تمایل قاهره برای از سرگیری روابط با تهران

با توجه به این موضوع که دو بار قطع روابط دیپلماتیک تهران و قاهره مربوط به ارتباط یکی از طرفین با اسراییل بوده است اما این بار می توان گفت که عربستان سعودی نقشی تعیین کننده در ادامه این روند ایفا می کند عبد الفتاح السیسی, رئیس جمهور مصر که در سفری سه روزه عازم فرانسه شده است روز گذشته و در گفت وگو با شبکه فرانس 24 با اشاره به نزدیک 40 سال قطع روابط کشورش با ایران گفت که روابط ما با ایران قطع است و ما برای کاهش تنش موجود و تضمین امنیت برادران مان در منطقه تلاش می کنیم در این مقاله به بررسی چگونگی این روابط پرداخته ایم در ادامه بخوانید

در تاریخ تنش روابط ایران و مصر مساله ارتباط با رژیم صهیونیستی همواره عنصری تعیین کننده و حائز اهمیت بوده است. دومین قطع رابطه دیپلماتیک در روابط تهران و قاهره که تا کنون نیز ادامه دارد را سفر سادات به بیت المقدس و سپس انعقاد پیمان کمپ دیوید رقم زد. انعقاد این پیمان دوجانبه میان سادات و مناخیم بگین نخست وزیر وقت اسراییل که با میانجیگری ایالات متحده همراه شد مقارن با وقوع انقلاب اسلامی ایران بود. از این رو با پیروزی انقلاب، روابط تهران با قاهره در اعتراض به انعقاد این معاهده قطع شد. جمهوری اسلامی ایران 2ماه پس از پیروزی انقلاب و 9 سال پس از بازگشایی مجدد مناسبات تهران و قاهره ، روابط خود را با مصر به دستور امام خمینی قطع کرد.

اگرچه در دستورالعمل امام به وزیر خارجه وقت برای قطع رابطه با مصر، تنها به پیمان کمپ دیوید اشاره شده بود ولی تا آن زمان رژیم سادات خصومت های دیگری نیز با جمهوری اسلامی ایران داشته است . از جمله این خصومت ها می توان به پذیرایی سادات از شاه ایران در کشاکش انقلاب وخودداری از تحویل وی ، دشمنی وستیزه جویی با انقلاب اسلامی ایران اشاره کرد. پیش از این نیز روابط دو کشور پس از آن رو به تیرگی نهاده بود که در تابستان 1339 شمسی جمال عبدالناصر در پی نطق شدیداللحنی علیه حکومت شاه ، دستور قطع رابطه سیاسی با تهران رابه دلیل هم پیمانی شاه با اشغالگران صهیونیست صادر کرده بود.

در زمان ریاست جمهوری محمد مرسی روابط دو کشور کمی به خوبی گرایید. مرسی که از رهبران جنبش اخوان المسلمین است در آگوست 2012 برای شرکت در اجلاس جنبش عدم تعهد به تهران آمد. این اولین ملاقات یک رئیس جمهور مصر از ایران پس از انقلاب 1979 بود؛ از این رویداد استقبال شد و بسیاری معتقد بودند فصل تازه ای در روابط دو کشور باز شده.

ارتباطی که خیلی زود مشخص شد با درخواست گستاخانه محمد مرسی از دولت محمود احمدی نژاد و سکوت طرف ایرانی همراه شده بود. روزنامه سعودی الریاض در جریان سفر رییس جمهور مصر به تهران اعلام کرد، محمد مرسی رئیس جمهور مصر گفته در سفر به تهران برای حضور در نشست سران جنبش عدم تعهد، از دیدار با مقامات ارشد ایرانی خودداری و پافشاری کرده و خواسته که ملاقات تنها با محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران انجام شود. رییس جمهور وقت مصر در دیدار با محمود احمدی نژاد از وی خواسته بود تا دولت ایران از دخالت در عراق به سود شیعیان این کشور خودداری کرده و موضع خود را درباره «اشغال سه جزیره اماراتی ابوموسی ، تنب بزرگ و تنب کوچک» اعلام کند تا مصر نیز روابط قوی را با ایران برقرار کند.

مرسی همچنین در سخنرانی اش در اجلاس سران جنبش عدم تعهد در تهران، به شدت از حکومت سوریه انتقاد و آن را حکومتی سرکوبگر و ظالم توصیف کرد که باید برای براندازی آن، مخالفان، متحد شوند. سخنان مرسی برخلاف موضع گیری رسمی ایران در حمایت از دولت دمشق بود و باعث شد هیئت سوریه، به طور موقت سالن اجلاس را در اعتراض به اظهارات مرسی، ترک کنند.

عبدالفتاح سیسی پس از رسیدن به ریاست جمهوری در سال 2014 از رئیس جمهور ایران حسن روحانی دعوت کرد در مراسم تحلیف او شرکت کند، که مجددا بارقه هایی از امکان احیای روابط دو کشور را به همراه آورد. مقامات قاهره اما هر بار از بهبود روابط با تهران سخن گفته اند شروطی را در خصوص قطع دخالت های ایران در امور کشورهای عربی مطرح کرده اند که تهران از اساس دخالت خود را قبول ندارد. وزیر خارجه مصر در همان سال روی کار آمدن دولت جدید در مصر گفت عادی سازی روابط با تهران به مولفه های زیادی بستگی دارد. به گفته او مصر از ایران انتظار دارد رویکرد و سیاست خود را در قبال اوضاع منطقه تغییر دهد؛ علاقه خود را به ایجاد روابطی بر اساس همکاری های دوجانبه، احترام و برابری منافع نشان دهد؛ به استقلال و حاکمیت کشورهای عربی احترام بگذارد؛ و به اقدامات مداخله آمیز خود پایان دهد.

سران حاکم مصر همواره ترجیح می دهند برای حفظ روابط با عربستان رابطه با ایران را به آینده موکول کنند. چنان که عربستان مخالف عادی سازی روابط با ایران تا زمانی است که شروط مورد نظر وزیر خارجه اش جبیر که در ملاقاتش از مصر در می 2015 اعلام کرد اجرا شود. عادل الجبیر بارها با متهم کردن ایران به دخالت در امور داخلی کشورهای منطقه و حمایت از اقدامات تروریستی و خلاف منافع منطقه خواستار توقف این مسائل شده و عادی سازی روابط ریاض با تهران را منوط به این موضوع دانسته است.

با توجه به این موضوع که دو بار قطع روابط دیپلماتیک تهران و قاهره مربوط به ارتباط یکی از طرفین با اسراییل بوده است اما این بار می توان گفت که عربستان سعودی نقشی تعیین کننده در ادامه این روند ایفا می کند. ریاض و قاهره در سالهای اخیر دچار وابستگی متقابل شده اند به این شکل که عربستان برای ادامه سیاست های خود در منطقه به حامی قدرتمندی همچون قاهره نیاز دارد و قاهره نیز که پس از بهار عربی هنوز فرصتی برای تثبیت جایگاه خود پیدا نکرده نیازمند همراهی ریاض است. این چنین است که می توان تحلیل کرد که پیش از تنش زدایی تهران با ریاض نمی توان به سیگنال های مثبت ژنرال مصری با دید مثبت نگریست. البته این موضوع را نمی توان نادیده گرفت که مقامات مصری حذف نام خالد اسلامبولی قاتل انور سادات رئیس جمهور وقت مصر از یکی از خیابان های تهران را شرط لازم و ابتدایی ازسرگیری روابط با ایران می دانند.