وقتی طلا چشم ها را مسحور می کند

تقاضا برای خرید طلا برگرفته از فرهنگ کشورها و عوامل اجتماعی متعددی است و از این رو عادات مصرفی طلا و جواهرات در کشورهای مختلف, متفاوت است

تقاضا برای خرید طلا برگرفته از فرهنگ کشورها و عوامل اجتماعی متعددی است و از این رو عادات مصرفی طلا و جواهرات در کشورهای مختلف، متفاوت است. بررسی‌ها و تحقیقات انجام شده در سطح دنیا نشان می‌دهد بازار طلا در کشورهای اروپایی، آمریکایی و آفریقایی در مقایسه با کشورهای آسیایی و بویژه هند، ایران و چین چندان رونقی ندارد و ساکنان این کشورها استفاده از زیورآلاتی از جنس نقره یا تیتانیوم را به طلا ترجیح می‌دهند.

در اروپا و آمریکا از این عنصر ارزشمند بیشتر در زمینه‌های دیگری مانند پزشکی، دندانپزشکی، ساختمان‌سازی و همچنین ساخت قطعات الکترونیکی استفاده می‌شود. در حالی که مهم‌ترین کاربرد طلا در کشورهای آسیایی، ساخت زیورآلاتی است که زنان به آنها علاقه‌مند هستند. اما یکی از ویژگی‌های مشترک بازار طلا در سطح دنیا این است که در آستانه برگزاری جشن‌های ملی و مذهبی، اعیاد یا آغاز سال نو، میزان خرید طلا افزایش می‌یابد. برای مثال در کشور چین همزمان با روز کارگر، روز ملی کشور و همچنین آغاز سال جدید، بازار طلا و جواهر به یکباره رونق پیدا می‌کند. براساس آمار جدید اعلام شده از سوی شورای جهانی طلا در سال‌های اخیر، فروش طلا در چین افزایش یافته و به این ترتیب چینی‌ها که این روزها در همه زمینه‌ها از دیگر رقبای خود پیشی گرفته‌اند، پس از کشور هند دومین بازار بزرگ فروش زیورآلات طلا و جواهرآلات را از آن خود ساخته‌است.

اگرچه کشورهای هند، آمریکا و چین به ترتیب در رتبه‌های نخست فهرست رتبه‌بندی مصرف‌کنندگان طلا و جواهر در سطح دنیا قرار می‌گیرند، اما اگر طلا را به عنوان یک کالای ارزشمند یا به عنوان پشتوانه اقتصادی در نظر بگیریم، باید بگوییم ایرانیان نخستین مصرف‌کننده طلا و جواهر در سطح دنیا هستند که به آن به عنوان یک پشتوانه اقتصادی قابل اطمینان نگاه می‌کنند. سرانه اندوخته طلا به ازای هر خانواده ایرانی حدود ۱۰۰ گرم است و در این میان ساکنان شهرهای تهران و اصفهان بیشترین اندوخته طلا را دارند. ایرانی‌ها از گذشته‌های دور، از مشتریان پروپاقرص بازارهای طلافروشی بوده‌اند که مسکوکات طلا را به عنوان سرمایه و پس‌انداز خریداری می‌کردند. حتی افرادی که این روزها از طلا و جواهر به عنوان زیبایی یا مد استفاده می‌کنند نیز در نهایت با هدف این که طلا می‌تواند پشتوانه اقتصادی قابل اطمینانی برای آنها باشد اقدام به خرید طلا و جواهرآلات می‌کنند. از سوی دیگر طراحان ایتالیایی نیز که در دنیای طلا و جواهر حرف اول را می‌زنند و در اغلب کشورها طرح‌ها و مدل‌هایی که برای ساخت طلا و جواهرات از آنها استفاده می‌شود برگرفته از مدل‌های طلا و جواهرات ایتالیایی است علاقه‌ای به استفاده از زیورآلات طلا ندارند. البته در سال‌های اخیر رقبای جدیدی همچون هنگ‌کنگ نیز به میدان آمده و با ارائه طرح‌ها و مدل‌های چشمگیر با قیمت‌های کمتر مورد توجه مشتریان قرار گرفته‌اند، اما همچنان این طراحان کهنه‌کار ایتالیایی و فرانسوی هستند که جواهرسازان بزرگ از آنها الگوبرداری می‌کنند. داماس، شوپارت، بولگاری و گوچی از جمله برندهای پرطرفدار طلا و جواهر‌آلات در سطح دنیا هستند که به بازارهای آسیایی نیز نفوذ کرده و با استقبال چشمگیری مواجه شده‌اند.

● طلا در آیینه تاریخ

امروزه انتخاب طلا و جواهرات، متناسب با آخرین تغییر و تحولات دنیای مد و هماهنگ کردن آن با لباس برای شرکت در مهمانی‌ها به یکی از دغدغه‌‌های خانم‌ها تبدیل شده است، اما نخستین بار این مردها بودند که از وسایل زینتی استفاده کردند و در حقیقت استفاده از وسایل زینتی یا زیورآلات در قرون وسطی محدود به گردنبند‌هایی از جنس سنگ‌های صاف و صیقلی بود که مردان به گردنشان می‌انداختند. از قرن چهاردهم میلادی، استفاده از گردنبند، گوشواره و سنجاق سینه طلا در میان خانواده‌های اشرافی مرسوم شده و از قرن شانزدهم نیز طراحی جواهرات به شکل امروزی آغاز شد.

برخلاف آسیایی‌ها که علاقه زیادی به داشتن زیورآلاتی از جنس طلا دارند، در کشورهای اروپایی، افراد بیشتر به خرید زیورآلاتی از جنس نقره، تیتانیوم، نیکل، استیل و سنگ‌های زینتی علاقه‌مند هستند. شاید بتوان گفت دغدغه انتخاب جواهراتی که متناسب با شخصیت افراد یا برازنده مجلس یا مهمانی باشد که به آن دعوت شده‌اند، ویژگی منحصر به فردی است که تنها در میان ایرانی‌ها و آسیایی‌ها یافت می‌شود. انگلیس نیز از جمله کشورهای اروپایی است که همانند ایران دیدگاه مشابهی درباره طلا به عنوان مهم‌ترین پشتوانه زندگی دارد و در مقابل، ایتالیایی‌ها افرادی هستند که بیش از آن که به بُعد مادی طلا توجه کنند به زیبایی ظاهری آن توجه دارند. در کشور ما اگر چه جنبه زیبایی زیورآلات طلا مهم تلقی می‌شود، اما دیدگاه ارزشی آن از دیدگاه زیبایی‌شناسی پیشی می‌گیرد. البته این خصیصه در آسیایی‌ها نیز وجود دارد چرا که هنر ساخت جواهرات در آغاز تنها در اختیار اقوام آسیایی بود. قرن نوزدهم میلادی هم نقطه آغازی برای شکوفایی هنرساخت جواهرات در اروپا بود و از اوایل این قرن بود که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها نیز به جمع تولیدکنندگان طلا و جواهر در سطح دنیا پیوستند.

در آسیا از زمان باستان، طلا به عنوان یک کالای ارزشمند در مبادلات تجاری مورد استفاده قرار می‌گرفت و با وضع قوانینی برای ضرب سکه‌های طلا که وزن و درجه خلوص آنها را تعیین می‌کرد تنوع و گستره این بازار تجاری تا حدودی محدودتر شد.

در ایران باستان به مناسبت پیروزی‌ها و جشن‌های مختلف، سکه‌هایی برای یادبود ضرب می‌شد که نشان‌دهنده غلبه شاهی بر شاه دیگر، پیروزی، شکست، جشن‌های مختلف و سیاست‌ها و روش‌های حکومتی فرمانروایان بود.

شاید اهمیت این سکه‌ها موجب شد تا سکه در زندگی فعلی ما نیز موقعیت خود را تثبیت و کارایی‌اش را حفظ کند. به همین دلیل خرید و نگهداری سکه در میان مردم به نوعی پس‌انداز محسوب می‌شود و گاه با خرید سکه و حفظ آن، به تامین روز مبادای خود فکر می‌کنند.

نکته: اگرچه ایتالیایی‌ها علاقه زیادی به استفاده از زیورآلات طلا ندارند، اما طراحان ایتالیایی در دنیای طلا و جواهر حرف اول را می‌زنند و در اغلب کشورها طرح‌ها و مدل‌هایی که برای ساخت طلا و جواهرات از آنها استفاده می‌شود برگرفته از مدل‌های ایتالیایی است

باوجود این‌که طلای ایران از نظر طراحی در برابر طلای ایتالیایی و حتی طلای ترکیه کم می‌آورد، اما به نظر می‌رسد طلادوستانی که به حکم عادت یا شاید هم سیاست خانوادگی باید سالی یکی دو تکه به طلاهای تزئینی‌شان اضافه کنند چندان به این مساله کاری نداشته باشند. برای این دسته وجود این زیورآلات در خانه حکم یک پشتوانه را دارد و آنها با خریدن طلاهای بیشتر در حقیقت به نوعی درحال پس‌انداز کردن هستند.

شاید همین امر عاملی باشد که ایران را به یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کننده طلا و جواهر دنیا تبدیل کرده و موجب شده است تا جواهرآلات ساخت ایتالیا، هند و ترکیه براحتی روانه بازار کشور ما شوند.

اگر پای صحبت طلافروشان بنشینیم می‌بینیم در بازار جهانی طلا، سبکی به نام سبک طلای ایرانی وجود ندارد و در حالی که بیشتر طلاسازان جهان با توجه به عناصر بومی و داخلی خود قطعه طلا را می‌سازند و به آن شکل می‌دهند و نگینی روی آن می‌نشانند، در کشور ما صرف مصرف‌کننده بودن و پس‌انداز آن تعیین‌کننده است و کارهای زیربنایی و اساسی در تولید طلا صورت نمی‌گیرد.

در تاجیکستان نیز طلا و زیورآلات نقره بدون هیچ تکلفی به فروش می‌رسند.

در این کشور جواهرات به مفهومی که در ایران مطرح است وجود ندارد و سنگ‌هایی که در زیورآلات به کار می‌رود، سنگ‌های نیمه‌قیمتی است و برلیان و خانواده الماس، یاقوت و زمرد و فیروزه در جواهرات این کشور جایی ندارد.

باتوجه به جمعیت ایران در قیاس با کشورهایی چون هند، چین و آمریکا باید گفت سابقه‌ای ۵ هزار ساله ایرانیان را به طلا متعهد کرده است.

شمار طلافروشی‌ها نشان‌دهنده وسعت بازار طلای ایران است. براساس مطالعه‌ای که در سال گذشته از سوی سازمان توسعه تجارت ایران انجام شد در هر یک از ۳۰ استان ایران دست‌کم ۱۵ هزار و ۵۰۰ طلافروشی وجود دارد که این میزان طی ۵ سال گذشته در شهرهای مهم بیش از ۲۰ درصد افزایش یافته است.

● برترین‌ها در بازار جهانی طلا

از نظر ذخیره طلا ایالات متحده آمریکا در رتبه نخست قرار می‌گیرد. اما اگر طلا را به عنوان یک کالای زینتی در نظر بگیریم، کشور هند از این نظر در رتبه نخست قرار دارد. در کشور ما نیز طلا به عنوان پشتوانه اقتصادی اهمیت بسیار زیادی دارد و از این نظر در مقایسه با دیگر کشورهای دنیا رتبه اول را دارد. اغلب کشورهای آسیایی نیز علاقه زیادی به اندوختن سکه‌ها و شمش‌های طلا دارند و ترجیح می‌دهند در مناسبت‌های مختلف به همدیگر طلا هدیه بدهند و شاید بتوان گفت طلا یکی از بهترین و محبوب‌ترین هدایا در سطح دنیاست و به همین علت با نزدیک شدن به اعیاد ملی ـ مذهبی، مراسم یا جشن‌های خاص، فرارسیدن سال نو و همچنین هنگام ازدواج، تقاضا برای خرید طلا به میزان چشمگیر و قابل توجهی افزایش می‌یابد. ترکیه از جمله کشورهایی است که از این نظر گوی سبقت را از دیگر کشورها ربوده است.

در کشور ترکیه رسم بر این است که اگر قرار باشد به هر دلیلی مانند تولد، ازدواج یا عیدی به کسی هدیه داده شود، حتما هدیه‌ای از طلا برای او خریده می‌شود. حتی اگر طلای هدیه داده شده از نظر وزنی بسیار کم باشد، باز هم نسبت به هدایای دیگر ارزش بیشتری دارد. بررسی‌های انجام شده در سطح بازارهای جهانی نشان می‌دهد در روزهای قبل از آغاز سال نو، اغلب کشورها و بویژه کشورهای آسیایی شاهد بیشترین تقاضا برای خرید طلا و جواهرآلات هستند که البته در این میان کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی رکورددار تقاضا برای طلا هستند. به طور کلی کشورهای خاورمیانه از نظر تقاضا برای خرید طلا در رتبه دوم و کشور ایالات متحده آمریکا در رتبه سوم قرار می‌گیرد و این در حالی است که کشور هند در خرید طلا به عنوان یک کالای مصرفی و زینتی گوی سبقت را از تمامی کشورها ربوده و در رتبه نخست قرار دارد و عربستان و ترکیه نیز در رتبه‌های بعد قرار دارند.

● محبوبیت طلا در میان هندی‌ها و ایرانی‌ها

همان‌طور که گفته شد هندی‌ها بیش از دیگر مردم دنیا از طلا به عنوان یک کالای زینتی استفاده می‌کنند و جالب این که بیش از ۲۰ درصد کل طلایی که در سطح دنیا به عنوان زیورآلات مورد استفاده قرار می‌گیرد را می‌توانید در لباس سنتی زنان هندی که به آن ساری گفته می‌شود بیابید. طلا یکی از پرفروش‌ترین کالاها در بازارهای پرازدحام این کشور است و پایه و اساس ساختار اجتماعی کشور هند به گونه‌ای با طلا درهم آمیخته شده است. هرچند که میزان تولید طلا در این کشور کم است.

در حقیقت در این کشور، طلا سمبلی از ثروت و جایگاه اجتماعی افراد است که به یک کالای ضروری تبدیل شده است تا جایی که می‌توانید ردپای این شیء گرانقیمت را در لباس‌های ابریشمی و حتی ورقه‌هایی که برای تزئین شیرینی از آنها استفاده می‌شود بیابید. علاقه ایرانی‌ها به خرید طلا و استفاده از زیورآلاتی از جنس طلا نیز به اندازه‌ای است که خرید طلا هنگام ازدواج به یکی از رسومات اصلی ازدواج تبدیل شده است. اما تقریبا در کشور دیگری اثری از وجود رسومات مشابه رسومات ایرانیان دیده نمی‌شود. در واقع در ایران چشم و همچشمی‌ها نقش مهمی در رونق این رسم و رسومات دارد. این روزها جوانانی که در آستانه آغاز زندگی مشترک هستند دیگر حاضر به خرید حلقه‌های ارزان‌قیمت نیستند. در سال‌های اخیر کمترین هزینه اختصاص داده شده برای خرید یک حلقه حدود یک میلیون تومان و بیشترین آن در حدود ۱۵ میلیون تومان بوده است. همچنین کمترین هزینه‌ برای خرید سرویس طلا نیز حدود ۲ میلیون تومان است که این رقم گاهی به ۵۰ میلیون تومان هم می‌رسد. به این ترتیب می‌توان گفت بخش قابل توجهی از هزینه‌های سرسام‌آور ازدواج برای آغاز زندگی مربوط به خرید حلقه و سرویس‌ طلاست.

برخلاف هند، ایران، چین و مالزی در کشورهای اروپایی و آمریکایی بازارهای طلا شبیه به آنچه در این کشورها به عنوان مرکزی برای عرضه زیورآلات طلا راه‌اندازی شده، وجود ندارد و در این کشورها نیز معمولا صاحبان طلافروشی‌ها، سرمایه‌دارانی در کشورهای آسیایی هستند که با هدف توسعه تجارت و کسب و کارشان مشغول به کار هستند.

در واقع در زنان و دختران اروپایی و آمریکایی بندرت اثری از طلا و جواهر مشاهده می‌شود. استفاده از بدلیجات در میان آنها رواج بیشتری دارد، هرچند مدتی است در ایران نیز استفاده از بدلیجات رونق زیادی یافته است. البته این به آن معنا نیست که طلا جایگاه خود را از دست داده است، بلکه روند افزایشی قیمت آن تا حدودی بازار تقاضا را به سوی بدلیجات هدایت کرده است.

فرانک فراهانی جم