گردشگری فضایی و محدودیت های پزشکی

رونق گردشگری فضایی, چالش جدیدی را در زمینه تأیید سلامت گردشگران برای سفر به فضا برای پزشکان به وجود آورده است یافته های پ ژوهشی, نشان می دهد برای اظهارنظر درباره این که گردشگران فضایی از شرایط لازم برخوردار هستند یا نه, اتفاق نظر قطعی میان پزشکان وجود ندارد

رونق گردشگری فضایی، چالش جدیدی را در زمینه تأیید سلامت گردشگران برای سفر به فضا برای پزشکان به وجود آورده است. یافته‌های پ‍‍ژوهشی، نشان می‌دهد برای اظهارنظر درباره این‌که گردشگران فضایی از شرایط لازم برخوردار هستند یا نه، اتفاق نظر قطعی میان پزشکان وجود ندارد.

پژوهش‌های جدید در این زمینه، با توجیه این‌که وضع قوانین سختگیرانه، این شاخه نوپا از صنعت گردشگری را پیش از اوج گرفتن با چالش مواجه کرده است، بر توقف این محدودیت‌ها تاکید ورزیده اند با این حال پژوهشگران تشکیل پرونده پزشکی مرجع گردشگران را برای مراجعات آینده به پزشکان توصیه می‌کنند.

یک بررسی که به سرپرستی «مارلین گرنون»، استادیار جراحی عروق دانشگاه کالیفرنیا صورت پذیرفته است و نتایج این تحقیق، برای آشناسازی پزشکان درباره مسائل مربوط به سلامت گردشگران فضایی طراحی شده بود، در مجله پزشکی بریتانیا منتشر شده است.

به گفته وی، تنظیم استانداردهای پزشکی و بیمه، موضوعات تحقیقات آینده خواهند بود. از دیدگاه وی، نکته اینجاست که اگر تعداد افرادی که مایلند به فضا بروند را به افراد سالمتر محدود کنیم، بازار بالقوه توسعه نخواهد یافت.

● داده‌های بیشتری مورد نیاز است

هوا و فضا یکی از قانون مدارترین صنایع جهان است. در ایالات متحده آمریکا خلبانان و خدمه پرواز باید آزمایش‌های پزشکی سختی را که از سوی اداره هواپیمایی فدرال آن کشور مصوب شده است، پشت‌سر بگذارند. ارتش نیز آزمایش‌های ویژه‌ای را برای کارکنان نیروی دریایی و هوایی الزامی کرده است.

استانداردهای درنظر گرفته شده برای استخدام فضانوردان ناسا سخت‌تر هستند. به عنوان مثال، جراحی لیزری چشم در صورتی مجاز است که یک سال از انجام آن گذشته باشد. توانایی تحمل فضاهای کوچک در فشار زیاد با آزمایش‌های سخت بررسی می‌شود و تغذیه، ورزش و سلامت روانی در سال‌های آموزش پیش از شروع به کار فضانوردان، همواره ارزیابی و ثبت می‌شود.

پزشکان داده‌های زیادی در مورد تندرستی مسافران فضا دارند اما برای سلامت فضانوردان عادی به طور مثال افراد مبتلا به پوکی استخوان، توصیه‌های پزشکی چندانی موجود نیست و تعداد گردشگران فضایی، سیستم‌داران و فضانوردان غیرحرفه‌ای که تاکنون به فضا سفر کرده‌اند، از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی‌کند.

البته این‌گونه نیست که پزشکان به کلی از این موضوع غافل بوده‌اند چنان‌که بسیاری از اثرات بی‌وزنی بر انسان را مورد بررسی قرار داده‌اند. جاذبه کم موجب سختی شریان‌ها می‌شود، به کره چشم آسیب می‌رساند و موجب ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود. ابتلا به بیماری حرکت، انباشته شدن میزان بالای تشعشعات مضر و سنگ‌کلیه در فضانوردان بیشتر است.سنگ‌کلیه در هیچ محیطی خوشایند نیست و به‌ویژه در فضا می‌تواند مساله‌ساز شود. در سال ۱۹۸۲، اتحاد جماهیر شوروی به دلیل درد شدید ناشی از سنگ‌کلیه یک فضانورد، تصمیم به اخراج او گرفت که در نهایت از این کار منصرف شد.

● استانداردسازی

درصورتی‌که گردشگر فضایی بالقوه‌ای برای دریافت تأییدیه پزشکی به دکتر گرنون ارجاع شود، نخستین معیار وی، استانداردهای تعیین شده از سوی شرکت‌های فضایی است. انجام آزمایش‌های پزشکی به عهده شرکت‌های خصوصی است و این امور تابع مقررات دولتی نیست.

پزشکان فقط روی خلأ‌های موجود کار می‌کنند. به عنوان مثال یک گروه پزشکی با حمایت اداره هواپیمایی فدرال آمریکا ماموریت یافت دستورالعمل‌های مربوط به شرایط خدمه پرواز و مسافران فضایی را ارائه دهد. در سند ۲۳ صفحه‌ای ارائه شده از سوی این گروه، سنجش‌های پیش از پرواز از جمله پرسش‌نامه سلامت، غربالگری سلامت روان و عکس قفسه سینه و نوار قلب پیشنهاد شده بود.

دستورالعمل‌های یادشده الزام‌آور نیستند و مرکز حمل و نقل فضایی تجاری اداره هواپیمایی فدرال اعلام کرد که انتشار این اسناد لزوما به منزله قطعیت اجرای آن نیست اما طبق گفته دکتر گرنون، این کار بهترین اقدامی بوده که تاکنون صورت گرفته است.

به عقیده وی، آزمایش‌های پزشکی در طول ماموریت‌های فضایی طولانی از اهمیت بیشتری برخوردارند. در پروازهای مقدماتی، گردشگران فقط برای چند دقیقه در وضعیت ریزجاذبه قرار دارند ولی هنگامی که در فضا قدم می‌گذاریم و وارد هتل فضایی می‌شویم، نیاز به شناخت شرایط محیط بیشتر می‌شود.

«انوشه انصاری»، کاوشگر و رئیس انجمن گردانندگان شرکت فناوری ارتباط از راه دور (TTI) که در سال ۲۰۰۰از سوی مجله زن شاغل به‌عنوان کارآفرین برتر شناخته شد، به همراه برادر همسرش در سال ۲۰۰۳ (میلادی) جایزه ۱۰میلیون‌ دلاریِ سالیانه «انصاری اکس-پرایز» را بنیان نهاد. هدف از این جایزه تشویق بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری و ورود به بازار سفرهای فضایی است که تا پیش از این در انحصار تعداد انگشت‌شماری از دولت‌ها بوده ‌است.

پس از رد صلاحیت «دایسوکه انوموتو»، داوطلب ژاپنی، به دلایل پزشکی و جا ماندن او از مأموریت سایوز تی‌ام‌ای-۹، قرار شد انوشه انصاری در ۲۳شهریور ۱۳۸۵با این گروه همراه شود و در ۱۸اردیبهشت ۱۳۸۵ (۸مه ۲۰۰۶)، سازمان فضایی روسیه به‌طور رسمی اعلام کرد که انوشه انصاری به‌عنوان نخستین زن گردشگری فضایی در یکی از پروازهای فضاپیمای سایوز، که برای بهار ۱۳۸۵برنامه‌ریزی شده‌بود، به مدار زمین سفر خواهد کرد.

وی نخستین فضانورد ایرانی دنیاست و نخستین زن کیهان‌گرد و چهارمین نفری است که هزینه سفر فضایی خود را پرداخت کرده ‌است.

او همچنین پس از «عبدالاحد مومند» فضانورد افغان دومین فضانورد فارسی‌زبان است.انصاری ترجیح می‌دهد در مورد خود از عنوان «فضانورد همراه» به‏‏ جای واژه «گردشگر فضایی» استفاده کند. فضاپیمای سایوز حامل انوشه انصاری، فرمانده روسی «میخاییل تیورین» و مهندس پرواز اسپانیایی-آمریکایی، «مایکل لوپز الگریا» در صبح روز دوشنبه ۱۸سپتامبر سال ۲۰۰۶از پایگاه فضایی بایکونور در قزاقستان به فضا پرتاب شد و بدین ترتیب مأموریت سایوز تی‌ام‌ای-۹آغاز گشت. دو روز پس از قرار گرفتن در مدار زمین، فضاپیمای سویوز در ۲۰سپتامبر ۲۰۰۶با موفقیت به ایستگاه بین‌المللی فضایی ملحق و اقامت ۹روزه انوشه انصاری در ایستگاه فضایی آغاز شد.

سرانجام پس از ۹روز اقامت و پژوهش در ایستگاه بین‌المللی فضایی، انوشه انصاری در سحرگاه ۷مهر ۱۳۸۵مصادف با ۲۹سپتامبر ۲۰۰۶میلادی به همراه پاول وینوگرادف روسی و جفری ویلیامز آمریکایی، دو تن از فضانوردان ساکن ایستگاه، به زمین بازگشت. وی پس از معاینات پزشکی، با بالگرد برای مراسم خوش‌آمدگویی به شهر قُستانای (در قزاقستان) منتقل شد.

انوشه انصاری در طول ۹روز اقامت خود در ایستگاه بین‌المللی فضایی مجموعه آزمایش‌های علمی نظیر پژوهش درمورد علل کم‌خونی، تأثیر تغییرات ماهیچه‌ای بر کمردرد، تأثیر تشعشعات فضایی برروی فضانوردان ساکن در ایستگاه بین‌المللی فضایی و گونه‌های میکروبی که در آن ایستگاه پرورش داده شده‌اند را برای آژانس فضایی اروپا انجام داد.

ترجمه: سارا نقدی (دفتر امور بین‌الملل سازمان میراث‌فرهنگی)