مراقب باشید ولی نترسید

توصیه هایی به زایران, پزشکان و مسوولان کاروان های حج برای مقابله باآنفلوآنزای نوع A

گرفتاری‌های تنفسی سال‌های زیادی است که در ایام حج در بین زایران خانه خدا اتفاق می‌افتد و قبل از اینکه آنفلوآنزای موسوم به خوکی (H۱N۱) شایع شود نیز آنفلوآنزای فصلی و سایر سندرم‌های تنفسی شیوع داشته‌اند...

طی هفت سال گذشته مطالعاتی روی حجاج انجام شده است که برخی از نتایج آن به شرح زیر است:

▪ از مجموع حدود ۷۱ درصد حجاجی که به گرفتاری‌های مختلف تنفسی مبتلا می‌شوند؛ حدود ۵۰ درصد آنها به سرماخوردگی معمولی مبتلا شده و با آنفلوآنزای موسوم به خوکی ارتباطی ندارند.

▪ حدود ۱۱ درصد آنها علایمی شبیه آنفلوآنزا دارند که در این صورت باید آزمایش، ابتلا به آنفلوآنزا و نوع آن را تایید کند.

▪ حدود ۱۰ درصد افراد سینوزیت حاد می‌گیرند و یا سینوزیت قبلی آنها با یک گرفتاری تنفسی نمود پیدا می‌کند.

▪ حدود نیم درصد حجاج دچار ذات‌الریه می‌شوند که ممکن است ویروسی و یا باکتریال باشد.

▪ حدود ۱۷ درصد زایرین آلرژی‌های تنفسی می‌گیرند که ممکن است به دلیل سموم گیاهی، گرد و غبار، مواد غذایی و... باشد.

▪ حدود ۲ درصد افراد آسم و بیماری‌های قلبی‌ریوی مزمن دارند که در آنجا یک عفونت به آن افزوده شده و آسم یا بیماری‌‌ قلبی‌ریوی آنها شعله‌ور می‌شود.

▪ حدود ۹۸/۷ درصد هم طی یک عفونت تنفسی به فارنژیت‌های چرکی مبتلا می‌شوند.

▪ حدود ۲ درصد هم به کنژکتیویت چرکی مبتلا می‌شوند.

● حاجیان با آنفلوآنزای خوکی چه‌ کنند؟

با توجه به اینکه حدود سه میلیون نفر از ۱۴۰ کشور دنیا در یک منطقه و زمان محدود جمع می‌شوند و با توجه به شیوع آنفلوآنزای خوکی H۱N۱ یا آنفلوآنزای نوع A لازم است جهت رفع نگرانی از زایرین نکاتی را یادآور شویم:

▪ سیر این بیماری خفیف است و حتی از آنفلوآنزای فصلی هم خفیف‌تر است اما قابلیت سرایت بالایی دارد بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که اگر ضرورتی ندارد در تراکم‌های مستحب (مانند طواف‌های مستحبی و اعمال مستحبی) شرکت نکنید.

▪ به طور سرخود از آسپرین استفاده نکنید. مصرف آسپرین در این شرایط ممنوع است زیرا ممکن است موجب عوارضی شود.

▪ همیشه سعی کنید در مکان‌های خلوت، فاصله ۸/۱ متری را رعایت کنید تا در معرض انواع مشکلات تنفسی سایرین قرار نگیرید.

▪ باید بدانید ماسک از ورود ویروس به بدن جلوگیری نمی‌کند و از هر نوع ماسکی استفاده کنید، درصدی از ویروس‌ها وارد بدنتان می‌شود. در حال حاضر ماسک‌هایی به نام ۹۵N وجود دارند که تا حدودی جلوی ورود ویروس را می‌گیرند ولی این ماسک‌ها گران هستند ضمن اینکه استفاده از آنها راحت نیست. اگر برای زایران مقدور است، ماسک ۹۵N خریداری کرده و با خود ببرند و استفاده کنند. توجه داشته باشید زایران به خصوص خانم‌ها وقتی که محرم هستند نمی‌توانند از ماسک استفاده کنند. ماسک را باید طوری بزنید تا زیر چشم‌ها کاملا پوشیده شود و دور دهان و بینی را کاملا بپوشاند.

▪ یکی از توصیه‌های مهم دیگر شستن دست‌ها است که باید به طور مرتب انجام شود.

▪ باید از مواد غذایی آلرژی‌زا مانند موز، سوپ‌های تند و محرک که بعضی از کاروان‌ها درست می‌کنند، پرهیز شود. اگر چه همه غذاها از آشپزخانه مرکزی می‌آید ولی بعضی از آشپزهای آشپزخانه مرکزی به خاطر ذائقه زایران خود بعضی غذاها را تند درست می‌کنند.

▪ در حال حاضر برای آنفلوآنزای خوکی واکسنی وجود ندارد ولی توصیه می‌شود برای پیشگیری از آنفلوآنزای فصلی واکسن بزنند به‌خصوص افرادی که آسم و COPD دارند.

▪ هر فردی که از یک داروی خاص استفاده می‌کند، به اندازه استفاده یک ماه همراه خود ببرد.

▪ افرادی که آسم دارند، از ماسک استفاده کنند تا گرد و غبار موجود در هوا را بگیرد.

▪ و توصیه اکید اینکه اگر به یک ناراحتی تنفسی مبتلا شدید مثل سال‌های قبل، اول به فکر آنفلوآنزای خوکی (H۱N۱) نیفتید و به پزشک فشار نیاورید که باید چه کار کنید.

● دو کلمه با پزشکان کاروان‌های حج

همانطور که می‌دانید سیر بیماری آنفلوانزای نوع A خفیف بوده و خود محدودشونده است و حتی از آنفلوآنزای فصلی هم خفیف‌تر است اما قابلیت سرایت بالایی دارد و هراس مسوولان هم به همین علت است که این امر سبب می‌شود میزان شیوع ۷۰ درصدی زایرینی که هر ساله به گرفتاری‌های تنفسی مبتلا می‌شوند افزایش یابد که البته درصد کمی از آنها نیاز به بستری پیدا می‌کنند. این میزان در آمریکا حدود ۲ تا ۵ درصد بوده است بنابراین نسبت بستری شدن حجاج بیش از ۱۰ درصد نخواهد بود.

نکته دیگر اینکه فعلا برای آنفلوآنزای خوکی واکسنی وجود ندارد ولی توصیه می‌شود زایران برای آنفلوآنزای فصلی واکسن بزنند. واکسنی به نام واکسن پنوموواکس وجود دارد که آن را هم توصیه می‌شود بزنند. حتی توصیه می‌شود واکسن را به طور توام بزنند. البته امسال از ورود افرادی که مبتلا به ناراحتی‌های مزمن تنفسی ریوی قلبی، آسم، COPD، نارسایی مزمن کلیه یا کبد، دیابت، اختلال ایمنی و سرطان هستند یا از داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی مثل کورتون و داروهای ضدسرطان مصرف می‌کنند یا نقایص مادرزادی سیستم ایمنی دارند، آنهایی که تحت عمل جراحی پیوند قرار گرفته‌اند یا اخیرا عمل جراحی قلب روی آنها انجام گرفته است، خانم‌های باردار (اگر چه باردارها ورودشان به حج ممنوع است) جلوگیری شده است، در نتیجه کسانی که این شرایط را دارند باید به صورت توأمان از واکسن استفاده کنند. اما اینکه آیا این واکسن‌ها از آنفلوآنزای نوع خوکی پیشگیری می‌کند یا نه هنوز به اثبات نرسیده است و اینکه آیا این واکسن‌ها به صورت واکنش متقابل روی آنفلوآنزای خوکی هم تاثیر بگذارد، باید منتظر بود تا واکسن جدید ساخته شود.

تجربه نشان داده که اگر چه تیم پزشکی حج، غربالگری پزشکی قوی انجام می‌دهند و از این نظر در شرایط خیلی خوبی هستیم تا از ورود افراد با شرایط بالا جلوگیری کنیم ولی همیشه افرادی هم هستند که بیماری و ناراحتی خود را بیان نمی‌کنند و غربالگری تیم پزشکی حج هم متوجه بیماری یا ناراحتی ایشان نمی‌شود و این افراد به حج می‌آیند (برای مثال، خانم‌های بارداری که به حج آمده‌اند و بعضی‌ها هم هنگام مناسک بچه خود را سقط کرده‌اند و...) پس باید از این واکسن‌ها به طور اکید استفاده کنند.

بیماری آنفلوآنزای نوع A بیشتر در جوان‌ها ایجاد می‌شود و به همین دلیل مصرف واکسن را در افراد سالخورده‌ توصیه نمی‌کنیم اما در آنفلوآنزای فصلی افراد ۵۰ سال به بالا باید واکسینه شوند.

نکته مهم دیگر اینکه ما گفته‌ایم که از ۱۰۰ هزار نفر، ۶۰ هزار نفر به سفر حج بروند. آیا ۶۰ هزار نفر با ۱۰۰ هزار نفر اختلاف معنی‌داری دارد؟ به نظر من آن قسمتی معنی دارد که ما گفتیم افرادی که های‌ریسک هستند، مثل COPDها، دیابتی‌ها، نارسایی مزمن کبد و کلیه و... اینها به حج نروند و این نقطه قوت آن است. اما ما اگر سفر خارجی حج را حذف کنیم، سفرهای خارجی دیگر را می‌خواهیم چه کار کنیم؟ ما نمی‌توانیم انزوای خارجی برای خودمان ایجاد کنیم و محدودیت‌های مسافرتی، حمل و نقل، اقتصادی و تجاری ایجاد کنیم. همان‌طور که می‌دانیم، بیشترین میزان ابتلا در کشورهای اروپایی و آمریکایی بوده که از نظر تکنولوژی و علوم پیشگیری از ما جلوتر هستند ولی هنوز نتوانسته‌اند بیماری را کنترل کنند. آیا ما می‌توانیم مراودات تجاری و اقتصادی خودمان را با این کشورها قطع کنیم؟ آیا تضمینی هست که با قطع این مراودات دیگر ابتلا به این بیماری در کشور ما به صفر برسد؟

در بعضی کشورها سیاست بهداشتی کلان این است که وقتی بیماری جدیدی می‌آید و همه به آن بیماری حساس هستند، مردم آرام‌آرام همدیگر را به صورت طبیعی مبتلا کنند تا به آرامی ایمنی در بدن افراد ایجاد شود و تصور می‌کنند که اصلا چه نیازی به بیدار کردن نیازهای خفته مردم داریم، یعنی ما هیچ راه‌حلی برای این مساله نداریم و دایم می‌گوییم دستتان را بشویید و وقتی می‌گوییم چرا این‌قدر روی شستن دست‌ها تاکید می‌کنید، می‌گویند می‌خواهیم از این بستر استفاده کنیم برای آموزش مردم و اینکه شستن دست‌ میان مردم رواج پیدا کند ولی آموزش در بستر رعب و وحشت که نمی‌شود. باید به مردم بگوییم که این اتفاقات قرار است بیفتد و این هم را‌ه‌های پیشگیری اما وقتی که نه واکسنی داریم و نه شیمیوپروفیلاکسی را اجازه می‌دهیم و امکانات شیمیوپروفیلاکسی و ایمونوپروفیلاکسی وجود ندارد، ایزولاسیون را در بعضی شرایط اجتماعی ما نمی‌توانیم آن طوری که باید و شاید انجام دهیم و خلاصه شناسایی ریسک فاکتورها و حذف کردن آنها برایمان در همه جوانب آماده نیست چرا نیازهای خفته مردم را بیدار می‌کنیم؟ ما زمانی می‌توانیم این کار را انجام دهیم که راه‌حل درست، منطقی و قطعی برای این جریان داشته باشیم. بالاخره اتفاقی است که رخ داده و باید طبیعی و عاقلانه با آن برخورد ‌کنیم. من پیش‌بینی می‌کنم که امسال سال سختی برای پزشکان حج ما باشد چون امکانات و وسایلی برای تشخیص نوع آنفلوآنزا در حج نداریم و هر کسی با کوچک‌ترین ناراحتی تنفسی، به ابتلا به آنفلوآنزای خوکی مشکوک می‌شود. چند نکته هست که خیلی مورد تایید کار کمیته کشوری آنفلوآنزا است:

▪ با کم کردن حدود ۴۰ هزار نفر از تعداد مسافران حج سرعت انتشار را در کشور کم می‌کنیم.

▪ با نبردن حجاج پرخطر، میزان مرگ و میر را کاهش می‌دهیم.

▪ از فرصت‌ها برای آموزش استفاده می‌کنیم (از طریق رسانه‌های جمعی و...).

▪ یکی دیگر از کارهای خوب این است که متخصصان را حساس کرده‌ایم که به این مساله فکر کرده و در مورد آن مطالعه کنند و خودمان را برای ساخت واکسن آماده کرده‌ایم و اگر بتوانیم واکسن آنفلوآنزای خوکی را تولید کنیم، نه تنها به مردم کشور خود کمک کرده‌ایم بلکه با صادر کردن واکسن از نظر اقتصادی برای کشور مفید واقع شده‌ایم.

▪ یکی از راه‌های دیگر پیشگیری، استفاده از داروهای پیشگیری است. به عنوان مثال، داروی پیشگیری‌کننده مدل اوسلتامیویر، زانامیویر که داروی پیشگیری کننده است اما به طور طبیعی، مصرف آن برای افراد عادی گران است ولی اگر سیر طبیعی بیماری سریع باشد می‌توانیم از این دارو استفاده کنیم. اگر بیم ذات‌الریه بدهیم و شرایطی مثل ناراحتی مزمن کلیه و کبد، COPD وجود داشته باشد، می‌توانیم از این دارو به عنوان پیشگیری استفاده کنیم ولی کمیته کشوری آنفلوآنزا هنوز این داروها را برای پیشگیری در اولویت قرار نداده است.

▪ پزشک‌ها نباید دستپاچه شوند و تجویز نادرست انجام دهند (مثلا برای کنترل تب مریض کورتون تجویز کنند)؛ زیرا این طرز درمان موجب طولانی شدن سیر بیماری می‌شود.

▪ به هیات پزشکی حج هم توصیه می‌شود که هر اندازه داروی پیشگیری لازم است با خود همراه ببرند تا در اختیار مردم باشد.

● توصیه‌هایی به مسوولان کاروان‌ها

حال که تعداد زایران کم شده است و فقط ۶۰ درصد زایران به حج تمتع می‌روند و از قبل هم مراکزی برای اسکان زایران در نظر گرفته شده و قرارداد آن بسته شده است و جا به مقدار کافی وجود دارد، بهتر است تراکم کاروان‌ها را کم کنید، یعنی تراکم کاروانی که همیشه ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر بوده را کم کرده و به زیر ۱۰۰ نفر برسانید. بهتر است تراکم اتاق‌ها را هم کم کنید. در حج تمتع سال‌های پیش به‌طور متوسط تراکم اتاق‌ها در وضع بسیار مطلوب‌ ۴ نفر و در وضع نامطلوب‌ به ۱۲ نفر هم رسیده است ولی الان تراکم متوسط ۵ نفر است. حال با پیدایش شرایط کنونی بهتر است تراکم اتاق‌ها را کم کنیم و این کار از واضحات امر است زیرا با کم کردن تراکم می‌توانیم فاصله ۸/۱ متری را رعایت کنیم، یعنی اگر فردی در اتاقی به یکی از ناراحتی‌های تنفسی مبتلا شد (مانند سرماخوردگی، آنفلوآنزای فصلی، آنفلوآنزای نوعA و H۱N۱ و یا هر کدام از آدنوویروس‌ها) در هر شرایط باید فاصله حدود ۱ تا ۸/۱ متری را رعایت کند. به‌خصوص در آنفلوآنزای خوکی (H۱N۱) فاصله ۸/۱ متر رعایت شود.

خادمان کاروان‌ها از مصرف بیش از حد مواد ضدعفونی‌کننده اجتناب کرده و آنها را درست مصرف کنند. لزومی ندارد که جاهایی مثل توالت‌ها، حمام، رستوران و... را دایما مواد ضدعفونی‌کننده بریزید و مسمومیت هوایی و تنفسی ایجاد کنید. شستشو با شوینده‌های معمولی بیشتر توصیه می‌شود.

دکتر سیدمنصور رضوی

متخصص عفونی مسوول اسبق بهداشت کاروان‌های حج