مکثی در سخنان امام سجاد ع

بخش عمده ای از ارتباط ما با دیگران, از راه گفت وگو است چنانچه مهارت گفت وگو و آسیب های ناشی از آن را ندانیم, ممکن است در برقراری یک رابطه خوب دچار مشکل شویم

بخش عمده‌ای از ارتباط ما با دیگران، از راه گفت‌وگو است. چنانچه مهارت گفت‌وگو و آسیب‌های ناشی از آن را ندانیم، ممکن‌است در برقراری یک رابطه خوب دچار مشکل شویم...

بخشی از این مهارت، در مهار زبان و تسلط بر گفته‌هاست. پیشنهاد امام سجاد(ع)، توجه به اصل مراقبت از زبان است تا از رها کردن این ابزار مهم ارتباط پرهیز کنیم: «زبانت را نگه‌دار تا برادرانت را نگه‌داری». از نگاه این حضرت، گفت‌وگوهای حساب‌نشده، می‌تواند به از دست دادن ارتباط منتهی شود و در مقابل، کنترل زبان و خروجی آن، شخصیتی محبوب از فرد نزد دیگران می‌سازد و نتیجه آن تمایل به ارتباط با چنین شخصیتی و تداوم رابطه بیشتر خواهد بود.

روابط اجتماعی: برخی به اشتباه، تسلط و غلبه اجتماعی را ایجاد مزاحمت برای دیگران برای حساب بردن آنها می‌دانند. چنین نگرش خطرناکی، می‌تواند هم فرد را دچار آسیب‌های روانی کند -آنچنان که در روان‌شناسی با بیمارانی مواجه می‌شویم که از اختلال سلوک یا شخصیت ضداجتماعی رنج می‌برند- و هم کسانی را که با آنان در تعامل هستند، از امنیت روانی تهی می‌‌کند. در سفارشی از امام سجاد(ع) این مساله به گونه‌ای پیشگیرانه آمده است: «آزار نرساندن، نشانه کمال خرد است و مایه آسایش در دنیا و آخرت».

تعارض شناخت و رفتار: دوراهی‌ها از هر نوعی که باشند، انسان را دچار روان‌پریشی می‌کنند. آنکه می‌داند و خلاف دانسته‌های خود گام برمی‌دارد، اضطرابی وصف‌نشدنی را تجربه می‌کند که خروجی و چهره بیرونی آن، پرخاشگری، ناسازگاری، لجبازی، نداشتن مهارت‌ تصمیم‌گیری و سردرگمی در زندگی است.

مثلا فردی که قوانین دین را برای زیستن برگزیده است، چنانچه روش زندگی او مغایر با این انتخاب و شناخت باشد، از زندگی خود لذتی نمی‌برد و هیچ موفقیتی او را خرسند نخواهد کرد. در نگاه امام زین‌العابدین(ع)، از چنین مساله‌ای پرهیز داده شده است: «مبغوض‌ترین مردم نزد خداوند کسی است که خود را پیرو روش امامی بداند ولی از رفتار و کردار او پیروی نکند».

امید: یکی از عوامل اصلی بهداشت روان، امیدواری است. چنانچه فردی به هر دلیل، امید خود را به فردایی بهتر از دست بدهد، با مشکلاتی مانند افسردگی روبرو خواهد شد.

داشتن انگیزه پیشرفت و ساختن شرایطی بهتر هم از نشانه‌های شخصیت سالم است و اگر این میل و انگیزه در افراد جامعه خاموش شود، سردی و بی‌حالی، فرد و اجتماع را فرا می‌گیرد و زندگی به وضعیتی نابسامان و دور از نشاط روانی سوق داده می‌شود. با این نگرش، امید به ایجاد جامعه‌ای بهتر و با امنیت روانی کامل‌تر به دست آخرین ذخیره خدا، می‌تواند بسیاری از نارضایتمندی‌ها را به خشنودی تبدیل کند و آنکه از چنین امیدی برخوردار است، گوهری گران‌بها در اختیار دارد. امام چهارم در این‌باره چه نیکو فرموده‌اند: «انتظار فرج، خود بزرگ‌ترین گشایش است».

سبک زندگی: داشتن روش برای هر کاری ضروری است وگرنه افراط و تفریط‌ها می‌توانند آسیب‌های ویرانگری داشته باشند. برخورداری از صفات شخصیتی ثابت، باعث بروز رفتارهای بهنجار است. این صفات، در مکاتب گوناگون، شکل‌های متفاوتی می‌یابد.

در مکتب امام سجاد(ع) برخی از این ویژگی‌های مطلوب بیان شده است: «چهار چیز است که هر کس دارای آنها باشد، اسلامش کامل می‌شود و گناهانش ریخته می‌شود و پروردگار خود را دیدار می‌کند در حالی‌که از او خشنود است:

۱.‌ آنکه برای خدا، به تعهد خود در قبال مردم عمل کند،۲. با مردم راستگو باشد،۳. از ارتکاب هر آنچه نزد خدا و مردم زشت است شرم کند ۴. با خانواده خود، خوش اخلاق باشد».

با دقت در این سخن، درمی‌یابیم که ۳ حوزه اصلی ارتباط، یعنی ارتباط با خدا، با خود و دیگران، در ملاک‌های معرفی‌شده حضرت وجود دارند و هماهنگ شدن با این خصوصیات، می‌تواند سلامت روان را تضمین کند.

ابراهیم اخوی

روان‌شناس بالینی مرکز مشاوره حوزه علمیه قم