امنیت در آسیا

واقعه ۱۱ سپتامبر سبب جلب حمایت برخی از كشورهای منطقه از ایالات متحده شد و حتی پوتین نیز جزو نخستین رهبرانی بود كه ضمن ابراز همدردی, آمادگی خود را برای همكاری با آمریكا اعلام داشت

با گسترش محدوده و قلمرو همكاری های دوسوی آ تلانتیك و روابط نزدیك آمریكا و اروپا این سوال مطرح می شود كه آیا در شرایط تك چندقطبی امكان همكاری های مشابه در آسیا وجود دارد؟ اگر این امكان وجود دارد در چه سطح و در چه قلمروی می تواند به وقوع بپیوندد؟ رهبری این كنسرت آسیایی را كدام قدرت برتر منطقه ای بر دوش خواهد گرفت؟ الزامات و ابزارهای این همكاری چیست و چه تمهیداتی باید اندیشیده شود؟چارچوب ساختارهای همكاری های یورو _ آتلانتیك یا همان همكاری های اروپایی _ آمریكایی، چارچوب های نظری و عملی از تجربیات گرانبهایی كه در طول سده بیستم به دست آمده و ریشه در دو جنگ بزرگ بین المللی دارد، در فراهم آمدن فضای همكاری در ابعاد گوناگون، بسیار موثر بوده است.از طرفی پس از پایان جنگ جهانی دوم و ضرورت تقویت همكاری های اقتصادی، منجر به ترتیبات امنیتی _ نظامی همان الزاماتی شد كه در راه دستیابی به اهداف معین از سوی قدرت های منطقه ای اروپا و ابرقدرت جهان سرمایه داری یعنی آمریكای پیروزمند جنگ برنامه هایی مدون و منسجم و عملی طراحی و اجرا شده بود. به همین منظور پیمان ناتو متولد شد كه توانسته است پس از فروپاشی اتحاد شوروی، پایان جنگ سرد و انحلال پیمان ورشو، با تغییر و دگرگونی در وظایف دوره جنگ سرد و افزودن ماموریت های جدید هماهنگ با شرایط جهان تك چندقطبی، ساختارهای یوروآتلانتیكی را شكل داده و محدوده و قلمرو آن را به سوی شرق گسترش دهد.بازی خطرناكی كه ساختارهای یورو آتلانتیكی در گسترش قلمرو خود به سوی شرق آغاز كرده است، طبیعی است كه منجر به واكنش قدرت های منطقه ای ازجمله روسیه، چین، هند و ایران شده است. به همین سبب می توان پیش بینی كرد كه در آینده، ترتیبات امنیتی جدیدی در قالب و چارچوب پیمان های منطقه ای، البته نه در ابعاد صرفا امنیتی _ نظامی، بلكه تلفیقی از همكاری های اقتصادی و استراتژیكی بین كشورهای منطقه آسیا پدید آید كه می توان آنرا در راستای امنیت آسیایی ارزیابی كرد.در آغاز لازم است محدوده و قلمرو آسیا را مشخص سازیم. اگرچه قاره ای بنام اروپا ازنظر جغرافیایی فقط بخش كوچكی از قاره بزرگ ارواسیا و پیوسته بدان گفته می شود ولی نمی توان در این مبحث كشوری چون روسیه را دوپاره كرد، زیرا بخش مهمی از این كشور در آسیا قرار دارد. درعین حال تركیه كه فقط جزء كوچكی از آن (تراسیان) حدود ۱۲ درصد از خاك آن در اروپا قرار دارد، می خواهد خود را در ساختارهای یورو آتلانتیكی ادغام كند كه موفقیت آن بستگی به تمكین هرچه بیشتر به شروط تعیین شده از سوی اتحادیه دارد كه تا چه حد این كشور را به سوی تجزیه و گردن نهادن به خواسته های آنان در ابعاد مختلف دینی، فرهنگی، سیاسی _ اقتصادی و امنیتی سوق دهد.

حدود و قلمرو آسیا

مرز طبیعی آسیا و اروپا را رشته كوه های اورال می دانند كه از شمال دریای خزر و در امتداد جنوب به شمال كشیده شده است. قلمرویی كه از خط الراس این كوه ها از دامنه غربی به سوی اقیانوس اطلس شمالی امتداد دارد اروپا و آنچه از خط الراس اورال از دامنه های شرقی به سوی اقیانوس آرام قرار دارد، آسیا خوانده می شود. حد شمالی آسیا به اقیانوس منجمد شمالی محدود می شود. در جنوب خلیج فارس، دریای عمان، دریای عرب و اقیانوس هند آسیا را از دیگر قاره ها جدا می سازد و در غرب دریای مدیترانه و كانال سوئز آنرا از بقیه اروپا و آفریقا مجزا می دارد.در حد جنوب غربی آسیا، در مرز بین دو قاره آسیا و اروپا، قفقاز قرار دارد كه منطقه ای به شدت متنوع ازنظر جغرافیایی و فرهنگی است. اگرچه در جغرافیا رشته كوه های ۱۵۰۰ كیلومتری قفقاز بزرگ كه از شبه جزیره تامان در تنگه كرچ بین روسیه و اوكراین در دریای سیاه در شمال غربی تا شبه جزیره آبشوران در دریای خزر (در قلمرو جمهوری آذربایجان) در جنوب شرقی ادامه دارد، به عنوان سرحد بین آسیا و اروپا شناخته می شود ولی پس از فروپاشی شوروی سه كشور قفقاز جنوبی (آذربایجان، ارمنستان، گرجستان) خود را غربی و متصل به اروپا می دانند كه همانند تركیه می خواهند در كنسرت اروپایی شركت داشته باشند.اكنون كه فضای آسیا با وسعت ۴/۴۳ میلیون كیلومترمربع و با جمعیتی معادل ۳۸۳۰ میلیون نفر به تصویر كشیده شد، می توان این سوال را مطرح كرد كه چگونه این قلمرو به شدت متنوع و متفرق می تواند در یك ساختار امنیتی واحد قرار گیرد؟ قلمروی كه بیش از ۲۰ درصد خشكی ها و ۵۰ درصد از كل جمعیت جهان را در خود جای داده است.دو قطب بزرگ جمعیتی جهان یعنی چین (با ۳/۱ میلیارد نفر جمعیت)، هندوستان (با ۰۶۹/۱ میلیارد نفر) از یك سو و اندونزی با ۲۲۰ میلیون، پاكستان ۱۴۹ میلیون، بنگلادش ۱۴۷ میلیون، روسیه ۱۴۶ میلیون، ژاپن ۱۲۸ میلیون نفر، فیلی پین ۸۲ میلیون نفر از غول های جمعیت آسیا و جهان به شمار می روند، در كنار تركیه، ایران، هریك دارای ساختارهای سیاسی _ نظامی و امنیتی و از همه مهمتر اقتصادی متفاوتی با یكدیگر دارند.در شرق آسیا مجمع الجزایر ژاپن، فیلی پین و تایلند و مالزی و اندونزی، در ساختار ژئوپلتیكی نقش بازدارنده ای را برای گسترش قلمرو ژئواستراتژی بری برعهده داشتند. شبه جزیره كره نیز محل برخورد دو قلمرو ژئواستراتژی بود.اكنون كره شمالی و ویتنام كه پس از فرو پاشی شوروی و پایان جنگ سرد درانزوای بیشتری قرار گرفته اند، مورد هجمه آمریكا قرار گرفته اند.

اهمیت آسیا

این تنوع و تكثر در جنبه های متفاوت در كنار تنوع دینی و نژادی گوناگون سبب تفرقه و عدم یكپارچگی این قاره نسبت به اروپا شده است. به همین سبب گفت وگو از یك امنیت كه ما آن را امنیت آسیایی نام نهاده ایم، به سوال بسیار مهمی از نیمه دوم سده بیستم تاكنون تبدیل شده است كه كشورهای منطقه را به چالش كشیده است. این شرایط موجب تقویت جناح مقابل یعنی ساختارهای یورو آتلانتیكی و ناتو شده كه در نیویورك تفكر جمعی و انسجام ساختارهای متنوع، اسب تروای خود (تركیه) را در منطقه به كار گرفته است.

آسیا پس از پایان جنگ سرد

پس از فروپاشی شوروی، ایالات متحده آمریكا توجه چندانی به آ سیا نداشت. زیرا در این دوره جهان در بهت فروپاشی شوروی فرورفته بود. چین درحال تجربه توسعه سریع اقتصادی بود و جنگ خلیج فارس و بحران بالكان و به دنبال آن بحران قفقاز، به نحوی جهان را به تلاطم واداشته بود و آمریكا هنوز در فضای دوران جنگ سرد نمی خواست وارد قلمرو ژئواستراتژیكی شوروی سابق گردد.تجربه دوران جنگ سرد و تقسیم جهان به دو قلمرو ژئواستراتژیكی قاره ای و دریایی طی پنج دهه ساختار ثابتی را تجربه كرده بود. به همین سبب دهه پایانی قرن بیستم با خروج نیروهای شوروی از افغانستان، حمله عراق به كویت، حمله آمریكا به عراق، لشكركشی ناتو به یوگسلاوی و حل زورمدارانه بحران بالكان، دوران سرنوشت سازی بود كه با استعفای یلتسین، روی كارآمدن پوتین و اوج قدرت گیری طالبان مصادف بود. در این برهه از تاریخ كه رشد جریان های اسلامی افراطی در شبه جزیره عربستان (عمدتا یمن) و افغانستان همراه بود، سبب فعال ترشدن آمریكا در ترتیبات امنیتی منطقه خاورمیانه شد .

---