از کودتای ۲۸ مرداد تا دفتر حافظ منافع آمریکا

از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ که دولت قانونی مصدق با همکاری انگلیس و آمریکا در عملیات آژاکس سقوط نمود نگرش ایرانیان به حضور بیگانگان مدرن در فضایی بدبینانه وعاری از اعتماد بوده است

از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ که دولت قانونی مصدق با همکاری انگلیس و آمریکا در عملیات آژاکس سقوط نمود نگرش ایرانیان به حضور بیگانگان مدرن در فضایی بدبینانه وعاری از اعتماد بوده است. شاید یک دلیل اصلی این فضای عاری از اعتماد را باید در فرهنگ خاص ایرانیان و دیدگاه‌های سازه انگارانه جستجو نمود که انتظار دارند طرف مقابل شخص،‌ دولت یا نمادی قابل اعتماد باشد.

همین اعتماد طرف مقابل در میان توده‌ها و نخبگان سیاسی وامنیتی ایران عمومیت دارد. مشهودترین آن انتقادات دکتر علی لاریجانی ریاست مجلس شورای اسلامی به دیپلماسی فریب و نیرنگ کنونی در دنیای مدرن و بویژه اروپاییان در قبال پرونده هسته‌ای ایران می‌باشد. وی چندی پیش با انتقاد از دیپلماسی غرب از رفتار دو سویه آنان انتقاد نمود.

کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ نوعی از بدبینی را در بین ایرانیان به وجود آورده است که نسبت به سیاست‌های آمریکاییان وعملکرد این کشور فضایی عاری از اطمینان را ایجاد نمود. اگر به تعبیری صداقت،‌اطمینان و اعتماد در ایرانیان را یک ضعف بر پایه اصول ماکیاولیستی و نه اسلامی و ایرانی تعبیر کنیم یک نکته اساسی در معمای ایران و آمریکا نهفته است و آن ضعف دیپلماسی آمریکایی بر مبنای اصول و فنون دیپلماسی است.

شناخت دیپلماسی خود و دیپلماسی طرف مقابل یک اصل اساسی در موفقیت هر دیالوگ بین اشخاص،‌ نهادها،‌دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی است و آمریکاییان در قضایای مختلف من جمله در قضیه طرح خاورمیانه بزرگ، جنگ ویتنام، جنگ عراق و کودتای ۲۸ مرداد و تحولات بعد از آن در ایران هیچ گاه درک درستی نداشتند. درک درست به این معنا ارزیابی می‌شود که آمریکاییان پیش از آنکه به شناخت طرف مقابل همت گمارند بیشتر تلاش خود را متوجه شناسایی خود و نه دیگران می‌کنند. این امر نه تنها در رابطه با جهان سومی‌ها بلکه در دیگر نقاط جهان و بویژه در روابط فراآتلانتیک با آن مواجه هستند و هنوز درک درستی از تحولات آتی متحدان اروپایی خود وانگیزه واهداف آنان ندارند. تلاش برای یکجانبه‌گرایی آنان در سطح کلان جهانی ناشی از همین دیدگاه می‌باشد.

موضوع پروازهای مستقیم میان تهران وواشنگتن و نیز گشایش دفتر حافظ منابع آمریکا از موضوعات اصلی روز و اساسی بین مردم و دولت‌های دو کشور می‌باشد . با توجه به آنچه در بالا گفته شد آیا آمریکاییان نسبت به افکار عمومی ایرانیان و فرهنگ خاص آ‌نان اقدامی در جهت شناسایی درک این فرهنگ انجام داده‌اند؟آیا آنان هیچ فکر کرده‌اند که ما ایرانیان خاطره خوشی از اقدام آنان در کودتای ۲۸ مرداد،‌حمایت از رژیم شاهنشاهی ،انفجار هواپیمای مسافربری ایران،‌تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و اتحاد با دشمن شماره یک ملت و دولت ایران در ۸ سال جنگ تحمیلی نداریم ؟

شخصا انتظار ندارم که وزرای خارجه دو کشور بدون برنامه و ناهماهنگ و بدون مشاوره قبلی اقدام به گفتگو و مباحثه در قبال برقراری روابط دو کشور وانجام تشریفات دیپلماتیک مبادرت ورزند.

به همان اندازه انتظار نداشتم که آمریکاییان بدون انجام هیچ گونه عذرخواهی حداقل از شهروندان ایرانی طرح گشایش دفتر حافظ منافع ایالات متحده را دنبال نمایند.

حداقل کشوری مثل ایالات متحده که زبده‌ترین و ماهرترین روانشناسان و دیپلمات‌ها را آموزش می‌دهد واز بسیاری از بحران‌های بین‌المللی از جمله بحران در روابط چین و آمریکا در سال ۱۹۷۲ و بحران اعراب واسرائیل و تحولات خاورمیانه همیشه باب مذکرات را به نحوی که تامین کننده منافع ایالات متحده باشد را گشوده است بعید است که با نگاهی سطحی طرح گشایش دفتر حافظ منافع را ارائه ‌دهد و گرنه در لابه لای این طرح اهداف پشت پرده‌ای وجود دارد که رابطه مستقیمی با تحولات منطقه‌ای بین‌المللی و ملی دارد. در این راستا چنین به نظر می‌رسد ایالات متحده آمریکا قصد دارد که:

۱) با مثبت ارزیابی نمودن چهره جورج واکر بوش از او شخصیتی سازد که آن چنان که جهانیان می‌گویند”رئیس جمهور جنگ “ چنین نیست و مرد شماره یک کاخ سفید شخصیتی مسالمت آمیز و طرفدار دیالوگ می‌باشد واین دیگران بودند (تروریست‌ها) که ایالات متحده را به سوی یک جنگ پیشگیرانه هدایت نمودند تا امنیت شهروندان آمریکایی تامین شود.

۲) جناح حاکم در ایالات متحده قصد دارد تا افکار عمومی آمریکاییان را جلب نماید و ناکامی در قبال بحران عراق و افغانستان و کشتار نظامیان آمریکایی را با ایده مقدمات مذاکره و برقراری روابط دیپلماتیک جبران نمایند . در اینجا آنچه که مسئله را حائز اهمیت می‌کند افکار عمومی ایرانیان است آیا برای افکار عمومی ایرانیان و خطاهای نداشته‌ای که در حق آنان سهوا یا عمدا انجام گرفته ارزش واعتباری قائل هستند؟

۳) در ظاهرامر دفتر حافظ منافع که در رده‌ای پایین‌تر از کنسولگری وسفارتخانه قرار دارد .امورات مربوط به صدور ویزا،‌انجام معاملات ثبتی، زاد و ولد وطلاق و ... را انجام می‌دهد و از این طریق شهروندان دو کشور می‌توانند با انجام امورات خود مدت زمان مناسبی را از زمان و پیشبرد بهتر امور به دست آورند. حال آیا ایالات متحده و دولتمردان کاخ سفید حداقل به فکر آرامش روحی ایرانیان بوده‌اند که ضربات روحی سختی از اقدامات گذشته این کشور هم از بعد فردی وهم از بعد سیاسی خورده‌اند؟ چه تضمینی وجود دارد که در صورت جاسوسی وتبادل اطلاعات کلیدی به کشور فرستنده(ایالات متحده) در صورت بازگشایی دفتر حافظ منافع آمریکا ، ایالات متحده آمریکا بار دیگر در امور داخلی ایران به‌طور آشکار و مستقیم دخالت ننماید یا مقدمات کودتا یا براندازی را در دل سرزمین اسلامی راه‌اندازی ننماید؟ کنوانسیون جامع بین‌المللی که گویای منع جاسوسی و تبادل اطلاعات کلیدی کشور مقصد (ایران) به کشور فرستنده مثلا آمریکا باشد وجود ندارد و از این نظر هیچ ضمانت اجرایی حقوقی نداریم و آداب نزاکتی و عرف‌های اخلاقی تضمین کننده منافع ایران یا هر کشوری که از نظر شاخصه‌های قدرت ملی پایین‌تر از آمریکا باشد نیست.

۴) برقراری و گشایش دفتر حافظ منافع ایالات متحده با توجه به اینکه اخیرا سیمورهرش گزارشگر آمریکایی ایالات متحده را به اقدام خرابکارانه و جاسوسی در ایران تشویق نمود و ایالات متحده هم ۴۰۰ میلیون دلار برای اقدامات ضد جمهوری اسلامی ایران در نظر گرفته است نمی‌تواند پیامی جز “نفوذ به درون ایران “ باشد.

رایس که خود متخصص کودتا در کشورهای جهان سوم واز مشاوران زبده بوش می‌باشد این ایده نفوذ به درون ایران را بهتر از هرکسی دیگر می‌داند.

۵) تبادل اطلاعات از اقدامات مهم واساسی هر سفارتخانه یا کنسولگری در کشور میزبان می‌باشد اما دخالت در امور داخلی و تجاوز به حریم ملی و عمومی کشور میزبان مخالف کنوانسیون دیپلماتیک دین می‌باشد. فعالیت‌های ضد جاسوسی هم در سفارتخانه و خنثی نمودن فعالیت‌های جاسوسی از اصلی‌ترین امور سفیران و دیپلمات‌ها می‌باشد و اگر چنین اقدامی صورت نگیرد ضعف سفیر و دیپلماسی تلقی می‌شود. گشایش دفتر حافظ منافع ایالات متحده بدون عذرخواهی ایالات متحده از مردم ایران و بدون متعهد نمودن این کشور به تصویب وامضای یک موافقتنامه دو جانبه به حفظ تمامیت ارضی کشور عدم مداخله درامور داخلی ایران و اعطای اختیارات قضائی به سیستم قضائی در برخورد با فعالیت‌های ضد جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند تامین کننده منافع جمهوری اسلامی ایران باشد . متقابلا ایران نیز باید چنین مفادی را در صورت پذیرش موافقتنامه بپذیرد. اما از آنجا که رویه دو کشور ایران و آمریکا رویه‌ای کاملا متفاوت است امکان گشایش دفتر حافظ منافع و متعاقب آن عقد موافقتنامه دو جانبه که دارای ضمانت اجرایی باشد تا حدی بعید به نظر می‌رسد. جمهوری اسلامی ایران متعهد به منشور ملل متحد و بر اساس فرمان مقام معظم رهبری متعهد به اجرای فرامین اسلامی و انسانی و نیز اصول انسانی در روابط خارجی خود می‌باشد در حالی که رویه ایالات متحده عموما مخالف با منشور ملل متحد و اصول انسانی و حقوقی حاکم بر عرف ومعاملات دیپلماتیک بوده است . کودتای ۲۸ مرداد و جنگ عراق شاهدی بر نقض منشور و دخالت در امور داخلی کشوری دیگر محسوب می‌شود.

۶) تحولات منطقه‌ای و تحریک همسایگان بر ضد ایران به علاوه نفوذ نیروهای موساد و سیا در عراق ونیز آرایش نیروها در خاورمیانه نشان از ایجاد یک جبهه متحد علیه ایران می‌دهد در این راستا آنچه در این جبهه جدید مدنظر قرار گرفته “ تفکیک میان جمهوری اسلامی ایران- ملت ایران” می‌باشد تلاش برای جدایی میان ملت و دولت به صورت یک اصل از آغاز پیدایش جمهوری اسلامی ایران تا کنون مطرح بوده و هست و حمایت‌های منطقه‌ای برای پیشبرد این اصل از اهداف ایالات متحده بوده و دفتر حافظ منافع ایالات متحده می‌تواند ابزاری برای رسیدن به هدف فوق باشد.

۷) دوران کوتاه باقی مانده از ریاست جمهوری بوش (آبان ۸۷) توانایی موفقیت در مهار محو شرارت (بنا به گفته آمریکاییان) را ناکام می‌گذارد. ایالات متحده توانسته است عراق را اشغال نماید اما کره شمالی و ایران همچنان ایستاده‌اند و افکار عمومی جهانیان این اجازه را از آنان سلب نموده است که ایران و کره شمالی را از بین ببرند. علاوه بر آن همین افکار عمومی جهانیان به مانند افکار عمومی ملت آمریکا خاطره خوشی از جنگ طلبی‌های بوش ندارند در این راستا ایالات متحده سعی دارد دو هدف را در سطح بین‌المللی دنبال نماید:

الف) هدف کوتاه مدت : کاهش انتقادات افکار عمومی از عملکرد یکجانبه آمریکا و بوش

ب) هدف دراز مدت: اقناع افکار عمومی به این مسئله که جمهوری اسلامی ایران خواهان مذاکره و گفتگو نیست تا در دراز مدت جهت فریب افکار عمومی در اقدامات سخت افزاری جمهوریخواهان و احتمالا مک کین در صورت پیروزی از آن بهره‌برداری نماید.

با توجه به آنچه گفته شد گشایش دفتر حافظ منافع آمریکا در ایران حداقل تا پایان دوره ریاست جمهوری بوش تامین کننده منافع ملی نبوده و علاوه بر آن گشایش یک دفتر که در رده سوم بعد از کنسولگری و سفارتخانه قرار دارد نیاز به یک مدت زمان نسبتا طولانی دارد که فرایندهای دیپلماتیک با توجه به تیرگی یا گرمی روابط بین دو کشور آن را تعیین می‌کند .

نوع روابط ایران و ایالات متحده به گونه‌ای است که نیازمند گذر از فرایندهای پیچیده دیپلماتیک است.

هادی محمدی‌فر

کارشناس ارشد بین الملل