نگاه فیلسوفانه به انقلاب ایران

یکی از جالب ترین کتاب هایی که من درباره انقلاب و ​ ایران خوانده ام و به دیگران نیز خواندن آن را توصیه می کنم, کتاب «ایرانی ها چه رویایی در سر دارند » است این کتاب که مجموعه ای از چند مقاله است, به دست میشل فوکو, فیلسوف فرانسوی, نوشته شده است

یکی از جالب‌ترین کتاب‌هایی که من درباره انقلاب و ​ ایران خوانده‌ام و به دیگران نیز خواندن آن را توصیه می‌کنم، کتاب «ایرانی‌ها چه رویایی در سر دارند؟» است. این کتاب که مجموعه‌ای از چند مقاله است، به دست میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی، نوشته شده است.

فوکو یکی از فیلسوفان مهم در تاریخ معاصر غرب است که شاید ما تمام افکار او را نپسندیم و به بعضی از آنها نقد داشته باشیم، ولی در هر صورت، شخصیتی تاثیرگذار است که با همین کتاب خود نیز توانست نگاه مردم دیگر کشورها را تا حدی نسبت به ایران تغییر دهد. فلسفه در دنیای معاصر به دو دسته قاره ای و تحلیلی تقسیم می شود. فلسفه قاره ای عمدتا فلسفه کشورهایی مثل آلمان و فرانسه را دربر می گیرد و فلسفه تحلیلی فلسفه انگلیس و آمریکا را. فلسفه قاره ای امروز اهمیت زیادی دارد و بدون زبان و مفاهیم خشک و نامفهوم است، زیرا دیدگاه های متفاوتی نسبت به ادبیات، فرهنگ و هنر داشته و در ایران هم رواج زیادی دارد. یکی از بزرگان فلسفه قاره ای در دنیا میشل فوکو است که چند سال پیش مرحوم شد.

میشل فوکو در دوران پیش از انقلاب، درست در دورانی که قرار بود امام خمینی(ره) به ایران بازگردد، به ایران آمد و با مردم و نخبگان سیاسی ملاقات کرد و سپس مشاهداتش را در چند مقاله برای روزنامه های ایتالیایی نوشت. این مقالات بسیار پر سر و صدا شدند و افراد زیادی خصوصا نخبگان دنیا را تحت تاثیر خود قرار داد. در هر صورت، یک فیلسوف مشهور غرب، با حضورش در ایران، مقالاتی درباره انقلاب ایران نوشته بود. بعدها این مقالات به صورت کتاب در آمد و در ایران از سوی چند ناشر به چاپ رسید.

فوکو معتقد است که تمام انقلاب های دنیا که در قرن بیستم، در کشورهای جهان سوم رخ داده، تبعیتی بوده از الگوی آرمانی انقلاب در غرب. یعنی مبنای تفکر انقلاب در کشورهایی مثل الجزایر، ویتنام و... برگرفته از اندیشه انقلاب در کشورهایی مثل فرانسه، شوروی، انگلستان و آمریکا بوده است، اما انقلاب ایران دیدگاه های متفاوتی دارد. این انقلاب دنباله روی مبانی فکری فرانسه، شوروی و... نیست. این انقلاب اندیشه و نگاه نویی دارد که حتی متفاوت از دیدگاه های غرب در دوران پس از عصر روشنگری است. تکیه فوکو بر این است که تمام انقلاب های دنیا، تکیه بر آرمان های عصر روشنگری (یعنی پس از قرن ۱۸) دارد، زیرا آزادی و استقلال و عدالت پس از عصر روشنگری مفاهیم جدیدی یافت که از سوی غرب به دنیا منتشر شد. ولی در این مفاهیم جایی برای معنویت و خدا وجود ندارد، اما انقلاب ایران پیش از همه، خدا و معنویت را در نظر گرفته است. یعنی اگر ایرانی آزادی یا عدالت و استقلال می خواهد، همگی باید در مسیر معنویت و رضایت الهی باشد.

فوکو تشریح می کند که ایرانیان استقلالی را طلب می کنند که آنها را از هر چه غیرخداست دور کند و فقط متکی به خدا نگه دارد. فوکو در مقالات خود اشاره می کند که آرمان و اتوپیایی که در غرب دنبال می شد، به شکست انجامید، ولی در ایران اتفاقی متفاوت از آنچه تاکنون رخ داده، در حال شکل گیری است. ایرانی ها به دنبال چیزی هستند که برخلاف تجربیات دو قرن اخیر غرب، به ضد خودش تبدیل نشود؛ یعنی آزادی به ضدآزادی تبدیل نشود، بلکه همه چیز به برترین حد خود برسد. این کشف مهم میشل فوکو جریان مهمی را در جهان آشکار کرد و نشان داد که نگاه فیلسوفانه به پدیده های اجتماعی بسیار عمیق تر از دیگر اقشار است.

مسعود ترقی جاه