عشق در سایه عقل

بررسی مجموعه شعر «چه تابستان بی سایه ای»

«چه تابستان بی سایه ای!» عنوانی است که محمد مستقیمی (راهی) برای گزیده اشعار خود برگزیده است. چاپ دوم این مجموعه توسط نشر تکا (توسعه کتاب ایران) در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، در قطع رقعی روانه بازار کتاب گردیده است. (راهی) که از سالهای نوجوانی به شعر روی آورده، در همه قالب های مختلف کلاسیک و نو تجربیاتی دارد. تاکنون سه دفتر شعر به نام های «آسمان را بالاتر بیاویز»، «آن آویشن غریب» و «شب و ابروهامون» از این شاعر منتشر شده است. مجموعه اشعار مقاومت او هم با عنوان «عاشقان ایستاده می میرند» در دست چاپ است. تصحیح دیوان نیکی اصفهانی، نقدی بر آثار قیصر امین پور و یک مجموعه داستان آماده چاپ از دیگر آثار در دست انتشار اوست. گزیده اشعار «چه تابستان بی سایه ای!» نیز از آثار در خور توجه این شاعر است که وی در آن در قالب های غزل، دوبیتی، رباعی و نوسروده طبع آزمایی نموده است. راهی، ابتدای دفترش را متبرک به نام نامی پیامبر نور و رحمت حضرت محمد(ص) نموده است. در سروده «تولد نور» میلاد خجسته ایشان را با کلامی فاخر و قلبی آکنده از عشق و ارادت به تصویر کشیده است:

مرغ سحر از دام شب ناگاه پر زد

در ساحت ام القری بانگ سحر زد

دست خدا با خامه تکوین در آویخت

بر ناله غم دیدگان نقش اثر زد

اقبال شد شهبال پرواز رهایی

افتادگان را حلقه شوکت به درزد

فریاد شوق نور، در بتخانه پیچید

ناقوس کفر عالمی زنگ خطر زد

آتشگه استخر را توفان توحید

خاکستر افسردگی بر بام و در زد

آمد به میعاد شرف، پیغمبر نور

شام سیه شب گیر شد، خورشید سر زد

یکی از شاخصه های ادبی شاعر؛ قلم پخته، وزین و فاخر وی است که در اوج فصاحت و بلاغت معانی را بیان نموده است و اندیشه و احساس مورد نظر خویش را در قالب بهترین و زیباترین الفاظ و ابیات بیان نموده است. اشراف و تسلط (راهی) بر گنجینه ارزشمند لغات اصیل فارسی بر غنای ادبی اشعار او افزوده و خونی تازه بر شریان شعر او دمیده است. ذوق و نبوغ ادبی وی با اطلاعات و علوم ادبی عجین شده و زاییده آن اثری ارزشمند و قابل توجه است.

محمد مستقیمی در این مجموعه سعی بر آن داشته است تا مضامین و معانی ارزشمند و گرانبهای اسلامی و دینی را بن مایه و موضوع اصلی اشعارش قرار دهد و در قالب اندیشه ای بکر و نو و بیانی متفاوت حق مطلب را ادا نماید. از آنجایی که به فرموده مقام معظم رهبری یکی از رسالتهای مهم مطبوعات، نویسندگان و شعرا انتقال فرهنگ عاشورا به مخاطبان و مردم جامعه اسلامی است، شاعر در این مجموعه به خوبی از عهده این امر برآمده است و در سر آغاز دفتر خویش به این مضامین و آموزه های شریف و عالیقدر پرداخته است و با نگاهی بر خاسته از ضمیری معتقد به باورها و ارزشها و مبانی اعتقادی اصیل دینی، حالات عاطفی لطیف خویش را در قالب غزلیاتی با طراوت به بهترین صورت و سیرت تقدیم به خواننده خویش نموده است. در مجموعه شعر «چه تابستان بی سایه ای!» شاهد نگاه و بینش انقلابی شاعر به زندگی و خاطرات گذشته و حوادث پیش رویمان هستیم. یکی از عواملی که در عصر حاضر احساسات پرشور و خالص شعرای متعهد و آگاه انقلابی را به غلیان وامی دارد یادآوری خاطرات هشت سال دفاع مقدس است که در تمام ابعاد و حواشی خود درخور توجه و تأمل است. تأمل و تفکر در این وادی خود دفتری از قصه های پرغصه را پیش روی مخاطب می گشاید. غصه فراموش شدن ارزش ها و دستاوردهای بی مثل و مثال این دوران میمون و مبارک که درک حقیقت این مهم جز برای اهالی کوی این دیار دشوار و غیرممکن است؛ امروزه گنجینه عظیم ارزشها و دستاوردهای ارزشمند این نبرد حق علیه باطل مورد هجوم ددمنشانی قرار گرفته است که با یادآوری و تداوم آن دستاوردها و ارزش های متعالی مقاصد و اهداف شوم آنها با خطر روبه رو می شود. از این رو یک هنرمند متعهد و انقلابی خود را در این شرایط مسئول می داند تا با اسلحه قلم با زبان ها و بیان های مختلف به تبیین و تبلیغ این ارزش ها و مفاخر انقلابی بپردازد.

مستقیمی نیز در این دفتر در سروده هایی با عناوین «لاله زار»، «راهی راه شهید»، «وامانده کاروان شهیدان»، «فطرت ازلی»، «پیام خرمشهر»، «نورباران چراغ لاله ها»، «اسوه ایثار»، «از شعار تا شعور»، «بازگشت از خرمشهر» و... به موضوع هشت سال دفاع مقدس و ایثار و شهادت جان برکفان عرصه حق علیه باطل پرداخته است که «فرشتگاه زمینی» نمونه ای از این نغمه های عاشقانه است:

اینان که خط عشق تو بر سرنوشتند

در دشت بی کران جنون لاله کشته اند

دیوان سرخ شعر رهایی سروده اند

نقشی بدیع و سرمدی از خویش هشته اند

جمعی نشسته اند سرسفره وصال

جمعی هم از تنور فراقت برشته اند

این هر دوان اگر چه ز خاک است بودشان

از اهرمن به دور! زمینی فرشته اند

تمثیل کثرتند که در عین وحدتند

چونان گره که بسته بر این سخت رشته اند

بوی خدا گرفته فضای مزارشان

تا خاک راز خون خدایی سرشته اند

پرسیدم از لطافت پیغام، خواجه گفت:

«بر برگ گل به خون شقایق نوشته اند»

مستقیمی (راهی) در زمینه شعر نو نیز خوش درخشیده است. و مضامین و معانی قابل توجهی را موضوع شعر خویش ساخته است. یکی از نوسروده های زیبا و پرمعنای وی سروده «خلیج فارس» است که شاعر در آن با روشن بینی و فراست شاعرانه خویش به مسایل خلیج فارس و تاریخ غمبار آن پرداخته است و با قلم رسا و بیدارگرانه اش اندوه دیرینه رگ حیات زمین را از زبان خودش به تصویر کشیده است و در قالب زیباترین تعابیر و الفاظ به بیان حقایق پرداخته است: مرا رگ حیات زمین خوانند/ سوداگردان خون/ و با نام انتقال/ با سرنگ نیرنگ/ میلیون ها واحد خونم را/ برای روز مبادا/ در سردخانه تراست ها/ انباشتند.... من رگ حیات زمینم/ شتاب نبضم در تب گرم رهایی ست/ نبضم را خود در دست خواهم گرفت/ و تبم را/ با پرسیاووشان خود میزان می کنم/ نه با گنه گنه وارداتی از غرب/ و منحنی قلبم را/ امواج خروشانم تنظیم می کنند/ نه نوسانات بورس لندن و نیویورک... من رگ حیات زمینم/ رگ خوابم را به طبیبان مدعی نمی سپارم/ نبضم را خود در دست خواهم گرفت/ تنگه ام را خواهم فشرد/ و عرصه شان را تنگ خواهم کرد.

دوبیتی ها و رباعی های این دفتر نیز دارای مضامین عاشقانه، عارفانه، عامیانه و طنز می باشد در این اشعار شاعر به پرورش آموزه هایی همچون «ایمان»، »توکل»، «وحدت در عین کثرت»، «شهادت»، «بزرگداشت مقام معلم»، «شنائت تزویر و ریا» و... پرداخته است. در این دوبیتی ها و چهارپاره ها که حاصل کشف و تقریر حالات عاطفی شاعر است آمیزه ای از تجلی عشق و عقل در بیان اندیشه و احساس شاعر مشهود است که این جولاندهی عقل و عشق در راستای بیان باورها و مبانی اخلاقی، اعتقادی و مذهبی به خدمت گرفته شده است که شاعر در آنها به ارائه و پرورش معانی و ارزش های عمیق انسانی و اسلامی پرداخته است:

... آرامش من ز غایت بی خبری ست

در لانه نشستنم ز بی بال و پری ست

عصیان چو نمی کنم ز تقوایم نیست

فهیمه بافنده