تکامل در سایه رقیب

تکامل, شاخه ای شناخته شده از زیست شناسی است که به تغییرات تدریجی صفات یک جمعیت از یک گونه اشاره دارد اما بررسی تکاملی جامعه را می توان به عنوان یک مبحث جدید مورد مطالعه قرار داد

تکامل، شاخه‌ای شناخته‌شده از زیست‌شناسی است که به تغییرات تدریجی صفات یک جمعیت از یک گونه اشاره دارد اما بررسی تکاملی جامعه را می‌توان به عنوان یک مبحث جدید مورد مطالعه قرار داد.

در این نوع مطالعه استراتژی‌هایی چون بافت، روابط، تاریخ و تصادف را باید مورد نظر قرار داد تا نتیجه مطلوب حاصل شود. یکی از این قوانین که توجه بسیاری از بوم‌‌شناسان را به خود جلب کرده، قوانین «جفت و جور» است که نحوه اضافه‌شدن گونه‌ها هنگام شکل‌گیری جامعه را بازسازی کرده و توالی‌های ممکن و ناممکن را مقایسه می‌کند.

به عبارتی تعیین می‌کند که کدام گونه‌ها امکان همزیستی در جامعه را دارند که بیانگر نحوه توالی و استقرار گونه‌ها در یک زیستگاه نیز خواهد بود.

برای روشن شدن مطلب با توجه به تعریف «رهایی بوم‌شناختی» در خواهیم یافت که همواره گسترش پراکندگی یک گونه در غیبت رقیب اتفاق خواهد افتاد. همچنین محدود شدن یک گونه آن در شرایط حضور رقیب پیش می‌آید که به عنوان «جابه‌جایی بوم‌شناختی» شناخته می‌شود.

وجود پدیده‌های رهایی و جابه‌جایی بوم‌شناختی شاهد محکمی بر آن است که حتی اگر دو گونه یک محدوده جغرافیایی یکسان را اشغال کنند، نمی‌توانند در یک زیستگاه یا یک جامعه زیستی یکسان و در ارتباط با یکدیگر زندگی کنند و هر یک به طریقی عقب‌نشینی کرده تا در آنجا بر رقیب خود برتری داشته باشد. آنچه مسلم است جامعه مرتب تغییر می‌کند و تنوع را از طریق آزمون و خطای ناخودآگاه به آرامی افزایش می‌دهد. گونه‌های رقیب از طریق جابه‌جایی بوم‌شناختی مصالحه و بخشی از محیط را به رقیب واگذار می‌کنند و هم‌زیست‌ها به صورت دوتایی یا سه‌تایی همساز می‌شوند.

در این شرایط، جامعه بالغ می‌شود که این خود تعادلی پویاست و مجموع گونه‌هایش در محدوده باریکی افزایش و کاهش می‌یابد. تفاوت‌های ظاهری ناشی از اثر محیط باعث خواهد شد دو گونه در شرایطی در یک جامعه زیستی با هم زندگی کنند که وقت کافی برای بروز تکامل داشته باشند و از نظر زیستگاهی از یکدیگر جدا شوند. بنابراین این جدایی رقابت بین آنها را کاهش خواهد داد. سازوکار دیگر برای دور شدن از رقیب جای‌گیری صفات است. آن عده از افراد که برای چنین کاری استعداد قبلی داشته‌‌اند در نهایت تخصصی می‌شوند و سپس تفاوت‌ها به تشریح و فیزیولوژی نیز گسترش می‌یابد.

در نتیجه رقابت بین گونه‌ها کمتر شده و احتمالا به قیمت کاهش بخشی از سازگاری اولیه آنها صورت می‌گیرد و تجربه چنین تغییرات تکاملی به جای‌گیری صفات موسوم است. مطمئن‌ترین آزمون جای‌گیری صفات بعضی الگوهای جغرافیایی دو قسمتی است، یعنی گونه‌ها هر جا که در تماس با یکدیگر بوده‌اند، تکامل‌شان از هم فاصله گرفته است. در حالی که در سایر موارد چنین نیست یا حتی در مواردی که به تنهایی زندگی می‌کنند، همگرایی نیز داشته‌اند. هر جا گونه مجبور به رقابت بوده تکاملش به دور از رقیب شکل گرفته تا این‌که گونه آشیان‌ (جایگاه بوم‌شناختی) ویژه‌ای را پر کند و هر جا که رقابت وجود نداشته باشد، بی‌تغییر می‌ماند یا حتی خصوصیاتش در جهت دیگر تکامل یافته تا هر دو آشیان خالی را اشغال کنند.

جای‌گیری صفات ممکن است از طریق تقویت تفاوت‌های تولیدمثلی و در جهت منزوی کردن گونه به صورت مخزن ژنی متمایز نیز بروز کند. این سازوکار به طور عمده از طریق رقابت پیش می‌آید اما تقویت تولیدمثلی نیز به عنوان اثر ثانویه به آن اضافه می‌شود. به آن معنا که وقتی بر اثر رقابت تکامل ایجاد شود، سبب تفاوت و به جلوگیری از دورگه شدن نیز منجر خواهد شد.

زینب اسدی