حیات پرفروق حضرت امام زین العابدین علیه السلام

● ولادت زین العابدین(ع)

وجود مقدس حضرت سجّاد علیه السلام بنا بر أشهر روایات در روز پنجشنبه برابر با پنجم ماه با عظمت شعبان، در سال سی و هشتم هجری به دو سال قبل از شهادت حضرت مولی الموالی امیرالمؤمنان علیه السلام در شهر مدینه، از پدری با كرامت چون حضرت ابوعبدالله الحسین، سیّد الشهداء علیه السّلام، و مادری با عظمت به نام سُلافهٔ از خاندانی اصیل و ریشه دار كه امیرالمؤمنین وی را مریم نامید متولّد شد.

به خاطر چنین پدر و مادری و اینگونه اصل و ریشه ای آن حضرت را ابن الخیرتین می گفتند.

پیشوای مؤمنان، امام عارفان، قطب اهل تقوا، علی علیه السلام به فرزند بزرگوارش در تعریف و تمجید از همسرش فرمود:

وَهِیَ اُمُّ اْلأوْصِیاءِ الذُّرِّیَّهِٔ الطَّیِّبَهِٔ:

فرزندم! همسرت سلافه، مادر امامان معصوم بعد از تو، و ریشه ذریّیّه پاك و پاكیزه اوست.

● نام و لقب و كنیه زین العابدین(ع)

نام نامی و اسم گرامی آن حضرت علی است، كه از بعضی از روایات استفاده می شود، در اولاد پسر، بزرگ ترین فرزند حضرت حسین علیه السّلام است، و دو فرزند پسر دیگر آن حضرت نیز علی نام داشتند كه به ترتیب معروف به علی اكبر و علی اوسط و علی اصغرند.

سبب اینكه حضرت حسین علیه السّلام نام هر سه فرزند پسر خود را علی انتخاب كرد، عشق عجیبی بود كه به پدربزرگوارش امیرالمؤمنین داشت و هم درسی بود كه به امّت اسلام داد كه در انتخاب نام فرزندان، بهترین نام و با معناترین اسم را برگزینند، تا به هنگام صدا كردن فرزندان، چهره های پاك الهی در ذهن آنان و شنوندگان دیگر تداعی شود، باشد كه از این رهگذر جرقّههٔ ای به قلوب بزند، و از شعله آن روح و جان به اوصاف اولیاء الهی متّصف شود.

آن حضرت به خاطر حالات و روحیّات و كمالات و اعمال و اخلاق و اوصاف و واقعیّاتی كه داشتند ملقّب به القاب زیر شدند، القابی كه معنای آن در تمام شئون هستی آن حضرت تجلّی داش

سیّد العابدین، زین الصالحین، وارث علم النّبیّین، وصیّ الوصیّین، خازن وصایا المرسلین، امام المؤمنین، منارالقانتین و الخاشیعن، متهجّد، زاهد، عابد، عدل، سجّاد، بَكّاء، ذوالثَّفِنات(۱)، امام الاُمّهٔ، أبوالأئمّهٔ، حبیب، زكیّ امین، زین العابدین.

در اینكه آنحضرت را زین العابدین می گویند دو روایت جالب در بهترین كتب حدیث آمده:

۱) عمران بن سلیم می گوید: هر گاه زُهری از علّی بن الحسین مطلبی نقل می كرد، می گفت: مرا زین العابدین روایت كرد. یكبار سفیان بن عُیَیْنه به او گفت: از چه جهت او را زین العابدین می گوئی؟

پاسخ داد از سعید بن مسیّب شنیدم كه رسول خدا فرمود:

به روز قیامت، فریاد كننده ای آواز برآرد: زینت عبادت كنندگان، كجاست؟ (یُناد مُنادٍ: أیْنَ زَیْنُ الْعابِدینَ؟)

چنان می بینم كه فرزندم علیّ بن الحسین با تمام وقار و سكون در میان مردم محشر براری رسیدن به جایگاهش قدم بر می دارد.

همین روایت را كتاب پرقیمت «علل الشرایع» صدوق از طریق علی بن ابراهیم قمّی، از ابن عبّاس، از رسول الهی حكایت می كند.(۲)

۲) سحرگاهی در حالت عبادت و مناجات بود، مناجاتب عاشقنه، و عبادتی خالصانه، ابلیسی به صورتی وحشتناك در برابرش مجسّم شد تا روی را از حال خوشی كه با محبوبش داشت باز دارد، آن حضرت كمترین توجّهی به آن شبح هولناك و چهره ترس آور نكرد، به قیام و قعود و به ذكر و مناجاتش ادامه داد، كه ناگهان شنید گوینده ای از طرف غیب، سه مرتبه فریاد زد: أنْتَ زَیْنُ الْعابِدینَ حَقّا!!(۳)

● عبادت زین العابدین(ع)

به هنگامی كه وضو می گرفت، رنگ مباركش به زردی می گرائید. زمانی اهل بیت بزرگوارش از او پرسیدند: چرا به وقت وضو اینچنین می شوی؟ پاسخ داد: می دانید آماده ایستادن در برابر چه مولایی هستم؟!

چون به نماز می ایستاد لرزه بر اندامش می افتاد!! در جواب كسی كه از حضرت پرسید این چه حال است؟ فرمود: به وقت مناجات و عبادت در پیشگاه محبوبم این حالت به من دست می دهد.

روزی در اطاقی كه در حال سجده بود آتش افتاد، بیم آن می رفت كه شعله آتش تمام اطاق را بگیرد، ناگهان فریاد زدند: پسر پیامبر! آتش آتش!!

اهل خانه آتش را خاموش كردند و آن عاشق پاكباخته هنوز در سجود بود، چون از عبادت فارغ شد، عرضه داشتند: چه علّتی شما را از توچّه به حریقی كه به اطاق افتاد بازداشت؟ فرمود: آتش آخرت!!

روایتی بس مهم در باب كیفیّت عبادت عابدان بن مضمون زیر از آنحضرت نقل شده:

إنَّ قَوْماً عَبَدُواللّهَ رَهْبَهًٔ، فَتِلْكَ عِبادَهُٔ الْعَبیدِ; وَ آخَرینَ عَبَدُوهُ رَغْبَهًٔ، فَتِلْكَ عِبادَهُٔ التُّجّارِ; وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوااللّهَ شُكْراً، فَتِلْكَ عِبادَهُٔ الاْحْرارِ(۴)

گروهی خداوند را از ترس عذاب بندگی می كنند، این عبادت غلامان و بردگان بزدل است. جمعی حضرت دوست را از شوق رسیدن به بهشت عبادت می كنند، این كار تاجران است. و عدّه ای وجود مقدّس او را محض شكر و اینكه آنجناب لایق عبادت است، پرستش می نمایند و این عبادت آزدگان است.

عبادت آنجناب عبادت آزاد از ترس و شوق بود، او با تمام هستی و وجودش خداوند را محض خداوندیش می خواست، در هیچ عبادتی از حضرت معبود توقّع اجر و مزد نداشت، و به خاطر ترس از عذاب به هیچ عبادتی قیام نكرد!!

اگر نافله روز به خاطر كار زیاد از دستش می رفت، به وقت شب به قضای آن برمی خواست، و به فرزندانش می فرمود: این برنامه بر شما واجب نیست، ولی من دوست دارم هر یك از شما به برنامه شایسته ای عادت كرد آن را از دست ندهد، اگر در زمان معیّنش نتوانست بجای آورد، به وقت دیگر آن را قضا كند!

«كشف الغمّه» می گوید: در هر بیست و چهار ساعت هزار ركعت نماز به جای می آورد، و چون صبح می شد از هیبت حق غش می كرد، و آنچنان از خود بیخود می شد كه وقتی باد می وزید او را همچون خوشه گندم به راست و چپ حركت می داد!!

امام باقر علیه السّلام می فرماید: پدرم حضرت سجّاد، نعمتی از نعم الهی را یاد نكرد مگر اینكه سجده آورد. آیه ای از قرآن كه در آن مسئله سجده بود قرائت نكرد مگر همراهش به سجده آمد. رنجی از او برطرف نگشت مگر اینكه به خاطر آن سجده كرد، از نماز واجبی فارغ نشد جز اینكه آن را به سجده پیوند داد، و موفّق به اصلاح اختلاف بین دو نفر گشت مگر اینكه به خاطر توفیقش به آن كار بر خدا سجده كرد. در جمیع مواضع سجودش اثر سجود آشكار بود، به همین خاطر پدرم را سجّاد نامیدند!(۵)

در حالات الهی آن حضرت آمده: بسترش خوشحالیش از برنامه های حق بود، و فرشش نشاطش در عبادت، دوستش تصدیق نسبت به حقایق، و خلوصش خودداری اش از غیر رضای ربّ، تكیه گاهش سجّاده، و پوشش قبرش بود!

لحافش اصرارش در بندگی و مناجات، و خواب و چرتش قیام و خضوع و خشوع نسبت به پروردگار، و حرفه اش سوخت در عشق ربّ!

تجارتش زیارتِ خانه حقّ و حرم پیامبر، و بازارش شوق به خدمت، و بوی خوشش مهر و محبّت، و حرفه اش طاعت، و لباسش عزّت، و سلاحش صلاح، و مركبش زمین، و عادتش ظهور نیروهای ملكوتی درونی، و سرمایه اش گرسنگی، و آرزویش سفر به آخرت، و خوشنودیش در لقاء و وصال حضرت محبوب بود.(۶)

● شخصیّت زین العابدین(ع)

وجود مقدّس او از جانب حضرت ربّ العزّه به عنوان چهارمین اختر تابناك امامت، برای اینكه تمام عالمیان در همهّ شئون جنابش را برای یافتن سعادت دنیا و آخرت اُسوه و سرمشق قرار دهند، انتخاب شد، و همین مسئله در باز شناساندن شخصیت و عظمت حضرت در تمام جهات حیات كافی است.

خواهر زاده اش می گوید: به تشویق فاطمه دختر حضرت سیّد الشهداء در مدار خدمت آن جناب برآمدم، هرگز در كنارش ننشستم مگر اینكه باب خیری به رویم باز شد، یا از خشیت آنجناب از حضرت حقّ دلم غرق خشیت شد، یا دانشی پاك و علمی با منفعت از آن منبع فیض و كرامت آموختم.(۷)

ابن شهاب زُهری می گوید: بهترین فردی كه از بنی هاشم یافتیم، حضرت زین العابدین علیه السّلام بود.

سعید بن كلثوم می گوید: خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم، سخن از وجود مقدّس امیرالمؤمنین به میان آمد، امام ششم آنچنان كه حقّ علی علیه السّلام بود از آنجناب تمجید كرد، و حضرتش را به بهترین صورتی كه لیاقت داشت ستود، سپس فرمود:

به خدا قسم هرگز حرامی نخورد تا عمرش پایان گرفت، و از دو برنامه ای كه رضای حقّ در آن بود سخت ترینش را برای عمل انتخاب كرد. حادثه ای برای رسول خدا پیش نیامد، منگر اینكه آنحضرت را به عنوان تكیه گاه برای رفع حادثه خواست. جز او كسی همانند رسول خدا طاقت عبادت نداشت. به وقت عمل بمانند كسی بود كه بین بهشت و جهنّم است، ثواب حق را امید داشت، و از عذابش خائف بود. در راه رضای حق و دوری از عذاب فردا از كاركرد روزانه اش و عرق پیشانی مباركش هزار بنده در راه خدا آزاد كرد. غذای اهلش روغن و سركه و خرمای بهم انباشه بود. لباسی جز لباس كرباس نداشت، اگر آستینش اضافه می آمد، قیچی می خواست و آن را می برید. در میان فرزندان و اهل بیتش در لباس و فقه زندگی نظیر علیّ بن الحسین علیه السّلام نبود.(۸

دقّت د راحادیث و روایات نقل شده از آن حضرت، و توجّه به عمق دعاهائی كه از آنجناب رسیده، و نظر به اعمال و اخلاق آن چشمه فیض الهیّه و دریای كرامت ربّانیّه، نشان دهنده شخصیّت الهی و چهره ملكوتی آن اُسوه فضیلت و الگوی حقیقت و سعادت است.

زُهْری می گوید: همراه با حضرت سجّاد علیه السّلام برخوردی با عبدالملك بن مروان داشتیم، آثار عبادت در چهره امام چهارم عبدالملك را به تعجّب انداخت، و برنامه حضرت با پروردگار برای او بسیار بزرگ جلوه كرد.

به حضرت عرضه داشت: از چهره ات آثار زحمت و كوشش و عبادت و بندگی سنگین آشكار است، در صورتی كه عاقبت به خیری در پرونده شما ثبت است، و تو پاره تن رسول خدائی، برای تو نسبت به اهل بیت و مردم زمانه فضل عظیم است، آنچه از علل برتری و دانش و بینش و ورع و دین به شما عنایت شده به اخدی جز رسول خدا و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السّلام داده نشده!

عبدالملك مدح و ثنا و تعریف و تجیدش را از حضرت قطع نكرد، تا امام چهارم به او فرمود: «آنچه را گفتی از من نیست، بلكه عنایت و الطاف الهی به این بنده درگاه حقّ است، جلوه ای است از تأیید و توفیق حضرت دوست; به من بگو با كدام قدرت و با چه قوّت به ادای شكر این همه نعمت برخیزم؟ رسول خدا آنقدر به عبادت و نماز ایستاد تا قدمهایش ورم كرد. چنان در مدار روزه قرار گرفت كه آب دهانش خشك شد. به حضرت عرضه داشتند: یا رسول اللّه مگر نه این است كه گذشته و آینده ات بر اساس خبر حضرت حق در قرآن غرق در مغفرت است، پس این همه زحمت در عرصه عبادت چیست؟

پاسخ داد: نمی خواهید بنده شاكری باشم؟ خدا را شكر و سپاس كه مرا به عبادت و اطاعت برگزیرده، و در دایره امتحان توفیقم داد، در دنیا و آخرت سپاس را مختصّ او می دان. به خدا قسم اگر اعضایم قطعه قطعه شود، و پیه چشمم به سینه ام بریزد، قدرت اِقدام به عُشری را اعشار از یك نعمت از تمام نعمت های عنایت شده او را، كه شماره كنندگان از شمارشش عاجزند، و حمد حامدان به آن نمی رسد، ندارم. نه بخدا قسم كه ترك شكرش نكنم، به اندازه ای كه روز و شب، و در خلوت و آشكار مرا در این حال ببیند.

اگر حقوق واجبه اهل بیتم و خاصّ و عام مردم نبود، و من ور به ادایش نبودم، هر آینه به چشم به آفرینش می نگریستم و به قلب به حضرت اللّه، تا وجود مقدّس او بر من قضاوت كند كه او بهترین حاكم است أ» آنگاه حضرت سجاد گریه كرد و عبدالملك هم به گریه حضرت گریست، سپس فرمود: «چقدر فاصله است بین كسیكه در طلب آخرت است و برای به دست آوردن آن می كوشد، و كسیكه متوجّه دنیاست و برایش مهم نیست مال و مقام از كجا می آید، و در آخرت هیچ نصیبی ندرد»!!(۹)

پایگاه استاد حسین انصاریان