حقایق آنفلوآنزای خوکی

گفتگو با دکتر افشین محمدعلی زاده, متخصص عفونی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

بنا بر اظهارات سازمان بهداشت جهانی، آنفلوآنزای نوع A با سرعت بی‌سابقه‌ای در جهان در حال حرکت است، به نحوی که تاکنون بیش از ۴۰۰ هزار نفر در ۱۹۲ کشور به بیماری آنفلوآنزای نوع A مبتلا شده و حدود ۵ هزار نفر نیز بر اثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند. در عین حال گفته می‌شود که آنفلوآنزای نوع A در زمان پاندمی، ابتلای دو میلیارد نفر در دنیا را به دنبال دارد، چرا که سرعت گسترش جغرافیایی این پاندمی چهار برابر پاندمی سال ۱۹۱۸ است...

از طرفی وزارت بهداشت ایران نیز اولین مورد ابتلای آنفلوآنزای خوکی را در اول تیرماه تایید کرد و امروز با گذشت پنج ماه و بنا بر اعلام رسمی وزارت بهداشت، حدود هزار و ۲۰۰ نفر به این بیماری مبتلا و ۱۶ نفر نیز قربانی آن شده‌اند. البته آمارهای اعلام شده صرفا شامل بیماران شناسایی شده است و نه افراد آلوده به ویروس بدون علامت که قطعا شمار واقعی بیشتر از گزارش‌های ثبت شده است. مسوولان وزارت بهداشت پیش از این نسبت به افزایش شیوع این بیماری هم‌زمان با فصل سرما و بازگشایی مدارس هشدار داده و ابراز نگرانی کرده بودند و همچنان نیز توصیه می‌کنند که بهترین راه مقابله با این بیماری پیشگیری است. در این باره با دکتر افشین محمدعلی‌زاده، متخصص عفونی و عضو هیات علمی‌دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفتگویی انجام داده‌ایم که آن را می‌خوانید.

▪ آقای دکتر؛ ویروس آنفلوآنزای نوع A چگونه از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود؟

ـ انتقال ویروس آنفلوآنزای H۱N۱ از انسان به انسان و از طریق سرفه، عطسه، ترشحات بینی و دهان امکان‌پذیر است. ویروس می‌تواند حداکثر تا فاصله یک متری از طریق سرفه یا عطسه منتقل شود. همچنین تماس دست با اشیا و سطوحی که به ترشحات فرد بیمار آلوده است و سپس تماس دست آلوده با دهان یا بینی موجب انتقال بیماری خواهد شد و این در حالی است که در محیط‌های بسته پرجمعیت مثل اتوبوس، مترو، سینما، بانک‌ها، بیمارستان‌ها، محیط‌های آموزشی و به طور کلی اماکنی که رفت و آمد در آنجا زیاد است ویروس به راحتی منتقل می‌شود. افراد مبتلا ممکن است دیگران را از یک روز قبل از شروع نشانه‌های بیماری تا ۷ روز یا بیشتر یا حتی بعد از بیمار شدن بیمار کنند و این به آن معنا است که ممکن است فرد قبل از اینکه بداند بیمار شده است، دیگران را نیز مبتلا کند.

▪ با توجه به این موضوع چگونه می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد؟

ـ اول از همه به بیماران توصیه می‌شود که حتی‌الامکان تا زمان بهبود از خانه خارج نشوند و در صورتی که مجبور شدند از خانه خارج شوند حتما دهان و بینی خود را به صورت کامل با دستمال کاغذی بپوشانند و اگر دستمال کاغذی در دسترس‌شان نبود از آستین خود استفاده کنند و در اولین فرصت ممکن لباس‌شان را بشویند. در مورد افراد سالم هم باید گفت که رعایت فاصله حداقل یک تا دو متری با فرد بیمار الزامی‌ است. در عین حال نباید فراموش کرد که ویروس آنفلوآنزا بین ۲ تا ۸ ساعت روی سطوح و اشیا زنده می‌ماند و باید از دست زدن به آنها خودداری کرد و یا بلافاصله بعد از تماس دست‌ها را ۲۰ تا ۴۰ ثانیه با آب و صابون و یا محلول‌های الکل‌دار شست و تا قبل از شستن دست‌ها از برخورد آنها با بینی و چشم و دهان خودداری کرد. از طرفی سطوحی که در معرض تماس فراوان با دست افراد هستند نیز باید به طور مکرر شسته و تمیز شوند که برای این منظور می‌توان از محلول‌های ضدعفونی‌کننده خانگی استفاده کرد. سطوح تلفن، صفحه کلید کامپیوتر، میزها، پیشخوان‌ها، دستگیره‌ درها، دستگاه‌های کنترل از راه دور، شیرهای آب دست‌شویی و توالت و دستگیره در یخچال از جمله این سطوح هستند.

نکته بسیار مهم دیگر اینکه باید از افرادی که در اماکن عمومی‌ با علایمی‌ شبیه به آنفلوآنزا دیده می‌شوند، دوری کنیم و اگر امکان رعایت فاصله با این فرد نبود حتما باید با دستمال کاغذی دهان و بینی خود را بپوشانیم. مساله بسیار بدی هم که در فرهنگ ما وجود دارد دست دادن‌ها، بوسیدن‌ها و در آغوش گرفتن‌های روزانه در هنگام احوالپرسی است و باید این عادت غلط را از بین ببریم زیرا همین مسایل به ظاهر پیش پا افتاده عواملی برای انتقال بیماری هستند.

▪ بسیاری از افراد مجبورند هر روز در اماکن عمومی‌ و پررفت و آمد حضور داشته باشند و در اکثر اوقات هم از وجود بیمار مبتلا به آنفلوآنزای نوع A در این اماکن بی‌خبرند. در این شرایط بهترین راه پیشگیری چیست؟ شما استفاده از ماسک را توصیه می‌کنید؟

ـ گاهی اوقات علایم بیماری به صورت حاد (تب و سرفه و تنگی نفس) ظاهر می‌شود. در این شرایط درنگ جایز نیست و بیمار باید به یک مرکز بهداشتی درمانی هدایت شود و تا ۲۴ ساعت پس از قطع تب نباید در محل کار خود حضور یابد. همچنین همکاران فرد بیمار باید از ابتلای او به بیماری آگاه بوده و تا یک هفته از خود مراقبت کرده و در صورت شروع علایم بلافاصله به پزشک مراجعه کنند. اما با توجه به سوالات مکرر مردم برای استفاده از ماسک‌های استاندارد به منظور پیشگیری و کنترل بیماری آنفلوآنزای نوع A، وزارت بهداشت ۸ نوع ماسک مورد تأیید را با قیمت و شرکت توزیع‌کننده معرفی کرده است اما این ماسک‌ها فقط برای موارد خاصی کاربرد دارند و زدن ماسک به همه توصیه نمی‌شود. افراد سالم در صورت تردد در اماکن شلوغ و پرازدحام، افراد بیمار در خانه برای جلوگیری از ابتلا، کادر پزشکی در مراکز بهداشتی و درمانی و افرادی که مجبور به مراقبت از فرد مبتلا به بیماری آنفلوآنزا هستند، می‌توانند از این ماسک‌ها استفاده کنند.

ماسک‌های تک‌لایه، دولایه و ۳ لایه از الیاف بافته نشده یکبار مصرف با حداکثر دو ساعت کارایی برای افرادی که به این الیاف حساسیت ندارند، معرفی می‌شود و علاوه بر این ۳ ماسک، ماسک یکبار مصرف چند لایه کربن‌دار با کربن فعال و حداکثر ۵/۴ ساعت کارایی هم در بازار موجود است. در عین حال، ماسک یکبار مصرف کاسه‌ای با دو ساعت کارایی هم مورد تأیید است و چون از الیاف بافته نشده است، مانند ماسک‌های قبلی برای افراد دارای آلرژی مناسب نیست. ۳ نوع ماسک هم شامل ماسک N۹۵ بدون فیلتر، فیلتردار و فیلتردار با یک لایه کربن فعال، با چند لایه از جنس پروپیلن یا پلی‌استر همراه با دریچه فیلتر نیز وجود دارد که مورد تأیید هستند و همه آنها بین ۵/۴ تا ۶ ساعت اثر دارند. اما به طور کلی در اماکن شلوغ و مکان‌هایی که تردد در آنها اجتناب‌ناپذیر است و امکان رعایت فاصله بیش از یک متر برای پیشگیری از بیماری‌های ویروسی وجود ندارد، استفاده از دستمال کاغذی جلوی بینی در هنگام سرفه و عطسه بسیار مؤثر است.

▪ برای ضدعفونی کردن هوای خانه و محل کار می‌توان از دستگاه‌های تهویه و یا بخور سرد استفاده کرد؟

ـ ویروس‌ها در هوای خشک،‌ گرم و محیط‌های بسته که هوا به خوبی در آن جریان ندارد، بیشتر پخش می‌شوند و باز کردن پنجره در فواصل زمانی دو ساعته و هر بار ۱۰ تا ۱۵ دقیقه از محبوس شدن و ماندگاری ویروس در محیط جلوگیری می‌کند و معمولا استفاده از دستگاه‌های تهویه در چنین محیط‌هایی توصیه نمی‌شود. در عین حال استفاده از بخور سرد برای تسکین بیماران مبتلا به آنفلوآنزا که دچار مشکلات تنفسی هستند می‌تواند موثر واقع شود اما بخور سرد در ضدعفونی کردن محیط تاثیری ندارد. در عین حال ویروس H۱N۱ در هوا باقی نمی‌ماند و فقط در فاصله یک تا چند متری بیمار وجود دارد و از این بابت جای هیچ‌گونه نگرانی نیست.

▪ حرف آخر؟

ـ نباید فراموش کنیم که ۹۸درصد بیماری آنفلوآنزای نوع A قابل کنترل است و تنها در ۲ درصد موارد نیاز به بستری و توجهات ویژه وجود دارد و رعایت اصول پیشگیرانه و بهداشت فردی در جلوگیری از انتقال بیماری بسیار موثر است و والدین باید نقش خود را در آموزش این موارد به فرزندان‌شان جدی بگیرند. در مورد مدارس نیز خاطرنشان می‌کنم در صورتی که علایم شبه آنفلوآنزا در ۱۵ درصد جمعیت کلاس و طی ۳ روز مشاهده شود، مسوولان باید نسبت به تعطیلی کلاس اقدام کنند و اگر این آمار به دو کلاس برسد مدرسه مربوطه باید به مدت یک هفته تعطیل شود تا شاهد افزایش تعداد مبتلایان نباشیم. خوشبختانه کشور ما در وضیعت مطلوب این بیماری به سر می‌برد و فعلا شرایط حادی در هیچ کجا گزارش نشده است و رسانه‌ها با آموزش بیشتر و تکرار مداوم آن نقش به‌سزایی در بالا بردن آگاهی مردم و کاهش بار این بیماری دارند.

سامان گلناری