گردش با طعم زیارت

نگاهی به چند زیارتگاه مهم ایران که زائران بسیاری را جذب خود می کند

یکی از مهم‌ترین انگیزه‌هایی که از دیرباز انسان‌ها را به سفر ترغیب می‌کرده، مذهب است. انگیزه‌های مذهبی چون بازدید از اماکن مقدس، زیارت بقعه‌های متبرکه، به جای‌آوردن مناسک مذهبی یا حتی اداکردن نذورات، همواره جریان‌های گردشگری عظیمی را در بسیاری از کشورها بویژه ایران شکل داده است.

گردشگری مذهبی، افراد را با گرایش‌ها و فرهنگ‌های متفاوت به یکدیگر پیوند می‌دهد و به آنها کمک می‌کند تا یکدیگر را با وجود تنش‌های سیاسی و اجتماعی، بهتر درک کنند؛ در مقابل، ادیان نیز همواره بستر مناسبی برای گردشگری فراهم می‌کنند. در کل، رابطه میان مذهب و گردشگری، رابطه‌ای دوسویه و مثبت تلقی می‌شود.

در بسیاری از موارد، حتی وجود یک مکان مقدس یا بقعه متبرکه‌ سبب شکل‌گیری یک نظام شهری در اطراف آن شده است که با گذشت زمان و افزایش ورود گردشگران، این شهرهای زیارتی متناسب با تعداد زائران، مدت اقامت آنان و همچنین میزان پولی که در زمان زیارت و اجرای مناسک مذهبی هزینه می‌کنند، گسترش و توسعه پیدا می‌کند. معمولا اماکن مذهبی براساس درجه اهمیتشان، طیف گسترده‌ای از بازدیدکنندگان اعم از بین‌المللی تا محلی را به خود جذب می‌کند. شهر مکه معظمه در عربستان، نمونه مناسبی از یک شهر مذهبی است که سالانه زائران بین‌المللی بی‌شماری را پذیراست.

گاه تفاوت‌های مختلف میان ادیان گوناگون، خود عاملی در جهت گسترش گردشگری مذهبی محسوب می‌شود، اما آنچه در مقوله گردشگری مذهبی از بالاترین درجه اهمیت برخوردار است، حفظ ارزش‌ها، الگوها و مناسک یک مذهب و بی‌احترامی نکردن به آنهاست.

در زمینه گردشگری مذهبی، ایران یکی از کشورهایی است که از ظرفیت بالایی برخوردار است. عواملی چون گستره جغرافیایی امپراتوری ایران در دوران باستان، مهاجرت و جابه‌جایی اقوام، تجارت و بازرگانی ایران با همسایگان، جنگ و درگیری با سایر اقوام و... همه و همه سبب شده ایران به این تنوع دست یابد. نظر به این که کشور عزیزمان همواره مردمانی یگانه‌پرست و دیندار داشته است، مردم ایران همواره در جهت باورها و ارزش‌های خود رفتار کرده و به مناسک مذهبی خود پایبند هستند.

بر طبق برخی آمار، حدود ۸۹۰۰ مکان مقدس مذهبی در ایران وجود دارد که از این بین حدود ۴۳۱۹ اثر در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. در حال حاضر، مشخص‌ترین و واضح‌ترین تمرکز گردشگری مذهبی مسلمانان ایران بر سه شهر مشهد، قم و شهرری قرار دارد که از نمونه شهرهای مذهبی هستند و نقش‌های مرتبط با مسائل فرهنگی و اسلامی را برعهده دارند.

براساس تنوع موجود، گردشگری مذهبی ایران را می‌توان این‌گونه تقسیم‌بندی کرد:

زیارتگاه‌های متبرکه امامان و امامزادگان، آرامگاه‌ها و مقبره‌های شخصیت‌های مهم مذهبی، عرفانی، علمی و هنری، مکان‌های مقدس نیایشی چون مساجد جامع، حسینیه‌ها و تکایا و اماکن مذهبی سایر ادیان (زرتشتیان، مسیحیان و کلیمیان).

زیارتگاه‌های متبرکه امامان و امامزادگان از مهم‌ترین اماکن متبرکه شیعیان به شمار می‌آید که جاذبه بالایی برای گردشگری مذهبی دارند و در اینجا به چند زیارتگاه مهم دیگری که در ایران وجود دارد، پرداخته می‌شود.

● آستان مقدس امامزاده عباس‌ع

یکی از شاهکارهای معماری قرن نهم هجری، آستانه امامزاده عباس(ع) از زیارتگاه‌های مشهور مازندران است که در شرق شهر ساری (محله آزادگله) قرار دارد. این امامزاده یکی از سایت‌های گردشگری مذهبی است که توانسته بخوبی نیازهای زائران را شناسایی و برای رفع آنها اقدام کند. در سال ۵۴ تعداد ۵۰ باب زائرسرا در کنار حرم احداث شد.

همچنین یک مهمانسرا با ۱۸ سوئیت در کنار این آستان در سال ۸۶ به بهره‌برداری رسیده است. علاوه بر اینها، امکانات فرهنگی دیگری نظیر سالن اجتماعات برای برگزاری مراسم مختلف، کلاس‌های آموزشی دینی و اخلاقی به همراه اتاق‌های تاسیساتی و کشتارگاه برای نذورات در این مجموعه وجود دارد. یکی دیگر از نکات جالب توجه این امامزاده، قرارگیری آن در محیطی طبیعی و زیبا به همراه درختان مختلفی چون چنار، نخل، نارنج، اقاقیا، نارون و... است.

● امامزاده برکشلو

روستای برکشلو در ۱۰ کیلومتری شرق شهرستان ارومیه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین زیارتگاه استان آذربایجان غربی را در خود جای داده است.

دو تن از نوادگان امام موسی کاظم(ع) به نام‌های امامزاده محمد و امامزاده ابراهیم(ع) در این مقبره آرام گرفته‌اند. معماری این زیارتگاه بسیار زیبا و متفاوت است. مقبره به شکل مستطیل و شبیه به چهارطاقی‌های دوران ساسانی و از آجر ساخته شده است. به همراه یک گنبد و دو گلدسته لاجوردی که به همراه طاق‌نماها و آجرکاری هوشمندانه، نمای خارجی زیبایی را فراهم آورده است.

امامزاده برکشلو در میان مردم آذربایجان بسیار مورد احترام و علاقه است. علاوه بر این، بازدیدکنندگان محلی، گردشگرانی از سایر نقاط کشور نیز به زیارت ایشان می‌روند.

● امامزاده صالح

یکی از شلوغ‌ترین زیارتگاه‌های شهر تهران، امامزاده صالح است که در ضلع جنوبی میدان تجریش قرار دارد. این آرامگاه منسوب به صالح، پسر امام موسی کاظم(ع) است. معماری ساختمان اصلی بنا و پوشش آن متعلق به سده‌های هفتم و هشتم است. گنبد کاشیکاری‌شده بقعه در آخرین سال عمر حسن فداکار (۱۳۳۸ هجری شمسی) با هزینه شخصی وی تعمیر و کاشیکاری شد. در صحن و حیاط این بقعه که روزگاری گورستان عمومی بوده، اشخاص معروفی ازجمله مشیرالدوله، صدراعظم دوران مشروطه، محمدولی‌خان سپهسالار تنکابنی، میزرا ابوالقاسم آهی، مشارالسلطنه و... به خاک سپرده شده‌اند. محبوبیت امامزاده صالح به حدی است که علاوه بر گردشگران محلی و ملی، گردشگران برخی از کشورهای جهان را نیز به خود جذب می‌کند.

● آستانه ۷۲ تن ساروق

روستای ساروق از توابع فراهان در استان مرکزی یکی از مناطق مهم تاریخی و مذهبی کشور به شمار می‌رود که مجموعه‌ای از بناها، تپه‌های باستانی و بقاع متبرکه را در خود جای داده است و سالانه تعداد زیادی از گردشگران محلی و ملی را پذیراست. تعدادی از شهدای سده‌های نخستین اسلام در این مکان مدفون شده‌اند. در مجموعه زیارتی ساروق امامزاده طاهر(ع)، شاهزاده علی(ع)، چهار تن از فرزندان و نوادگان امام سجاد(ع) به نام‌های حضرت علی الصالح، عبیدالله، محمد بن علی و نصرت خاتون به همراه ۶۶ نفر از نوادگان امامان معصوم، مریدان و شهدای اسلام آرام گرفته‌اند.

● امامزاده سیدمظفر

یکی از زیارتگاه‌های مهم استان هرمزگان، آرامگاه سیدمظفر از نوادگان امام موسی بن جعفر(ع) است که در بندرعباس واقع شده است. برخلاف سایر آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های کشور، این بقعه فاقد آینه‌کاری بوده و کاملا با کاشیکاری منقوش تزیین شده است. وجود چهار مناره‌ای که گنبد کاشیکاری‌شده را در میان گرفته، از دیدگاه برخی کارشناسان نمایش اوج زیبایی است. به دلیل اهمیت خاصی که این بقعه مقدس در میان مردم محلی دارد، تقریبا در بیشتر ماه‌های سال زائران بی‌شماری را به خود جذب می‌کند. امامزاده سیدمظفر همچنین در میان صیادان و دریانوردان از احترام فراوانی برخوردار بوده است و همواره برای کسب روزی بیشتر، آرامش دریا و سلامتی دریانوردان به ساحت مقدس ایشان دعا می‌کنند.

● امامزاده حسین جوپارع

بقعه امامزاده حسین یکی از محبوب‌ترین امامزاده‌های استان کرمان است. بنای این زیارتگاه به دوره صفویه برمی‌گردد. گنبدی آبی‌رنگ (الهام‌گرفته از طرح گنبد ماهان) در میان درختانی کهنسال، به همراه کاشیکاری‌ها و آینه‌کاری‌های بدیع، فضای روحانی و دل‌انگیزی به این مکان بخشیده است. این مجموعه متشکل از حسینیه، سقاخانه، بازارچه، دو زائرسرا، حیاط، حرم، گنبد، رواق و... است.

داخل ضریح، قبر سه امامزاده ـ که از فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) هستند ـ دیده می‌شود؛ امامزاده حسین، امامزاده قاسم و امامزاده عبدالله که از سال تولد و شهادتشان اطلاعی در دست نیست.

آیسا اسدی