شیر مادر از منظر اسلام

با مراجعه به آیه ۲۳۳ سوره بقره که به اعتباری، مهم‌ترین آیه در خصوص شیرمادر است، آیه ۱۵ سوره احقاف، آیه ۱۴ سوره لقمان ، آیه ۲۳ سوره نسا که ناظر به ارتباط خویشاوندی رضاعی است، …

با مراجعه به آیه ۲۳۳ سوره بقره که به اعتباری، مهم‌ترین آیه در خصوص شیرمادر است، آیه ۱۵ سوره احقاف، آیه ۱۴ سوره لقمان ، آیه ۲۳ سوره نسا که ناظر به ارتباط خویشاوندی رضاعی است، آیه ۶ سوره طلاق ، آیه ۲ سوره حج ، آیه ۷ سوره قصص‌، آیه ۱۲ سوره قصص و با اندکی تامل در آنها، نکات مهمی استنباط می‌شود که در این یادداشت به برخی از آنها اشاره می‌شود...

آیه ۲۳۳ سوره بقره با «والوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعه» آغاز می‌شود. در این آیه به جای کلمه متعارف «ام» به معنای مادر از کلمه والدات (جمع والده) استفاده شده. والده به مادری گفته می‌شود که کودک را زاییده؛ در حالی که معنای «ام» هم، چنین مادری و هم کسی را که بر جایگاه مادری نشسته باشد، شامل می‌شود. به عبارت دیگر، حق شیر دادن متعلق به والده است.

اطلاعات علمی امروز ما نشان می‌دهد که تغییر ترکیبات شیر مادر از هنگام ولادت کودک تا پایان دوران شیردهی با نیازهای ویژه غذایی و ایمونولوژیک کودک تناسب دارد؛ چنان که در نخستین روزهای پس از زایمان، آغوز با ترکیب متراکمی از فاکتورهای ایمنی‌بخش (مانند گلبول‌های سفید، ایمونوگلبولین A و آنتی‌بادی‌ها همراه با فاکتور آنتی‌تریپسین که مانع تجزیه آنها می‌شود) ترشح می‌شود و در حقیقت نوعی مصونیت را در حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین دوره زندگی کودک فراهم می‌کند.

مادر حق دارد از آثار فیزیولوژیک شیردادن به کودک خود همچون برکات ترشح اکسی‌توسین که از بخش خلفی غده هیپوفیز در اثر مکیده‌شدن پستان توسط طفل شیرخوار ترشح می‌شود، بهره ببرد. اکسی‌توسین باعث انقباضات رحم شده و آن را به تدریج به اندازه طبیعی خود بازمی‌گرداند. مادر حق دارد با شیردادن، از چربی ذخیره شده در بدن خود در طول بارداری برداشت کند و به وزن مطلوب نزدیک‌تر شود. همچنین مادر حق دارد از احساس رضایت معنوی ناشی از شیردادن و دیگر برکات آن بهره‌مند شود و این حق را نمی‌توان از او سلب کرد؛ در عین آنکه نمی‌توان او را به شیردادن اجبار کرد. به طور کلی به دلایل بسیار، هیچ شیری برای کودک مناسب‌تر از شیر مادر خودش نیست. بنابراین کودک با تاکید این آیه کریمه حق دارد دوران شیرخواری را به طور طبیعی با بهره‌گیری از شیر مادر خودش سپری کند تا از مناسب‌ترین غذا و حمایت ایمونولوژیک و آثار مطلوب مترتب بر آن استفاده کند. در قرآن کریم حداقل ۸ بار به طور مستقیم به شیر مادر اشاره شده و در روایات معصومین (ع) نیز در مورد شیر مادر، اهمیت و ارزش آن و حتی آداب شیر دهی مطالب بسیاری وجود دارد. براساس رهنمودهای اسلامی، شیر دادن از پستان یک ارزش است و شیردهی مادر اجر مجاهده در راه خدا و عبادت مقبول و مداوم را دارد.

توصیه شده است مادران مدت ۲ سال کامل به کودکان خود شیر بدهند اما حداقل مدت شیر دادن نباید از ۲۱ ماه کمتر باشد. دادن آغوز به شیرخوار به عنوان یکی از حقوق کودک مورد تاکید قرار گرفته است.

شیر مادر به تنهایی تامین‌کننده آب و غذای کودک تا حدود سن ۶ ماهگی است. از زمان آغاز رویش دندان‌های کودک دادن غذای تکمیلی همراه شیر دادن از پستان توصیه شده است.

توصیه شده که مادران در هر شیردهی، از هر دو پستان به شیرخوار شیر بدهند و نیز اگر یکی دو بار در نیمه شب به کودک شیر بدهند برای آنها اجر فراوانی خواهد بود. پیامبر اکرم (ص) فرموده است که برای کودک هیچ شیری بهتر از شیر مادرش نیست.

دانش روز نیز با بررسی تغییرات کمی و کیفی شیر مادر در طول دوران شیردهی تفسیر مناسبی برای این کلام اعجازآمیز ارایه می‌کند و شیر مادر را حتی برای نوزاد نارس نیز بهترین انتخاب می‌داند. ترویج تغذیه با شیر مادر یک عبادت بزرگ و پرثمر است که کودک، مادر، خانواده و جامعه هم در کوتاه‌مدت و هم در درازمدت از آن بهره‌مند می‌شوند.

دکترمحمداسماعیل مطلق

دانشیار دانشگاه جندی‌شاپور اهواز

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت خانواده و مدارس وزارت بهداشت