ابزار و وسایل برای بافت قالی

دراین پژوهش تلاش می کنیم تا ابزارهای مورد نیاز برای قالیبافی را به طور خلاصه معرفی کنیم سپس شیوه های بافت توضیح دهیم

دار یا دستگاه قالیبافی: دارها به دو نوع، دار عمودی و دار افقی دسته بندی می شوند كه در منطقه تركمن صحرا از زمانهای بسیار قدیم تا به امروز از دار افقی كه به صورت خوابیده روی زمین قرار می گیرد استفاده می شود. و به تركمنی به آن « قراما» گویند این دستگاه چهارچوبی است كه جنس آن از چوب بوده و از دو تیر سردار و زیر دار و تیرهای راست رو و چپ رو تشكیل شده كه به وسیله گوه ها به یكدیگر وصل می شود. و یا دارها فلزی می باشند كه در این صورت به وسیله پیچ و مهره به یكدیگر وصل می شوند و در هنگام بافت نیز با پیچاندن آنها می توان چله ها را شل یا سفت نمود. در هنگام برپا كردن دار باید دقت شود موقعی كه تیرها را به یكدیگر وصل می كنیم زوایای آنها قائمه باشد كه بعد از اتمام كار قالی كج و یا به اصطلاح سرودار نشود. با توجه به ابعاد فرشی كه در نظر داریم بافته شود داری متناسب با آن تهیه می كنیم، دار افقی فضای زیادی را اشغال می كند و چون بافنده مجبور است روی دار به صورت چمباتمه بنشیند دچار ناراحتی های كمر و چشم می شود ولی بر پا كردن و تهیه كردن دار افقی راحت تر از دار عمودی است. دار عمودی در كل مزایایی بیشتری نسبت به دار افقی دارد، از قبیل اینكه فضای كمتری را اشغال می كند در این حالت بافنده كمتر به ناراحتیهای كمر و چشم دچار می شود چون بافنده پشت دار روی نشیمنگاه به صورت صاف قرار گرفته و قدرت مانور بیشتری دارد به این خاطر امروزه در بیشتر مناطق ایران از دار عمودی استفاده می شود. ولی در منطقه تركمن صحرا هنوز نیز بر حسب عادت دیرینه از دار افقی بیشتر استفاده می كنند تا دار عمودی.

كوجی: وسیله ای چوبی یا فلزی می باشد كه از آغاز تا پایان بافت قالی بر روی دار باقی می ماند. كوجی میله ای به طول كمی بیشتر از عرض دار و به قطر تقریبی ۴ یا ۶ سانتی متر می باشد و به كمك پایه های كوچك به روی دار قرار می گیرد كوجی در دارهای افقی برای كنترل عرض قالی در حین بافت و همچنین برای نظم و انسجام بخشیدن به تارها و نیز برای جدا كردن تارهای زیر و روی قالی استفاده می شود. هاف یا دارتی: هاف میله ای به طول تقریبی عرض دار و قطری كمتر از قطر كوجی بوده و محل قرار گرفتن آن در بین تارها و به موازات كوجی و عوض دار و بالاتر از كوجی می باشد با عقب و جلو بردن هاف ضرب چله ها جابه جا شده و می توان عمل پود كشی را انجام داد.

شانه یا دارق: این وسیله دارای دندانه های فلزی با فاصله منظم و دسته چوبی یا فلزی می باشد. وزنی در حدود نیم كیلو داشته و برای كوبیدن و قرار دادن پود در بین تارها بعد از هر رج بافت می باشد.

كاردك یا كثر: این وسیله نیز یكی از ابزار قالیبافی می باشد كه از آن برای بریدن سر خامه های اضافی بعد از گره زدن استفاده می شود و دارای تیغه فلزی است كه یك طرف آن تیز می باشد و دسته ای چوبی و سبك كه براحتی بتوان با آن كار كرد.

قیچی: قیچی قالیبافی كه مخصوص بریدن پرزهای اضافی بعد از یك یا دو رج گره زدن می باشد. قیچی از ابزاری می باشد كه لازم است همیشه تیز و بران تا در هنگام پرداخت و قیچی كاری مشكلی ایجاد نكند.

• شانه ایی كه تركمن ها از آن استفاده می كنند و به تركمنی به آن داراق گویند

• كثر یا كاردك و آنا ویچ وسیله ی دیگری است كه دراین تصویر دیده می شود و برای تثبیت عرض قالیچه به كار می رود و به این ترتیب كه به وسیله آن كنار قالی را به دار ثابت می كنند و نمی گذارند تو رفتگی و انحنا در عرض قالیچه پیدا شود.

قیچی قالیبافی و سنتی تركمنها كه در قالیبافی از آن استفاده می دار قالی افقی و اجزای آن:

۱ـ سردار

۲ـ زیردار

۳ـ راست رو

۴ـ چپ رو

۵ـ كوجی

۶ـ پایه كوجی

۷ـ هاف یا دارتی

۸ـ گوِه

مواد اولیه مورد نیاز برای بافت قالی

نخ چله ـ نخ پودكشی ـ نخ خامه

چله یا اِرِش:

چله تارهای قالی را تشكیل می دهد كه پایه و اساس فرش ها می باشند و از الیاف مختلفی مانند پشم، پنبه و ابریشم تهیه می شوند، كه این الیاف با توجه به خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خود دارای مقاومت های متفاوت می باشند. در مقابل ( حرارت، رطوبت و مواد شیمیایی) تاب زیاد نخ چله موجب افزایش مقاومت و استحكام قالی می شود نخ های چله دارای نمره و تعداد لا بوده و هر یك از آنها با توجه به رجشمار قالی انتخاب شده و به كار می رود. به عنوان مثال نخ چله پنبه ای كه دارای نمره ۲۰ و ۱۲ لا می باشد برای فرشی با رجشمار ۲۵ تا ۳۰ مناسب است. در گذشته بیشتر از نخ چله پشمی و ابریشمی استفاده می شده ولی در حال حاضر بیشتر از نخ پنبه ای برای چله استفاده می شود.

پود یا آرقاچ: نخ پود بیشتر از جنس پنبه می باشد اما در گذشته از نخ پشمی و ابریشمی نیز به عنوان پود استفاده می كردند. پود مانند ملاتی عمل می كند كه در بین هر ردیف از آجرهای ساختمان قرار می گیرد و ردیف قبلی را به ردیف بعدی پیوند می دهد. در قالی نیز نخ پود بعد از هر رج گره زدن از بین تارهای چله در عرض فرش عبور كرده و به وسیله شانه كوبیده می شود. تا هر كدام از گره ها مرتب درجای خود قرار گیرند وبه اصطلاح رج قبلی را به رج بعدی می دوزد.

در گذشته از دو نخ پود به ضخامت یكسان در هر رج استفاده می كردند. یعنی بعد از بافتن یك رج از قالی یك نخ پود را هنگام جلو آوردن هاف كه در این موقع تارهای زیر و رو از یكدیگر جدا شده و فاصله ای در بین آنها به وجود می آید عبور داده كه این عمل را به اصطلاح چكمه می گویند و پود دیگر راهنگام عقب بردن هاف و ایجاد فاصله در بین تارها به وسیله فشار دست كه در قسمت پشت كوجی به چله ها وارد آورده عبور داده كه این عمل را به اصطلاح اِتمه می گویند.

امروزه در قالی های تركمنی بیشتر فقط از یك پود با توجه به رجشمار قالی استفاده می شود به عنوان مثال برای قالی با رجشمار ۲۵ از نخ پودی با نمره ۳۲ و ۳ لا استفاده می شود نخ پود بر خلاف نخ چله نباید تاب زیاد داشته باشد. تاب زیاد پود در حین بافت لبه های قالی را به طرف داخل ( پشت ) لوله می كند و یا تو رفتگی در كناره های قالی ایجاد می گردد كه این موارد از عیوب قالی به شمار می روند و باعث كاهش ارزش قالی می گردند.نخ خامـه یا چیتم نـخ: نـخ های خـامه معمـولاً ازالیاف پشم و ابریشم تهیه

می شوند. خامه های رنگی برای گره زدن و ایجاد نقوش در قالی به كار می روند. ضخامت و ظرافت نخ خامه با توجه به رجشمار فرش انتخاب شده و مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال برای فرشی با رجشمار ۲۵ نخ خامه پشمی نمره ۵ و ۲ لا انتخاب می شود.

---