تمرینی برای خوب بودن

یکی از نشانه های قدرت روح و توانایی اخلاق, این است که توی انسان بتوانی با اخلاق خوب و رفتار انسانی و مناسب,دوستان زیادی بیابی پس آنکه نمی تواند برای خود دوست صمیمی و خوبی بیابد, از لحاظ روحی و اخلاقی, عاجز و ناتوان است

یکی از نشانه های قدرت روح و توانایی اخلاق، این است که توی انسان بتوانی با اخلاق خوب و رفتار انسانی و مناسب،دوستان زیادی بیابی؛ پس آنکه نمی تواند برای خود دوست صمیمی و خوبی بیابد، از لحاظ روحی و اخلاقی، عاجز و ناتوان است.

● ناتوان‌ترین انسان

شکی نداریم که توانایی من و توی انسان فقط در قدرت جسم و زور بازو نیست؛ که توانایی روحی و اخلاقی، بالاتر و با ارزش‌تر از توانایی جسم و تن است. خودت هم خوب می‌دانی که قدرت جسمی، با گذشت زمان و افزایش سن و سال از بین می رود، اما توانایی روحی و اخلاقی، بر اثر گذشت زمان افزایش می‌یابد و تو را قوی‌تر و ورزیده‌تر می کند؛ پس باید همیشه یادت باشد ضمن آنکه باید برای سلامت تن و قدرت جسمت، ارزش و اهمیت قائل باشی و در حفظ آن بکوشی؛ باید در به دست آوردن توانایی روحی و اخلاقی هم تلاش کنی و هر روز هم آن را افزایش دهی... امام علی علیه‌السلام فرموده است: «ناتوان‌ترین مردم، کسی است که در دوست یابی ناتوان است و از او ناتوان تر، آن که دوستان خود را از دست بدهد».(۱) بنابراین ـ با توجه به سخن ارزشمند امام علیه‌السلام ـ یکی از نشانه‌های قدرت روح و توانایی اخلاق، این است که توی انسان بتوانی با اخلاق خوب و رفتار انسانی و مناسب، دوستان زیادی بیابی؛ پس آنکه نمی‌تواند برای خود دوست صمیمی و خوبی بیابد، از لحاظ روحی و اخلاقی، عاجز و ناتوان است؛ اما ناتوان‌تر از او، کسی است که نتواند دوستی را پیدا کند و برای همیشه نگه دارد و با رفتار بد و اخلاق نامناسب خود، دوستان به دست آمده را از دست بدهد و در زندگی اجتماعی، تنها بماند؛ زیرا نگهداری دوست، دشوارتر از به دست آوردن دوست است؛ یعنی برای حفظ دوستان به دست آمده، بیش از یافتن دوستان جدید، قدرت روحی و اخلاق لازم است.

● نشانه‌های مؤمن

دلت می‌خواهد مسلمان مؤمن واقعی را بشناسی؟ دلت می‌خواهد با دانستن نشانه هایش خودت را محکی بزنی که ببینی آیا تو هم این نشانه‌ها را داری که مسلمان مؤمن واقعی باشی؟ اما نشانه‌های مسلمان مؤمن واقعی، همان کسی که دارای ایمان محکم و راستین است، چیست؟ شخص مؤمن سود واقعی را در اطاعت از دستورات خدا و زیان واقعی را در اطاعت نکردن از دستورات خدا می داند. از آنجا که خداوند به ما دستور داده است که همیشه راست بگوییم و از دروغگویی پرهیز کنیم، مسلمان با ایمان نیز، هرگز حاضر نمی شود بر خلاف این دستور رفتار کند تا جایی که حتی اگر زمانی، راست گفتن به زیانش باشد و دروغ گفتن به او سود برساند؛ از سود دروغ گفتن چشم می پوشد، زیان راست گفتن را به جان می پذیرد و لب به دروغگویی باز نمی کند؛ زیرا مؤمن، سود و زیان واقعی را نزد خدا می‌داند و بس. امام علی علیه‌السلام در این باره فرموده است: « اَلایمانُ أَن تُؤثِرَ الصِّدقَ حَیثُ یَضُرُّکَ عَلَی الکَذِبِ حَیثُ یَنفَعُکَ؛ (نشانه) ایمان، این است که راستگویی را هر چند به زیان تو باشد بر دروغگویی، گرچه به سود تو باشد، ترجیح دهی».(۲)

● تمرین برای خوب بودن

اگر دقت کرده باشی، کسانی هستند که برخی از صفات خوب انسانی به طور طبیعی، در آن‌ها وجود ندارد؛ برای مثال در طبیعت آن‌ها از همان آغاز، صفت حلم و بردباری وجود نداشته است و همواره در برابر کوچک‌ترین ناملایمی، آرامش خود را از کف داده و دست به کارهایی زده‌اند که باعث ایجاد مشکلات و ناراحتی‌های فراوانی شده است. بهترین راهی که برای این گونه افراد وجود دارد، آن است که با اراده و تمرین، خود را به آن صفت، عادت دهند تا رفته‌رفته و بر اثر عادت، آن صفت خوب جزو وجود آن‌ها شود.امام علی علیه‌السلام برای نمونه به صفت بردباری اشاره کرده و فرموده است: «إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ؛ اگر بردبار نیستی، خود را به بردباری بنمای؛ زیرا اندک است که خود را همانند مردمی کند و از جملة آنان به حساب نیاید».(۳)آدمی‌می‌تواند امتحان کند و برای مدتی، خود را به بردباری وادار کند؛ یعنی در برابر مسائلی که آرامش او را بر هم می زند، سعی کند رفتارش شبیه کسی باشد که به طور طبیعی بردبار است و در برابر چنان مسئله ای، آرامش خود را با بردباری حفظ می کند. وقتی مدتی به این کار ادامه داد و رفتاری شبیه رفتار اشخاص بردبار را در پیش گرفت، رفته رفته عادت می کند که هر وقت با چنان مسائلی روبرو شد، همان رفتار را از خود بروز بدهد. به این ترتیب، صفاتی که در طبیعتش وجود ندارد، بر اثر تمرین به صورت یک عادت در وجودش ایجاد می شود؛ به طوری که کسی نمی تواند تشخیص دهد که آن صفت خوب، از آغاز در طبیعت او وجود داشته است یا او با تمرین و عادت، آن را در وجودش ایجاد کرده است.

● رفتار، نمونه گفتار

خودت نیک می‌دانی که وقتی کسی با گفتار و کردار زننده اش، مردم را می‌رنجاند، در حقیقت مانند کسی است که با سرعت، به سوی چیزی می‌رود که برای مردم خوشایند نیست؛ یعنی برای انجام کاری که باعث رنجش و آزردگی دیگران می‌شود، شتاب کرده است؛ و این شتاب کردن در کاری که باعث رنجش می‌شود، یعنی توی انسان، بی‌فکر و اندیشه و بی‌سنجیدن و حساب کردن، سخنی بگویی یا کاری کنی که دیگران را از خودت متنفر و رنجیده کنی ...خودت نیک می‌دانی که وقتی کسی چنین کاری را انجام بدهد، دیگران هم به فکر تلافی کردن می افتند و تصمیم می‌گیرند، کاری کنند که آن شخص هم رنجیده شود. آنگاه است که مردم هم مانند او رفتار می‌کنند؛ یعنی نسنجیده و نیندیشیده، درباره اش بدگویی می‌کنند و هر چه که درباره او شنیده باشند، چه راست باشد و چه دروغ، به زبان می‌آورند و از گفتن چیزهایی هم که نمی‌دانند واقعیت دارد یا نه، خودداری نمی‌کنند؛ که به یقین این هم رفتار خوبی نیست، ولی در هر حال این، نتیجه اعمال کسی است که مردم را می رنجاند و به سوی چیزی که ناخوشایند دیگران است، شتاب می کند. امام علی علیه‌السلام در این باره فرموده است: « مَنْ أَسْرَعَ إِلَی النَّاسِ بِمَا یَکْرَهُونَ قَالُوا فِیهِ بِمَا لَا یَعْلَمُونَ؛ کسی در انجام کاری که مردم خوش ندارند، شتاب کند؛ دربارة او چیزی خواهند گفت که از آن اطلاعی ندارند».(۴) تو با خودت چه فکر می‌کنی؟ نمی‌خواهی که از این دسته انسان‌ها باشی؟

● دم غنیمت شمار

عمر آدمی‌کوتاه و زودگذر است و فرصت های زندگی، کوتاه‌تر و زودگذرتر از آن. هر روزی که از عمر آدمی‌می‌گذرد، تعدادی از فرصت های زندگی او نیز برای همیشه از دست می رود و نابود می‌شود. از آنجا که فرصت های زندگی دیگر قابل بازگشت نیستند، باید از هر فرصتی بهترین استفاده را کرد. استفاده کردن از فرصت، یعنی انجام دادن هر کاری در وقت مناسب.اگر فرصتی که امروز برای انجام کاری در اختیار آدمی‌است، از دست برود، فردا برای آن کار فرصتی نخواهد بود؛ زیرا فرصت های فردا هم مخصوص کارهای دیگران است که هر یک باید در وقت خود انجام شود و آدمی‌به طور طبیعی دیگر نمی تواند کاری را که فرصت انجامش امروز بوده است، برای فردا بگذارد؛ چرا که در آن صورت، کارهایی هم که باید در فرصت های فردا انجام شود، عقب می افتد و اگر کار به همین شکل پیش برود، تمام فرصت های روزهای آینده نیز تباه می شوند و از دست می‌روند.سنین کودکی و نوجوانی، فرصت مناسب تحصیل و آموختن دانش است. کسی که چنین فرصت مناسبی را از دست بدهد، در سال های بعد مسائلی همچون گرفتاری های زندگی، اشتغال به کار و تأمین معاش، رسیدگی به امور خانه و همسر و فرزندان و ده‌ها مسئولیت دیگر، به او اجازه و فرصت تحصیل نخواهد داد. به همین دلیل است که آدمی‌باید هر فرصتی را که پیش می آید، غنیمت بشمارد و از آن، بهترین استفاده را بکند. در غیر این صورت، از دست دادن فرصت، مایه غم و اندوهی می شود که به هیچ قیمتی، قابل جبران نخواهد بود. امام علی علیه‌السلام درباره از دست ندادن فرصت فرموده است: «إِضَاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ؛ از دست دادن فرصت ها، اندوهبار است».(۵)

زهرا رضائیان

پی نوشت ها:

۱. نهج البلاغه، حکمت ۱۲.

۲. همان، حکمت ۴۵۸.

۳. همان، حکمت ۲۰۷.

۴. همان، حکمت ۳۵.

۵. همان، حکمت ۱۱۸.