تربیت در دوره ای حساس

برای بسیاری از افراد همواره این سؤال مطرح بوده که آیا فردی که شخصیتی ناهنجار دارد یا دچار مشکلات روحی و روانی است و قادر نیست زندگی فردی و اجتماعی متعارف و سالمی داشته باشد, از ابتدا دارای این مشکلات و مسائل بوده است

برای بسیاری از افراد همواره این سؤال مطرح بوده که آیا فردی که شخصیتی ناهنجار دارد یا دچار مشکلات روحی و روانی است و قادر نیست زندگی فردی و اجتماعی متعارف و سالمی داشته باشد، از ابتدا دارای این مشکلات و مسائل بوده است؟

آیا انسانها به همراه مشکلات روحی و روانی به دنیا می آیند یا وجود عواملی موجب ایجاد چنین ویژگی ها و تنگناهای رفتاری در آنها می شود اگر چنین است آیا می توان از تأثیرگذاری این عوامل، یا شکل گیری خصوصیات منفی در فرد جلوگیری کرد.

لوسی پکلت روانشناس دانشگاه آدلاید استرالیا دراین باره می گوید: دوران نوجوانی، دوران حساس و مهمی است زیرا اساس و پایه شخصیت انسان در همین دوره شکل می گیرد، به طوری که توجه و یا بی توجهی به آن تأثیرات عمیق و انکارناپذیری در سال های بعدی زندگی فرد بر جای خواهدگذاشت.

● نقش مهم و سرنوشت ساز خانواده

هرچند در گذشته به تربیت نوجوانان توجه زیادی نمی شد اما اگر هم بی توجهی در کار بود، در قالب تنبیه ها و خشونت های رفتاری بروز می یافت که آثار روحی و جسمی زیانباری به دنبال داشت.

روانشناسان و متخصصان علوم تربیتی دانشگاه آدلاید طی تحقیقات گسترده دریافته اند که بسیاری از معضلات روانی و اخلاقی افراد، ریشه در تربیت نادرست دوران نوجوانی آنها دارد. اینجاست که نقش مهم و سرنوشت ساز خانواده در مورد به کارگیری اصول و روش های صحیح تربیتی خود را نمایان می کند.

به عنوان مثال فرزندی که در خانواده به شیوه های گوناگونی تحقیر می شود در آینده از اعتماد به نفس کافی در انجام فعالیت های اجتماعی برخوردار نخواهدبود یا پدر و مادری که به خواسته های نابجای فرزند خود پاسخ مثبت می دهند او را فردی پرتوقع بار خواهند آورد. در واقع به طور جدی می توان گفت که رفتار پدر و مادر و نوع تربیت آنها، زندگی و آینده کودک را رقم می زند.

به همین دلیل است که تأکید و توجه زیادی بر لزوم انتخاب همسر شده است چرا که همسرتان، پدر یا مادر فرزندتان خواهد شد. پس توجه کنید چه کسی را برای تربیت و پرورش فرزند خود انتخاب می کنید. توجه به انتخاب همسر، سلامت و مشروعیت مالی خانواده، عاطفی بودن محیط خانه و توجه به سلامت جسم و روح مادر در دوران بارداری از جمله صدها نکته ای است که باید آنها را مدنظر قرار داد.

● عمق تأثیرگذاری نوع تربیت

دکتر «سیلوانوس استال» روانشناس آمریکایی در یکی از کتاب های خود می گوید: «از من پرسیدند از چه زمانی تربیت را باید آغاز کرد و من در پاسخ گفتم از بیست سال قبل از تولد و اگر به نتیجه لازم نرسیدید، معلوم می شود که باید زودتر شروع می کردید!»

این نکته حساس و ظریف نشان دهنده شدت و عمق تأثیرگذاری نوع تربیت و خصوصیات روحی و اخلاقی پدر و مادر بر فرزند است. بنابراین، کودکی که به دنیا می آید و مراحل رشد را به تدریج طی می کند، در واقع، چکیده ای از ویژگی های پدر و مادر و محیط تربیتی خود را آشکار می سازد.

لوسی پکلت معتقد است که پس از توجه به انتخاب همسر، نوبت به دوره حساس بارداری می رسد. در این دوره، کوچک ترین حالات و احساسات مادر بر روح و جسم فرزندش مؤثر خواهد بود. غم و شادی، کسالت و نشاط، میزان توجه مادر به مقوله های دینی و معنوی، ترس، اضطراب و رابطه عاطفی او با همسر از جمله مواردی است که بر کودک هنوز متولد نشده تأثیر خواهد گذاشت.

در این دوران نقش پدر نیز بسیار حساس است، همسویی و هماهنگی شوهر با وضع جدید روحی و جسمی زن، برآوردن نیازها و خواسته های او و حمایت روحی وی بر سلامت کودک مؤثر خواهد بود.

این در حالی است که تا صحبت از تربیت فرزندان می شود بسیاری از والدین خود را صاحب نظر در این زمینه می دانند و تصور می کنند که دانسته هایشان برای تربیت فرزند کافی است! اما واقعیت این نیست.

حساسیت و پیچیدگی های این مسئله آن قدر زیاد است که نمی توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. به همین علت خوب است همواره از نکات مفید تربیتی استفاده کنیم تا پدر ومادر موفق تری برای فرزندان خود باشیم.

تحقیقات ثابت کرده که نیازهای تربیتی فرزندان، بیش از نیازهای جسمی و عاطفی آنان است. والدین در قبال تربیت فرزندان به خصوص در دوره نوجوانی و جوانی که دوران حساسی است مسئول هستند و کوتاهی از این مسئولیت موجب گرفتاری خانواده در آینده می شود.

اما در بسیاری موارد، توجه به ارزش های اخلاقی و تربیتی نادیده انگاشته می شود. گاهی مادر وقتی می بیند که فرزندش آداب اجتماعی را رعایت نمی کند و به آنها بی توجه است ناراحت می شود و آنهارا «ناهنجاری های رفتاری» تلقی می کند اما اگر همین فرزند دروغ بگوید، به امور اخلاقی و معنوی بی اعتنا باشد عکس العملی نشان نمی دهد و آن را ناهنجاری نمی داند.

حساسیت پدر و مادر به ناهنجاری های اخلاقی و معنوی و واکنش نشان دادن به آنها نشانه «درک صحیح» آنان از مسائل و خوبی ها و بدی های زندگی است.

تربیت تنها محدود به «آداب اجتماعی» نیست بلکه «وجدان و اخلاقیات» را هم شامل می شود.

● نیازهای جدید و تفکرات جوانی

اصول و روش های چنین تربیتی باید به شایستگی ادا شود. افزون بر این، دامنه تربیت فرزندان و ادای حقوق آنها به سال های کودکی منحصر نمی شود بلکه وقتی به سن بلوغ نیز رسیدند و نیاز به همسرگزینی داشتند باید بستری مناسب برای تأمین این نیاز فراهم سازند.

روانشناسان معتقدند پدر و مادری که به علت گرفتاری های کاری، اداری و امور خانه نمی توانند به طور کامل وقت خود را صرف تربیت فرزند خود، رسیدگی به امور درسی، اخلاقی و نظارت بر معاشرت آنها کنند، نباید انتظار داشتن فرزندانی متخلق به اخلاق حسنه داشته باشند.

پرداختن به مسائل تربیتی فرزندان در قالب هدایت آنها و نظارت بر افکار و رفتارشان، جزو تکالیف والدین نسبت به فرزندان است. باید توجه داشت که این تنها وظیفه معلمان و مربیان نیست که نوجوان و جوان پاک و متعهد بار آورند بلکه والدین نقشی اساسی در ایجاد روحیه خودباوری در فرزندشان دارند. بنابراین باید تعاملی بین مربیان و والدین وجود داشته باشد تا تلاش های هر کدام بی ثمر و نتیجه نشود.

گذر از دوره کودکی به جوانی به سرعت رخ می دهد و البته با نیازهای جدید و تفکرات جوانی. جوانی زمان برداشت محصول تربیت والدین در کودکی و نوجوانی است و آن زمان اگر احساس کنیم که فرزند ما به طور صحیح تربیت نیافته است راهی برای بازگشت وجود ندارد.

مترجم : علیرضا سزاوار