غوغای تجاری فیلم سه بعدی

بعد از ۱۲ سال فترت و اکتفا به ساختن مستند طی این مدت, سرانجام جیمز کامرون کارگردان نوجوی کانادایی یک فیلم بلند فیچر به نام آواتار «Avatar» را عرضه کرده و با آن به خبرساز اول سینمای جهان در ۲ ماه و ۱۰ روز اخیر بدل شده است

بعد از ۱۲ سال فترت و اکتفا به ساختن مستند طی این مدت، سرانجام جیمز کامرون کارگردان نوجوی کانادایی یک فیلم بلند فیچر به نام آواتار «Avatar» را عرضه کرده و با آن به خبرساز اول سینمای جهان در ۲ ماه و ۱۰ روز اخیر بدل شده است. این فیلم علمی - تخیلی - فضایی - ماجرایی که از اواخر آذرماه در سطح جهان اکران شده، به شیوه سه‌بعدی و به لحاظ بصری فوق‌العاده است، اما به سبک و سیاق سایر فیلم‌های یک‌ربع قرن اخیر وی ابتدا این سؤال در ارتباط با آن مطرح بود که چقدر خواهد فروخت و تا چه میزان به لحاظ تجاری موفق خواهد بود. عمق و شدت و حدت این سؤال زمانی بیشتر می‌شود که در‌نظر بگیریم آواتار احتمالاً گران‌ترین فیلم تاریخ است و با این‌که استودیوی ارائه کننده آن (فاکس قرن بیستم) این خبر را که «آواتار» نیم میلیارد دلار آب خورده، تکذیب کرده، اما به نظر نمی‌رسد در خوشبینانه‌ترین حالت نیز هزینه ساخت این فیلم کمتر از ۴۰۰ میلیون دلار بوده باشد.

کامرون با فیلم ماقبل آخرش که «تایتانیک» بود، رکورد فروش را در سینمای جهان شکست و به رقم خیره‌کننده ۸/۱ میلیارد دلار رسید و در این مدت حتی «بت‌من ۶» (شوالیه تاریکی)، «اسپایدرمن ۳» و «هری پاتر یک» به آن رقم نزدیک هم نشدند و آخرین اقتباس سینمایی کریستوفر نولان هم از روی اقدامات مشکوک و سرگردان در بین نیکی و شر مرد خفاشی از یک میلیارد دلار فراتر نرفت. مشکل کامرون این است که هرچه هم که ساخته باشد، با میزان فروش فیلم مذکور قیاس می‌شود و با اینکه تکنولوژی به‌کار رفته در آواتار شگفت‌انگیز و اسپشیال‌افکت آن در سطح اعجاز و موضوع فیلم نیز غریب و موجد کنجکاوی است، اما برآورد عقلایی‌تر و شرط معقول‌تر ظاهراً گواهی می‌داد که آواتار به رکورد سلف خود نخواهد رسید. اما این گمانه‌زنی صحیح از آب در نیامد و آواتار در ۷۰ روزی که از اکران آن می‌گذرد، از مرز ۴/۲ میلیارددلار فروش هم عبور کرده و تبدیل به پرفروش‌ترین فیلم تاریخ شده است.

● تخیلات فرا زمینی

هزینه‌های کلان و کار کردن با سوژه‌های فانتزی مفرط و ارائه داستان‌های قهرمانانه موهوم تجربه‌ای تازه برای کامرون نیست و تقریباً تمام کارهای او این خصایل را داشته‌اند.

«ترمیناتور یک» در ۱۹۸۴، «بیگانه ۲» در ۱۹۸۶، «ژرفنا» در ۱۹۸۹، «فراخوانی کامل» در ۱۹۹۰، «ترمیناتور ۲» در ۱۹۹۱ و «دروغ‌های حقیقی» در ۱۹۹۴ همگی با رؤیاهای غیر‌زمینی و تخیلات فرازمینی و قصه‌های فضایی دلخواه کامرون آمیخته بودند و «دروغ‌های حقیقی» که زمینی‌ترین قصه او و غیر‌فضایی‌ترین کار کامرون (البته سوای تایتانیک) بود نیز نوعی افراط در رؤیاسازی را دستمایه اصلی خود قرار داده بود.

در زمان «ترمیناتور ۲» نیز گفته می‌شد که هزینه ساخت فیلم به ۲۰۰ میلیون دلار می‌رسید که کامرون و مدیران اجرایی فیلم آن را تکذیب کردند، اما قدرت خرید آن پول در ۱۹ سال پیش تقریباً برابر با ۵۰۰ میلیونی می‌شود که اینک گفته می‌شود صرف ساخت آواتار شده و وابستگان کامرون آن را هم رد می‌کنند. آواتار یک فیلم عظیم سه‌بعدی دیجیتال با تصاویری باورنکردنی به لحاظ خلق ایماژها و موجودات باورناپذیر و ترسیم دنیایی است که تا همین چند سال پیش نیز وسایل و ادوات پیشرفته الکترونیک توان ترسیم آن را نداشتند. در دیدنی بودن این فیلم غریب که تمام مرزهای قبلی علمی - فنی را در صنعت سینما درنوردیده و به عنوان یکی از وقایع مهم هنر سینما در دهه‌های اخیر از آن یاد شده است، تردیدی وجود ندارد، اما سؤال اولیه مرتبط با این فیلم این بود که آیا آواتار به لحاظ اقتصادی می‌تواند موفق باشد و خرج نجومی تولیدش را موجه جلوه دهد و چیزی باشد که اندک مدتی بعد از اکران تهیه‌کنندگان بگویند ارزش‌اش را داشته است؟

سؤالی که جواب آن اینک به روشنی داده شده و آواتار به حدود و ثغوری نادیده در زمینه‌های تجاری، تبلیغاتی و فنی در سینما رسیده است.

کامرون می‌گوید: ««آواتار» نه تنها جذابیت‌ها و تصاویر بکر و تاکنون نادیده خود (موجودات انسان‌نمای ۳ متری!) را دارد بلکه در ماه‌های اخیر یک برنامه دقیق و عظیم تبلیغاتی برای معرفی هر چه بهتر و بیشتر آن نیز در سطح جهان صورت پذیرفته و اخبار و تصاویر آن با وسعت در رسانه‌های مختلف پخش شده است و همین مسئله سینماروها را بیشتر به آن علاقه‌مند کرده است.

با این حال کامرون ابا دارد که بگوید آیا قسمت دوم «آواتار» را هم از حالا در ذهنش دارد یا خیر اما او فیلم را در پایان طوری نبسته است که یک دنباله Sequel بر آن متصور و مقدور نباشد. تحلیلگران سینمایی به درست یا غلط معتقدند وقتی قبل از اکران یک کار موسوم به BlockBuster (بسیار پرفروش) به صراحت اعلام شود که این فقط قسمت اول داستان است و بخش‌های دوم و سوم نیز در سال‌های بعدی در راه است، بر فروش قسمت نخست اثر منفی خواهد گذاشت و برخی سرد خواهند شد.

● فاکتورهای مثبت

فاکتورهای مثبت ذیل به نفع «آواتار» عمل کرده‌اند تا در مباحث اقتصادی سینما به‌رغم این که یک کار بشدت ریسکی به حساب می‌آید، ناکام تلقی نشود و برعکس توفیق بزرگ تازه‌ای را برای کامرون شکل دهد.

▪ در سال‌های اخیر کارهای علمی- تخیلی و فانتزی‌های فضایی و فرازمینی دائماً محبوب‌تر و پرفروش‌تر شده‌اند.

▪ «آواتار» چون آینده سینما و مدرن‌ترین کار ۳ بعدی تاریخ توصیف شده و بعد از توفیق چند کارتون بسیار جالب ۳ بعدی اکران می‌شود و کارشناسان علم به کار رفته در آن را دستمایه و راه اجتناب‌ناپذیر بسیاری از Block Buster‌های بعدی دانسته‌اند رویکرد عظیم سینماروها به آن محتمل و بدیهی می‌نمود.

▪ جیمز کامرون در سایه فتوحات عمده قبلی‌اش خودش به مثابه یک استودیو و صنعت شده و چون مشهور است که هر یک از کارهایش به لحاظ فنی و بصری فوق‌العاده و چشم‌نواز است و می‌توانست عامل اصلی دیگری برای کشیده شدن مردم به سمت آواتار باشد. ترتیب و روال فوق حتی وقتی یک فیلم کامرون زیاد نفروخته باشد (نمونه! «ژرفنا» در ۱۹۸۹) نیز به هم نخورده است.

▪ تأثیر زمانی و مقتضیات ۲۰۱۰ می‌تواند به نفع آواتار کار کند. به قول سیگورنی ویور که ۲۳ سال بعد از «بیگانه ۲» مجدداً با کامرون کار کرده، مردم در انتظار یک پدیده نوین سینمایی به لحاظ فنی و تکنولوژی هستند و آواتار چنین چیزی است.

● عوامل منفی

مواردی هم هستند که می‌توانستند به ضرر آواتار کار کنند اما چندان مؤثر واقع نشدند:

▪ بار انسانی و عاطفی ماجرا در کمترین سطح و غیرمتعارف‌ترین شکل آن و تکیه بر تأکید بیشتر بر وجوه فنی و توجه ناگزیر به موجوداتی است که برخی ترکیبی از انسان‌ها و فرازمینی‌های موهوم‌اند و در نگاه نخست امکان ندارد انسان به آنها دل ببازد.

▪ کامرون برخلاف کارهای قبلی‌اش از ستاره‌های نامدار برای ایفای رل‌های عمده فیلمش سود نجسته و نقش‌های اصلی را به امثال سم وورتینگتون و زو سالدانا سپرده که هر چند درست منطبق با رل‌های محوله و اندیشه‌های کامرون در آواتار هستند اما نام و پیشینه‌شان چیزی نیست که به خودی خود و بدون مبنا قرار دادن قصه و اوصاف آواتار قشر عظیمی را فقط به خاطر وجود آنها به سالن‌های سینما بکشاند.