جنگ قدرت در کرملین

وقتی دیمیتری مدودف, رئیس جمهور روسیه در آستانه سفر اخیر خودبه اسپانیا برای دومین بار طی یک ماه به انتقاد از ولادیمیر پوتین, نخست وزیر و عملکرد دولت در نحوه مواجهه با بحران اقتصادی در این کشور پرداخت نخستین ترک ها بر شیشه عمر ائتلاف به ظاهر خدشه ناپذیر مدودف پوتین ظاهر شد

وقتی دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور روسیه در آستانه سفر اخیر خودبه اسپانیا برای دومین بار طی یک ماه به انتقاد از ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر و عملکرد دولت در نحوه مواجهه با بحران اقتصادی در این کشور پرداخت نخستین ترک‌ها بر شیشه عمر ائتلاف به ظاهر خدشه‌ناپذیر مدودف پوتین ظاهر شد.

هرچند پوتین به این اظهارات مدودف واکنش نشان داد اما به نظر می‌رسد بحران مالی روسیه می‌رود تا موازنه قدرت در کرملین را با منازعه بین جناح‌های رقیب برهم زند. بویژه آن که بالا گرفتن اختلافات بین پوتین و مدودف و کاهش قدرت و نفوذ پوتین در ارکان حاکمیت نوعی خلا قدرت در این کشور به وجود آورده است.

نشانه‌های رو به‌‌تزایدی وجود دارد که نشان می‌دهد محفل پرقدرت افسران امنیتی و نظامی که گرداگرد پوتین را گرفته‌اند خود را برای منازعه‌ای همه‌جانبه با لیبرال‌های اقتصادی حامی مدودف با هدف به دست گرفتن کنترل منابع مالی در حال از دست رفتن کشور آماده می‌کنند.

مدودف دوشنبه گذشته (۲ مارس)‌ اولین سالگرد به قدرت رسیدن خود را در حالی جشن گرفت که هیچ اثری از لحن پیروزمندانه او در ماه‌های آغازین پس از به قدرت رسیدنش در نطقی که ایراد کرد، به چشم نمی‌خورد.

روسیه ضربات سختی را با رسیدن امواج بحران اقتصادی جهان به این کشور دریافت کرد. بازارهای بورس این کشور ۸۰ درصد ارزش خود را از دست داد و روبل، واحد پول روسیه در مسیر قهقرا قرار گرفت و ۱۰ میلیاردر صاحب‌نام روس طی این مدت در مجموع حدود ۱۵۰ میلیارد دلار از دارایی‌های خود را از دست دادند.

این تبخیر ناگهانی ثروت نوظهور روسیه که طی ۲ سال گذشته به واسطه بالا رفتن بهای نفت به دست آمده بود دو طیف قدرت کرملین را در مسیر برخورد با هم قرار داده و پوتین را به زحمت انداخته است. او که از افسران ارشد سرویس اطلاعاتی اتحاد جماهیر شوروی سابق)KGB( است از حمایت نهادهای اطلاعاتی و امنیتی روسیه و همچنین طیف کوچک اما بانفوذ لیبرال‌های زادگاهش سن‌پترزبورگ برخوردار است.

با این حال شرایط اخیر موجب شده پوتین دیگر نفوذ و جایگاه سابق خود را در ساختار قدرت روسیه نداشته باشد و بالا گرفتن اختلافات بین جناح منتسب به او با هواداران مدودف موجب شده برای اولین بار طی یک سالی که از راهیابی مدودف به کرملین و انتصاب پوتین به نخست‌وزیری می‌گذرد اختلافات این دو از پرده برون افتد.

دیمیتری اورشکین، از تحلیلگران ارشد مسائل روسیه می‌گوید: پوتین تا پیش از این فراتر از دو‌جناح تلقی می‌شد و به نوعی حکمیت بین هواداران نظامی امنیتی‌اش با اقتصاددانان منطق‌گرای نزدیک به مدودف را برعهده داشت. او با تاکید بر این که اکنون پای پوتین هم به منازعه بین دو گروه کشیده شده و هر دو جناح او را آماج انتقادات خود قرار می‌دهند، می‌افزاید: نظامی‌ها معتقدند پوتین ضعف‌ نشان می‌دهد و قادر نیست اقتصاد‌دانان پرمدعا را سرجایشان بنشاند در حالی که نزدیکان مدودف هم مداخله نظامی‌ها در همه امور را ناشی از میدان دادن پوتین به آنها می‌دانند.

در سایه همین تحولات بود که مدودف به عنوان یکی از نیروهای وفادار به پوتین که با کمک او به کاخ‌کرملین راه یافت هم اندک‌اندک زبان به انتقاد از مرشد و حامی اصلی خود گشود تا آنجا که ‌خیلی‌ها را به این نتیجه رساند که مدودف چندان هم از گرفتار آمدن پوتین در دام مشکلات ناراضی نیست و خود را برای بهره جستن از این شرایط و بسط قدرتش در همه ارکان حاکمیت آماده می‌کند.

مدودف حدود یک ماه قبل در نشستی با مدیران ارشد نهادهای اقتصادی گفت تمهیدات در نظر گرفته شده برای مقابله با بحران اقتصادی که توسط دولت پوتین به مرحله اجرا در آمده‌اند، خیلی کند بوده و دولت به جای عمل به وعده‌هایش برای انجام اصلاحات فقط به حرف زدن بسنده کرده است. او این اظهارات را در آستانه سفر به اسپانیا البته به شکلی دیگر مطرح کرد.

به فاصله کوتاهی پس از انتقاد ماه گذشته مدودف از دولت پوتین بود که ایگور یورگنس، مدیر انستیتو توسعه معاصر، موسسه‌ای نظریه‌پرداز که توسط مدودف دایر شده از پوتین به دلیل محدود کردن آزادی‌های رسانه‌‌ای انتقاد کرد و بهترین راهکار برای حل مشکلات روسیه را واگذاری امور به لیبرال‌ها به جای کسانی که خود را حافظ کشور معرفی می‌کنند، توصیف کرد.

برخی تحلیلگران امور روسیه چون میخائیل دلیاگین، از مشاوران پیشین دولت روسیه در حوزه سیاستگذاری اقتصادی بر این باور هستند که قدرت به مذاق مدودف خوش آمده و او به‌عمد دست هوادارانش را برای آغاز جنگ رسانه‌ای همه‌جانبه‌ای علیه پوتین و متحدانش بازگذاشته است.

مردی که در بطن جنگ قدرت کرملین قرار گرفته کسی نیست جز الکس کودرین، وزیر دارایی که به دار و دسته نظامی‌های نزدیک به پوتین و شرکت‌های خصوصی که اکثرا متعلق به همین گروه هستند، هشدار داده کمک‌های دولتی فقط به شرکت‌های بزرگ دچار بحران تعلق می‌گیرد.

دلیاگین می‌گوید: هواداران پوتین به طور غیرمستقیم از درآمدهای کشور لفت‌ولیس داشته‌ و دارند. او می‌افزاید: آنان خواستار حذف کودرین از ساختار دولت هستند چرا که او حاضر نیست سر کیسه را شل کرده و سهمی از این خوان گسترده رابه آنها بدهد.

سه هفته پیش بود که دستگاه قضایی روسیه پرونده فساد مالی ۱۸ میلیون دلاری معاون کودرین را به تحریک نظامی‌ها به جریان انداخت تا پیامی شفاف برای کودرین و حامیانش فرستاده باشد. از نگاه پوتین مشکل اینجاست که کودرین که عاقبت شنبه هفته گذشته ناچار شد به وجود اشتباهاتی در نحوه برخورد با بحران اقتصادی روسیه اذعان کند یکی از اعضای محفل لیبرال‌های سن‌پطرزبورگ است که اگر حامی او نباشند، دشمنش هم نیستند.

تداوم منازعه بین جناح‌های رقیب در کرملین موجب شده شایعاتی پیرامون احتمال کناره‌گیری پوتین از سمتش پیش از آن که گناه مشکلات مردم به دوش او نهاده شود بر سر زبان‌ها افتد. در صورت اجرای این سناریو پوتین به عنوان عضو ارشد حزب روسیه متحد که حائز بیشترین کرسی‌های پارلمانی است به ریاست دومای دولتی - مجلس سفلای پارلمان- می‌رسد. سناریوی محتمل دیگر عزل کودرین توسط پوتین برای تامین نظر نظامی‌هاست.

مدودف که تا پیش از ورود به ساختار قدرت در روسیه به وکالت اشتغال داشت هیچ رابطه‌ای با محفل فرماندهان ارشد نظامی- امنیتی ندارد و با برخی چهره‌های شاخص این محفل چون ایگور سچین، معاون نخست‌وزیر که خاستگاه نفوذش پوتین است دچار مشکل است.

مدودف ۴۳ ساله به هیچ عنوان جذابیت پوتین ۵۶ ساله که با به پرواز درآوردن جت‌های جنگی، شرکت در تمرینات سنگین جودو و هنرنمایی در برابر دوربین خبرنگاران مضطرب با شکار خرسی خشمگین تصویری پرتحرک از خود ترسیم کرده است را ندارد اما به اعتقاد اکثر کارشناسان او اندک اندک می‌رود تا روش‌های اعمال قدرت را فرا گیرد.

دلیاگین می‌گوید: اگر در حال حاضر مدودف قدم به اطاقی مملو از روسای جمهوری‌های فدراسیون روسیه بگذارد هیچ کس حتی متوجه ورود او هم نمی‌شود. این مساله جمله مشهور وینستون چرچیل، نخست‌وزیر فقید بریتانیا را به ذهن متبادر می‌سازد که زمانی او در مورد کلمنت اتلی، رقیب خود گفته بود «تاکسی خالی‌ای در برابر شماره ۱۰ داونینگ استریت [ساختمان نخست‌وزیری] توقف کرد و اتلی از آن پیاده شد.»

به گمان دلیاگین با گذشت هر روز اعتماد به‌نفس و نفوذ مدودف بیشتر می‌‌شود و چون به هر حال این واقعیت را نباید از خاطر برد که اتلی عاقبت بر چرچیل فائق آمد.

مترجم: رضا سادات / منبع: گاردین