می کنند و وقتی سطح سرمیشان از یک حد معینی بالاتر رفت باعث ایجاد اختلال در نحوه تنفس، تعداد تنفس و تست های تنفسی می شوند، در نتیجه فرد علاوه بر اینکه دچار انسدادهای مزمن ریوی می شود مشکل آسم نیز به دنبالش اضافه می شود و برای کنترل بیماریش به اقدامات ( درمانی بیشتری نیاز پیدا می کند.( هدی ، ۱۳۸۹چگونگی کشف شد توتون کاشف بزرگ، کریستف کلمب، پس از ماهها تلاش در کنار جزیره ای که امروز به کوبا مشهور است لنگر انداخت، با جهانی روبرو شد که تازگی های بسیاری برای او داشت. او و همراهانش در این جزیره ناشناس دیدنی های جدیدی مشاهده کردند.آنهابومی ها لوله ای از برگ خشک گیاهی را که به هم پیچیده اند، در دست دارند. شبیه به لوله آتش بازی که اطفال در » دیدند عید بازی می کنند. یک سر آن را آتش زده و سر دیگر را می مکند و دود آن را با هوا استنشاق می کنند. این استنشاق دود، به این .« یک نوع مستی و رخوت ایجاد می کرد و انسان خستگی را حس نمی کرد. این لوله ها را بومیان تاباکوس می نامیدند.ترتیب دریانوردان اسپانیایی اولین بار توتون را شناخته و به تقلید از بومیان به کشیدن آن پرداختند. تاریخ قطعی ورود تنباکوبه ایران را نمی توان تعیین کرد. ولی بی شک توتون و تنباکو همراه با دست اندازی پرتغالی ها به خلیج فارس به ایران واردشده است. در هر حال طرز استفاده توتون و تنباکو در ایران تغییر یافت و ایرانیان لوازمی متناسب با ذوق خود برای کشیدن تنباکو ساختند. وسیله ای که اروپاییان برای دود کردن به کار می بردند، عبارت بود از پیپ های کوچکی که از فلز یا سفال یک پارچه، ساخته می شد. در ایران این پیپ ها اقتباس شد و به صورت چپق های دسته بلند در آمد. علاوه بر چپق که تقلیدی از پیپ فرنگی بود، وسیله دیگری برای دود کردن تنباکو به نام قلیان توسط ایرانیان اختراع و ساخته شد.جمعی عقیده دارند که براساس آثار و شواهد موجود برپایی قهوه خانه، از حدود ۵۰۰ سال قبل در ایران شکل گرفته و جمعی دیگر عمر آن را افزون تر محاسبه می کنند. همچنین گفته می شود، قهوه خانه در ایران به سال ها قبل از ورود چای باز می گردد و اولین بار دو برادر آلمانی که برای آموزش ارتش به ایران آمده بودند آن را افتتاح کردند و در آن قهوه می فروختند. سال ها بعد و باخانه بود اما چای « قهوه » کشت چای در شمال ایران که سوغات کاشف السلطنه از هند بود، هرچند قهوه خانه هنوز همان ( خوش طعم و خوش عطر ایران که به مراتب از اجداد هندی خود نیز مرغوب تر بود جای قهوه را گرفت. (ملکیان، ۱۳۴۹قهوه خانه ها در گذر زمان همان گونه که با شاهنامه خوانی، داستان سرایی، مدیحه سرایی، نقالی، غزلخوانی، سخنرانی ومشاعره در ترویج تاریخ و فرهنگ و ادب و نیز تبادل افکار و معرفی آثار در ایامی خاص نقش مهمی را ایفا کرده اند، از بهترین و جذاب ترین اماکن عمومی شهرها برای گذراندن اوقات فراغت بودند.نخستین قهوه خانه ها در ایران، در دوره صفویان، و به ۹۳۰ ق)، در شهر قزوین پدید آمد و بعد در زمان شاه عباس اول (- ۹۹۶ - احتمال زیاد در زمان سلطنت شاه تهماسب ( ۹۸۴در آن دایر شده است و اصفهان یکی از » قهوه خانه « ۱۰۳۸ ق) در شهر اصفهان توسعه یافت.این شهر دومین مکانی است که مهمترین استان های کشور در گسترش قهوه خانه ها بوده و نیز قهوه خانه ها، محلی برای تجمع مردم و رد و بدل کردن اطلاعات و طرح مباحث اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بوده است.انتقال پایتخت از اصفهان به تهران که در زمان آقامحمدخان قاجار انجام گرفت موجب گسترش بیشتر قهوه خانه ها گردید و براساس اسناد موجود در آن زمان در شهر تهران که جمعیتی حدود ۲۵۰ هزار نفر داشته تعداد قهوه خانه ها به ۴ هزار و ۳۰۰ تا ۴ هزار و ۵۰۰ باب رسید که این خود نشان از( رونق و اهمیت قهوه خانه در جامعه آن روزگار است. (ملکیان، ۱۳۴۹عوامل گرایش جوانان به قلیان برای بررسی وضعیت کشیدن قلیان بایدسری به سفره خانه ها و مراکز تفریحی اصفهان زد. البته باید یاد آور شدکه چایخانه هایی که در سطح شهر به ارایه قلیان می پردازند مختص آقایان است ولی در این راستا برخی از رستوران های داخل شهر و اکثر رستوران های برون شهری قلیان را به صورت خانوادگی نیز عرضه می کنند .

این اولین جمله ای است که وقتی به « عاشقی را باید از قلیان آموخت، آتشی بر سر، اشکی بر دل و آهی به دامان دارد »قهوه خانه های سنتی های سطح شهر وارد می شوم می بینم. کافه سنتی های سطح شهر وارد می شوم می بینم. عده ای درگوشه ای از اتاقک های کافه سنتی کز کرده اند و انبوهی دود را از نی قلیان به عمیق ترین رگه های خونشان می ریزند تاشاید بتوانند از این طریق م۵۹۴۲۵;هر تأییدی بزنند بر سردر مردانگی خویش.امروزه در چایخانه ها مرز میان جوانان و افراد مسن تر یک ردیف نسبتا خالی است. جوانان وقتی قلیان های میوه ای برایشان می آورند آن را با ولع خاصی می کشند و پیرمردها هر ازچندگاهی در میان صحبت پکی به خوانسار و برازجان می زنند.با بررسی قهوه خانه های سنتی ایرانیان در گذشته با کافه سنتی های جدید میتوان شاهد تغییرات کاملاً محسوسی در این مورد شد. قهوه خانه در گذشته محل تجمع افراد سن وسال دار و معروف و سرشناس، همچون پهلوانان، بزرگان محل و ریش سفیدان، لوطیان، شاعران، ادیبان و... بوده است و جایی برای جوانان در قهوه خانه نبوده و جوانان حتی اجازه ورود به قهوه خانه را نداشته اند.در صورتی که اگر نیم نگاهی به قهوه خانه ها یا به زبان ساده تر کافه سنتی های فعلی بیندازیم سراسر میزها را که برانداز کنیم صندلی ها را جوانان پر کرده اند ومشغول خوردن چای و کشیدن قلیان هستند.

آخرین بررسی کمیته مبارزه با استعمال دخانیات وزارت بهداشت درمان و علوم پزشکی نشان می دهد که در حال حاضر۱۵ درصد جوانان کشور مصرف کننده مستمر قلیان هستند که به دلیل دسترسی آسان به آن احتمالاً سراغ دیگر مواد دخانی هم خواهند رفت. این آمار از آنجا نگران کننده است که جامعه کنونی ایران بدون آگاهی از عواقب استفاده از قلیان از آن به ( عنوان یک وسیله برای تفریح استفاده می کنند.(

محمدرضا مسجدی، ۱۳۹۰

با بررسی هایی که در کمیسیون اجتماعی از نیروی انتظامی، بهزیستی و تمام ارگانهای امنیتی انجام شده مشخص شده که ۹۰ درصد عوامل مربوط به گرایش جوانان به مصرف قلیان یا سایر مواد دخانی زاییده پدیده شوم بیکاری است. جوان دارای انرژی است و اگر این انرژی هدایت نشود ویرانگر خواهد بود.متاسفانه اکنون برخی قهوه خانه ها با قلیان های رنگارنگ و توتون هایی با طعم های مختلف به مکانی برای فروش و توزیع مواد مخدر تبدیل شده اند، مسئله ای که مسئولان ذیربط آن را تایید ( می کنند. (ایرنا به نقل ازسیروس برنابلداجی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی،خرداد ۱۳۹۰مشاهدات عینی از برخی قهوه خانه ها نشان می دهد که مواد مخدر در این قهوه خانه ها به راحتی خرید و فروش می شود. به گزارش ایرنا، اینگونه قهوه خانه ها به پاتوق معتادان و همچنین به مکانی امن برای رد و بدل شدن مواد مخدر تبدیل شده است.این قهوه خانه ها مملو از افراد مختلفی است که در ظاهر برای قلیان کشیدن به این مکان ها مراجعه می کنند اما درحقیقت

( هدف اصلی آنان خرید و فروش مواد مخدر است. (خبرگزاری ایرنا، اجتمام، کدخبر ٨٠٠٧١٨٧۴روزگار عجیبی است؛ زمانه ای که آرامش در دود جست وجو شده و قلیان همدم خانواده ایرانی می شود تا برای لحظاتی شادی

و لذت را به آنها هدیه کند، هر بار پک زدن به قلیان نیز راه دستیابی به آرامش بیشتر است. زنان در عرصه مصرف قلیان پا به پای مردان و بدون توجه به هشدارها رقابت می کنند؛ به راستی چه آسان سلامتی حراج می شود.حال کمی از فضای شهر بیرون بزنیم و مهمان مراکز تفریحی، گردشگری خارج از شهر شویم. اگر به سفره خانه های مناطق بیرونی شهر برویم دختران جوانی را مشاهده می کنید که همانطور که سرگرم گفت و گو با یکدیگر هستند قلیان های میوه ای را می کشند و دود آن را در هوا رها می کنند. این در حالی است که گرایش جوانان به خصوص دختران به کشیدن قلیان افزایش بی سابقه ای یافته است . دختران جوان در سفره خانه ها دیده می شوند در حالی که ارائه قلیان به دختران و زنان در سفره خانه ها ممنوع و با عرضه کنندگان به شدت برخورد خواهد شد اما این تبعیت از قانون را با گشتی در سفره خانه ها خواهیم دید.این روزها مصرف قلیان به حدی در میان برخی خانواده های ایرانی عادی شده است که زنان پای ثابت این موضوع شده اند و گاه بسیار حرفه ای تر از مردان قلیان می کشند؛ قبح استعمال قلیان در میان خانواده ایرانی به گونه ای شکسته شده است که مردان به آسانی نظاره گر مصرف قلیان توسط همسر و دخترشان هستند.مصرف قلیان توسط زنان و دختران تا حدی افزایش یافته که وزارت بهداشت در اطلاعیه ای اعلام کرد مصرف قلیان در میان زنان ایرانی به خصوص دختران جوان افزایش یافته، به گونه ای که درحال حاضر مصرف قلیان در زنان برابر با مصرف مردان است و به ۲۲ درصد می رسد، این موضوع می تواند زنگ خطری برای افزایش بیماری های غیرواگیر باشد.بر خلاف اینکه مصرف سیگار هنوز در میان زنان ایرانی به عنوان یک رفتار وقیح شناخته می شود اما کشیدن قلیان در خانواده های ایرانی با ممنوعیت مواجه نیست و آنها با جمع شدن دور هم بساط قلیان را فراهم می کنند.این روزها نه تنها محیط های خانوادگی بلکه عرصه های اجتماعی نیز در تسخیر قلیان است و قهوه خانه های سطح شهر و پارک ها اماکنی است که جوانان با خیالی آسوده در آنجا نشسته و ساعت ها به قلیان پک می زنند.قلیان دیگر پای ثابت تفریحات خانواده ایرانی است و آمار خانواده هایی که خطر و بیماری را چاشنی تفریحات سالم خود می کنند رو به افزایش است اما تصورات مردم در رابطه با مصرف قلیان جالب و متأسفانه کمی عجیب است.اکثر مردم مصرف قلیان را تفریحی می دانند که آرامش را به آنها هدیه می کند و این تصور در آنها ایجاد شده که هر پک به قلیان موجی از آرامش را به همراه دارد و هر چه پک عمیق تر باشد رسیدن به آرامش بیشتر!مصرف قلیان تا حدی در میان خانواده های ایرانی اوج گرفته است که وزیر بهداشت طی واکنشی به این موضوع اعلام کرد: بسیاری از مردم فکر می کنند که قلیان عامل تفریح است و ایجاد عارضه نمی کند، از

این روست که می بینیم شیوع مصرف قلیان از ۱۲ درصد به ۲۶ درصد رسیده است و متأسفانه بیشترین مصرف کنندگان آن نوجوانان و جوانان هستند.با وجود آنکه مسئولان بارها هشدارهایی را در خصوص افزایش مصرف قلیان در میان زنان و دختران مطرح کرده و از مضرات چندین برابری قلیان نسبت به سیگار سخن گفته اند اما همچنان شاهد هستیم که قلیان مهمان شوم خانواده های ایرانی بوده و به سرعت در حال تبدیل شدن به یک تفریح خانوادگی است به گونه ای که می توان از اپیدمی گسترش مصرف قلیان در میان خانواده ها سخن به میان آورد؛ می توان گفت که قلیان در قالب یک دوست در حال تهدید ( سلامت ایرانیان به ویژه زنان و دختران است (محصولی، ۱۳۹۰ درباره رواج مصرف قلیان در بین نوجوانان و جوانان می توان گفت: موادمخدر یک نوع مواد مکمل در مقابل غریزه جنسی درتمام دنیا محسوب می شود و در مکان هایی که استعمال موادمخدر وجود دارد، بر سر ارضای مسائل جنسی است، به همین دلیل اغلب در پارتی ها و مهمانی های شبانه مصرف می شود متاسفانه با توجه به اینکه مصرف موادمخدر و استعمال قلیان درمراکز و محافل گوناگون افزایش پیدا می کند، مسئولان ذی ربط در این باره فقط قانون تصویب می کنند و هیچ راه حلی ارائه نمی دهندهم نشینی با دوستان ناباب از عوامل گرایش جوانان به استعمال دخانیات و قلیان است. سن استعمال قلیان به ۱۵سال کاهش یافت که مهم ترین علت آن نبود شادی و تفریح درجامعه، ناامیدی، عدم کنترل و نظارت والدین، سرخوردگی وخانواده های بدسرپرست است. پول توجیبی زیاد نوجوانان منجر شده آنها به این سمت گرایش پیدا کنند که اگر خانواده و ( جامعه به این موضوع توجه نکند، سبب می شود سن استعمال دخانیات و قلیان کاهش یابد. (محمدی ، ۱۳۸۹هم نشینی با دوستان ناباب از دیگر عوامل گرایش جوانان به استعمال دخانیات و قلیان است، به طوری که این موضوع سبب بروز اتلاف وقت در جوانان و بی کاری می شود .باید توجه داشت که تا وقتی در کشورمان کارخانه دخانیات وجود دارد، هرقدر هم فعالیت مضاعف داشته باشیم، نمی توانیم مانع استعمال دخانیت در جوانان شویم!؟ایران در دنیا رکورددار بیشترین مصرف قلیان است. با اشاره به اینکه قلیان تنها تفریح ارزان جوانان است، جوانان به علت اینکه می خواهند خود را بزرگتر از سن واقعی نشان داده و در نظر دوستان و همسالان خودنمایی کنند اقدام به کشیدن قلیان می کنند. متاسفانه در بسیاری از اوقات جوانان اقدام به کشیدن قلیان در مقابل چشم والدین می کنند که با والدین با خندیدن این حرکت ناهنجار را تائید می کنند.از عوامل دیگر مهم گرایش جوانان به قلیان و استعمال آن در اماکن عمومی مسخره نشدن توسط همسالان است. جوان برای اینکه متهم به بچگی و کودک بودن نشود اقدام به کشیدن قلیان می کنند.

از نگاه رفتاری کمبود شادی و نشاط و گران بودن سرگرمی ها در جامعه باعث شده است تا قلیان به عنوان یک سرگرمی گسترش یابد.

کم شدن مهارت اجتماعی را عامل گرایش بیشتر جوانان به قلیان است و متاسفانه به علت کمرنگ شدن مهارت اجتماعی درجوانان به آنها اینگونه القا شده است که برای دور هم بودن و گفتگو باید قلیان وجود داشته باشد.گرایش جوانان خارجی اینگونه گسترده نیست و با توجه به تفریحاتی که در این کشورها وجود دارد استقبال چندانی از قلیان نمی شود. البته درکشورهای عربی به علت اینکه قلیان یک سنت است جوانان از آن استفاده می کنند این روزها قلیان کشیدن وارد فاز چشم وهمچشمی شده و به نوعی این عمل نوعی کلاس و پرستیژ میان جوانان به شمار می رود .استعمال روزافزون قلیان در مراکزعمومی جامعه روز به روز درحال افزایش است و رواج استعمال قلیان می تواند زنگ خطری باشد که ابتدا کانون خانواده ها وسپس مسئولان فرهنگی جامعه را از بروز آسیبی بزرگ خبر می دهد این روزها نوای قل قل قلیان ها تنها از قهوه خانه ها بیرون

نمی آید و در بسیاری از مکان های عمومی و حتی در گوشه و کنار خیابان ها و مکان هایی که حتی کمی سرسبز و واجد شرایط نشستن روی زمین هستند، می توان جوان ها و نوجوان هایی را یافت که به خوبی با چاق کردن قلیان ها آشنایند.روانشناسی معتقد است که قلیان خود انگیزه و کشاننده اصلی نیست کشاننده اصلی، خوش گذراندنی است که به تدریج جنبه اعتیاد پیدا می کند روی آوردن بر چنین خوشگذرانی های ناشی از بیکاری و بی مسئولیتی بیشتر افراد است یعنی فردی که در محیط خانه هیچ نوع مسئولیتی از او خواسته نمی شود فضای زندگی اش را از اینگونه خوشی ها پرمی کند و برای تخلیه روانی نیز در بین بسیاری از خانواده ها بخصوص قشر مرفه محدودیتی ندارد لذا اینگونه اقشار به چنین پدیده ای روی پیدا می کند برای « مد » می آورند و اقشار متوسط و پایین هم از آنان پیروی می کنند این مسئله در بین دختران بیشتر جنبه اینکه جلب توجه می نمایند.کافی است این شب ها با نگاهی به خیابان ها ذغال گردان هایی را بینیم که در حال گردش و مهیاکردن قلیان برای قشر جوان جامعه هستند آنهم در حالی که طبق قانون این عمل خلاف به حساب می آید.

۴ درصد / ۳ درصد نوجوان ۱۳ تا ۱۵ سال سیگاری هستند که ۸ / طبق طرح جهانی بررسی استعمال دخانیات نوجوانان، ۱۱ درصد را دختران تشکیل می دهد .حسن آذری، عضو هیأت علمی انجمن زندگی بدون دخانیات با بیان این / پسران و ۲۹ دختر / ۱۸ درصد پسر و ۹ / ۱۴ درصد نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله کشور ما قلیان مصرف می کنند که ۹ / جملات ادامه می دهد: ۱( هستند.(ستاد مبارزه با موادمخدر ۱۳۸۴

امروزه مصرف قلیان در اماکن سربسته همچون سفره خانه های سنتی یا قهوه خانه ها عوارض آن را دوچندان می کند وسلامت اطرافیان به ویژه کودکان و نوجوانان را در معرض خطر جدی قرار می دهد. باید توجه داشت که متاسفانه ۷۰ درصدافراد زیر ۲۰ سال ایرانی در سفره خانه های سنتی از قلیان استفاده می کنند. البته ناگفته نماند هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، در اقدامی نامه وزارت کشور در سال ۱۳۸۶ را مبنی بر اینکه "استفاده از قلیان در قهوه خانه ها مجاز است و فرماندهی انتظامی فقط از ارائه قلیان با تنباکو های اسانس دار در قهوه خانه ها جلوگیری کند" را غیرقانونی دانست و آن را ابطال کرد. همچنین ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات درخصوص اعتراض به خارج کردن نام قهوهخانهها از شمول آئین نامه ( اجرائی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات اطلاعیه ای صادر کرد .(سلامت نیوزکد خبر ۴۶۳۷۵ اردیبهشت ۱۳۹۰

۱۳۹۰ بنا به پیشنهاد وزارت /۷/ براین اساس وزیران عضو کمیسیون امور اجتماعی و دولت الکترونیک در جلسه مورخ ۳بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به استناد ماده ۱۸ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب ۱۳۸۵ و با رعایت ۱۳۸۶ تصوب نمودند: "در بند ۸ ماده یک آئین نامه اجرائی قانون /۱۰/ تصویب نامه شماره ۱۶۴۰۸۲ /ت ۳۷۳ ه مورخ ۱۰۱۳۸۶ عبارت "قهوه خانه /۷/ جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، موضوع تصویب نامه شماره ۱۱۰۰۶۳ ت/ ۳۷۰۶۲ /ه مورخ ۹ها " حذف میشود. در حالی قهوه خانه ها از زمره مراکز مسقفی که استعمال دخانیات در آن ممنوع است، خارج شده که این ممنوعیت به صراحت در قانون جامع مبارزه با دخانیات و آیین نامه اجرایی آن قید شده است. از سوی دیگر آزاد شدن مصرف مواد دخانی در قهوه خانه ها باعث به خطر افتادن سلامت نوجوانان و جوانان -که آینده سازان کشور هستند- می شود.گرایش جوانان و نوجوانان به دخانیات و مواد مخدر باعث تحمیل شدن هزینه های زیادی به سیستم بهداشتی و درمانی کشورمی شود بنابراین ممنوعیت مجدد مصرف مواد دخانی در قهوه خانه ها یک موضوع کشوری است که تحقق آن عزم ملی می طلبد. سرانجام هم اعلام شد که هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، نامه وزارت کشور در سال ۸۶ را مبنی بر اینکه استفاده از قلیان در قهوه خانه ها مجاز است و فرماندهی انتظامی فقط از ارائه قلیان با تنباکو های اسانس دار در قهوه خانه ها »غیر قانونی دانست و آن را ابطال کرد و اعلام شد که عرضه هر نوع قلیان در قهوه خانه ها ممنوع است . ،« جلوگیری کنداستعمال مواد دخانی در قهوه خانه ها از این پس مجاز » : پس از آن و در ۳۰ دی ماه سال ۱۳۸۶ بار دیگر دولت اعلام کرداین بخشی از بخشنامه جدید دولت بود که در پایگاه خبری دولت و به نقل از این پایگاه، در خبرگزاری های « . خواهد بودمختلف منتشر شد.که به روز تولد دوباره قهوه خانه معروف شده است.اعلام آزاد شدن مصرف دخانیات در قهوه خانه ها درحالی بود که چند سالی مصرف قلیان به یک بحث و جدال همیشگی میان صنف سفره خانه های سنتی و قهوه خانه ها از یک سو و وزارت بهداشت و نیروی انتظامی از سوی دیگر تبدیل شده بود .در این میان، تصویب مکرر قانون های ضد و نقیض در این زمینه، آ نهم با فاصله های کوتاه، تأمل برانگیز و همگان را سردرگم کرده است.

از مصوبه ممنوعیت استفاده از قلیان در اماکن عمومی و سپس لغو این مصوبه با دستور مستقیم رئیس دولت در سه سال و نیم بر اساس ماده ۷ آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و » : گذشته که بگذریم، دستور زیر بیش از سایر آنها جای بحث داردمبارزه ملی با دخانیات و به منظور حفظ سلامت عمومی به ویژه محافظت در مقابل استنشاق تحمیلی دود محصولات دخانی،استعمال این مواد در اماکن عمومی ممنوع است که با توجه به خروج قهوه خانه ها از شمول این آیین نامه، استعمال مواد دخانی .» در قهوه خانه ها از این پس مجاز خواهد بود

در این سال ها قلیان تبدیل به یک تفریح معمولی بسیاری از جوانان شده است و با وجود هشدارهای همیشگی پزشکان ومتولیان سلامت در جامعه، شاهد رشد روزافزون قلیانی ها بوده ایم و قهوه خانه دارها از این فرصت برای جذب مشتری بیشتراستفاده می کنند .

مرگ شاید آخرین خانه این بازی مارو پله است. نه تنها مرگ بلکه بسیاری از بیماری ها به سراغ جوانان می آید. جوانی که درعین سرزندگی و شادابی با زدن پک های بی هدف به قلیان، آسم، سرطان و مرگ را روزی دهها بار وارد بدنش می کند. با این حال تنها دو چیز در بین قلیان کش های امروزی مشخص است یکی جوانی و دیگری تبدیل شدن قلیان به تفریح ثابت! اما بایدیادمان باشد که هر چقدر در این باره هشدار داده شود و به چه میزان عواقب آن به جوانان گفته شود، به طور قطع نمی تواند به میزان ایجاد تفریحات سالم و سودمند از سوی نهادهای مسئول در این حوزه تاثیرگذار باشد.

پیشنهادات:گسترش ورزشهای همگانی در بین جوانان به عنوان یکی از راهکارهای کاهش مصرف دخانی در بین جوانان است: ومسؤولان

کشور تا زمانی که بحث کار را سرلوحه برنامه های خود قرار ندهند و از آن غافل شوند در جامعه هم بحث تئوریهای سیاسی ایجاد خواهد شد و هم بحث تئوریهای انحرافی اجتماعی.جوان دارای انرژی است و اگر این انرژی هدایت نشود ویرانگر خواهد بود.و به دلیل پدیده شوم بیکاری به تفریحات ناسالم کشیده می شود.

فرهنگ سازی ، بیش از برخورد فیزیکی در کاهش گرایش جوانان به قلیان و مواد دخانی موثر است.اگر جامعه به این باورنرسد که قلیان نیز مانند همه مواد دخانی مخدر خطر و هشداری است برای سلامتی انسان و جامعه، اجرای طرح مبارزه ملیبا دخانیات نیز ره به جایی نمی برد و تنها قلیان ها را از اماکن عمومی به خانه های مردم منتقل می کند.

برای کاهش این آسیب در جامعه باموافقت وزارت آموزش و پرورش، باید مطالبی درخصوص کنترل دخانیات در مطالب درسی دانش آموزان قرارگیرد.

در مسئله مصرف دخانیات باید موازین فرهنگی اعمال شود و این کار انجام پذیر نیست، مگر اینکه علما در حوزه و استادان دردانشگاه ها مضرات مصرف مواد دخانی را برای مردم گوشزد کنند و در این باره باید اقدامات فرهنگی بیشتری اعمال شود.با توجه به اینکه روز به روز در جامعه شاهد گرایش و یا بهتر بگویم از دست رفتن جوانان و گرایش آنها به موادمخدر واستعمال مواد دخانی هستیم. باید مسئولان فرهنگی، رسانه ملی و . . . اقدامی مناسب انجام دهند و باید بدانیم از اینکه دست روی دست بگذاریم، نه تنها دردی دوا نمی شود بلکه دردها هم کهنه تر و لاعلاج تر خواهد شد.علاوه بر آموزش و اطلاع رسانی، باید سرگرمی های ارزان و رایگان برای جوانان ایجاد کرد تا از قلیان فاصله بگیرند.باید مسئولان قبل از هر قانونی با متخصصان این امر مشورت کنند. اینکه قلیان بدون مطالعه و کار کارشناسی جمع شود،چندان خوب نیست و پس از مدتی تبدیل به شیوه زیر زمینی و خلاف های بیشتر می شود.

به اعتقاد نویسنده مقاله تنها راه حل، مشورت با متخصصان جامعه شناسی و روانشناسی و مددکاران اجتماعی است.

ابراهیم علیمردانی

دانشجوی کارشناسی حرفه ای مدکاری خانواده دانشگاه جامع علمی کاربردی- مرکز امام خمینی(ره)

طاهرجعفری

استاددانشگاه جامع علمی کاربری -مرکز امام خمینی(ره)

منابع:

خدیجه محصولی، مسئول دبیرخانه کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی،بهداشت و

http://www.salamatnews.com سلامت،کدخبر ۴۵٨٨۶ ،سلامت نیوز ۱۳۹۰

http://www.salamatnews.com خسرو نیا ،ششمین کنگره ی سراسری بیماری های ریه. ۱۳۹۰ ،سامت نیوز

http://www.markazsalamat.ir دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه ملی با دخانیات

http://www.behdasht.gov.ir دکتر صبا هدی ،مجله پزشک و اندیشه ۱۳۸۹

www.irna.com سایت گزارش و خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ایرنا

http://dchq.ir ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور

http://www.salamatnews.com سلامت نیوز

صنف اتحادیه قهوه خانه داران اصفهان

١٣

http://www.sbmu.ac.ir محمدرضا مسجدی،دبیرکل جمعیت مبارزه بااستعمال دخانیات،همایش هفته مبارزه با دخانیات ۱۳۹۰

دستجردی ، رویا ،کارشناس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات ۱۳۸۹ تبیان،

محمدی ،روزنامه همشهری به تقل ازمحمدامیر ابراهیمی آسیب شناس ۱۳۸۹

http://www.sbmu.ac.ir مرکز تحقیقات پیشگیری و دخانیات

http://www.icana.ir مصوبات کمیسیون امور اجتماعی و دولت

ملکیان،اکبر ۱۳۴۹ ،قهوه خانه در ایران،تهران،فرهنگ و زندگی

http://www.behdasht.gov.ir وزارت بهداشت و درمان کشور