ملك الشعرای بهار

ملك الشعرا بهار فرزند میرزا محمدكاظم صبوری ملك الشعرای آستان قدس رضوی به تاریخ هجدهم آذرماه سال یكهزار و دویست و شصت و پنج در مشهد متولد شد

ملك الشعرا .بهار فرزند میرزا محمدكاظم صبوری- ملك الشعرای آستان قدس رضوی- به تاریخ هجدهم آذرماه سال یكهزار و دویست و شصت و پنج در مشهد متولد شد. تحصیلات خود را چهار سال بعد از تولد به صورت متداول روز در مكتب خانه آغاز كرد. در سال ۱۲۷۲ با شاهنامه از طریق پدر خود آشنا شد و در همین سال اولین شعر خود را در بحر شاهنامه سرود و از پدر خود جایزه دریافت كرد. از سال ۱۲۷۳ تا ۱۲۷۸ تحصیلاتش را در مدرسه ادامه داد. او علاوه بر مدرسه در محفل پدرش نیز می آموخت. در سال ۱۲۸۰ پدر كه همیشه مربی و مشوق او است به ناگهان تغییر عقیده داده او را از شاعری منع و به كاسبی تشویق كرد كه به نظر می آید به دلیل وضعیت نامطلوبی كه شاعران به خصوص در آن دوره داشته اند پدر از آینده فرزند خود می ترسید و به همین دلیل او را از سرودن شعر منع می كرد. اما با وجود این او دنباله كار شعر را رها نكرد. در سال ۱۲۸۳ پدر به ناگهان فوت شد و مسئولیت سرپرستی خانواده به روش بهار افتاد ولی او تحصیلات ادبی خود را با وجود تمام مشكلاتی كه داشت ادامه داد و خود را به عنوان شاعر تراز اول در محافل ادبی خراسان تثبیت كرد و در همین سال لقب پدرش- ملك الشعرایی آستان قدس- را از مظفرالدین شاه دریافت كرد. مصادف با آغاز درگیری آزادی خواهان با محمدعلیشاه كه با مشروطه مخالفت كرد به سال ۱۲۸۶ بهار به سرودن و انتشار نخستین اشعار سیاسی و اجتماعی اهتمام ورزید كه در این اشعار مایه اساسی فكر بهار مضمون آزادی خواهی و میهن دوستی است كه تا آخر عمر صدها بار در شعرهای او تكرار شد.

بهار در سال ۱۲۸۷ همزمان با اوج درگیری بین شاه و مشروطه طلبان و به توپ بستن و تعطیل شدن مجلس به فرمان محمدعلی شاه در ۲ تیر و استبداد صغیر و كشتار و قلع و قمع آزادی خواهان روزنامه مخفی «خراسان» را با همكاری همفكران خود منتشر كرد. اولین آثار و اشعار ادبی- سیاسی او با نام مستعار در آن نشریه چاپ شد. از فروردین ۱۲۸۸ تا تیر همین سال بهار اشعار سیاسی- میهنی خود از جمله قصیده «كار ایران با خداست» را خطاب به محمدعلی شاه در روزنامه «خراسان» به چاپ رساند و با اقبال فراوان مواجه شد. در ۲۸ تیر كه سلطنت احمدشاه فرزند خردسال محمدعلی شاه آغاز شد انتشار روزنامه مخفی «خراسان» پایان گرفت و از ۲۵ تیر این سال تا ۳۱ تیر بهار در برگزاری جشن های آزادی در مشهد فعالانه مشاركت كرد در این مراسم اشعاری از خودش را نیز می خواند. از مرداد ماه او نویسندگی در جراید ملی نظیر «طوس مشهد» و «حبل المتین كلكته» را آغاز كرد. مطالب او بیشتر مقالات و اشعار سیاسی- اجتماعی به مناسبت مسایل روز بود. در ۲۴ آبان همین سال مجلس دوم با حضور شاه جدید مجدداً گشایش یافت. به تاریخ ۲۱ مهر روزنامه «نوبهار» را در مشهد به عنوان ناشر افكار حزب دموكرات تأسیس كرد و مقالات شدیداللحنی در مخالفت با سیاست های استعماری روس تزاری نگاشت كه سركنسول این دولت را در مشهد شدیداً به مخالفت واداشت. همچنین قصیده «پیام به وزیر خارجه انگلستان» او در «حبل المتین» كلكته منتشر شد. در مرداد ماه ۱۲۹۰ شعر «رزم نامه» را در نوبهار پس از شكست محمدعلی شاه از نیروهای ملی چاپ كرد كه سرانجام باعث توقیف نوبهار با فشار كنسول روس در ۲۲ مهر ماه شد. در ۱۴ آذر همین سال بهار روزنامه «تازه بهار» را به جای نوبهار منتشر كرد و به وسیله چاپ اشعار و مقالاتی آتشین در این روزنامه مردم را به جهاد و مبارزه مسلحانه علیه حكومت در سپاه روس تشویق كرد. در این زمینه اشعار قصاید «وطن در خطر است» و «ایران مال شماست» مشهور است. تازه بهار پس از انتشار ۹ شماره در اواخر دی ماه ۱۲۹۰ توقیف شد. در فروردین سال ۱۲۹۱ به همراه ۹ نفر از همفكرانش در كمیته ایالتی حزب به تهران تبعید شد. در بین راه سبزوار- شاهرود با حیدرخان و ابوالفتح زاده ملاقات كرد و به آنها در خروج از ایران از طریق مرز خراسان یاری رساند. در آذرماه همین سال از تبعید هشت ماهه تهران به موطن خود بازگشت و مبارزات سیاسی- اجتماعی خود را علیرغم سرخوردگی همفكرانش و تعطیل روزنامه های آزادیخواه از سرگرفت. در ۱۴ دی ماه ۱۲۹۲ دوره دوم نوبهار شروع شد كه با مخالفت سركنسول روس مواجه شد. در گیر و دار جنگ جهانی اول ملك الشعرا به دلیل نفرت از روس و انگلیس و به پیروی از میهن پرستان زمان در «نوبهار» از آلمان و فتوحات ارتش این كشور طرفداری كرد. به همین دلیل نوبهار با دخالت كنسول های روس و انگلیس در مشهد تعطیل شد و بهار در آذرماه سال ۱۲۹۳ دستگیر شد. اما همزمان با دستگیریش به عنوان نماینده درگز، كلات و سرخس در مجلس سوم انتخاب شد و از بند رست. از راه عشق آباد روسیه عازم تهران شد. به هنگام گشایش مجلس سوم به بهانه مقالاتش درباره آزادی زنان، اعتدالیون سنت گرا و حتی بعضی سران دموكرات با اعتبارنامه اش مخالفت كردند تا بالاخره پس از ۶ ماه كشمكش تصویب شد. سرانجام در اوایل سال ۱۲۹۴ در مجلس سوم نماینده شد و به مبارزات سیاسی در مجلس و روزنامه اش- نوبهار- ادامه داد. در مرداد همین سال بخشی از تاریخ سیاسی افغانستان را تألیف و تدوین و در نوبهار منتشركرد. پس از اشغال قزوین توسط نیروهای روس و حركت آنها به سوی تهران در ۹ آبان مقالات شدید اللحنی علیه و مظالم روس ها در روزنامه اش منتشر كرد. در ۱۲ آبان دوره سوم مجلس براثر تجاوز نظامی نیروهای بیگانه پایان گرفت.

در تهران جمعیت «دانشكده» را با همكاری اغلب رجال ادب آن روزگار تأسیس كرد. با قدرت گرفتن اعتدالیون و روی كار آمدن دولت سپهدار اعظم «نوبهار» بازهم توقیف شد و بهار به بجنورد تبعید شد در پائیز ۱۲۹۵ او از تبعید ۶ ماهه به تهران بازگشت و به عضویت كمیته مركزی حزب دموكرات ایران درآمد در همین زمان جنبش هایی در خراسان، گیلان (جنگل) و آذربایجان پاگرفت. در سال ۱۲۹۶ «نوبهار» مجدداً در تهران منتشر شد؛ سال ششم انتشار در یكم اردیبهشت ۱۲۹۷ مجله «دانشكده» كه طرفدار تجدد معتدل در ادبیات بود و مردم را با ادبیات اروپا آشنا كرده منتشر شد و در ۱۱ مرداد ۱۲۹۷ بازهم نوبهار توقیف شد و بلافاصله روزنامه «زبان آزاد» به جای نوبهار انتشار یافت همچنین بهار در مجله «دانشكده» قصیده «بث الشكوی» را به مناسبت توقیف نوبهار چاپ كرد. در آبان همین سال «نوبهار» به دستور احمدشاه رفع توقیف شد و مجدداً انتشار یافت. بهار رمان «نیرنگ سیاه، یا كنیزان سفید» را هم در روزنامه ایران منتشر كرد. بالاخره انتشار روزنامه نوبهار پایان گرفت و مادر ملك الشعرا هم ۱۴ سال پس از فوت پدرش در اواخر همین سال زندگی بدرود گفت. در سال ۱۲۹۸ «تاریخچه ۵/۳ سال جنگ، یا بخشی از تاریخ قاجاریه» را نوشت و انتشار داد و مسئولیت اداره روزنامه نیمه رسمی «ایران» را برعهده گرفت. سپس با سودابه فرزند صفدر میرزا قاجار از خاندان و دولتشاهی كرمانشاه ازدواج كرد.

همزمان با كودتای سیدضیاءالدین طباطبایی در اسفند ۱۲۹۹ چند روز زندانی شد و به مدت ۳ ماه در شمیران تحت نظر بود و به مدیریت روزنامه ایران خاتمه داد. در بهار ۱۳۰۰ قصیده «هیجان روح» را به مناسبت دستگیری اش سرود. همچنین شروع به فراگیری زبان پهلوی نزد «هر تسلفد» آلمانی كرد كه تا ۱۳۰۵ ادامه داشت.

در تیر ۱۳۰۰ همزمان با بحران سلطنت قاجاریه و درگیری های سیاسی بین گروه های اقلیت و اكثریت مجلس كه بهار از اعضای گروه اقلیت به رهبری مدرس است، به عنوان نماینده بجنورد انتخاب شد. در ۲ مهر ۱۳۰۱ «نوبهار» هفتگی را كه مجله ای است ادبی منتشر كرد.

---