نمایه سازی نشریات ادواری

نمایه نشریات ادواری بر حسب نوع نشریات تفاوت می یابد عواملی چند كه در تهیه نمایه نشریات ادواری موثرند, عبارتند از موضوع نشریات و برخی از جنبه های خاص آنها, سطح معلومات افرادی كه نشریه برای آنها نوشته میشود, حجم مجله و بالاخره نوع افرادی كه از مجله استفاده میكنند

امروزه بعلت كثرت نشریات ادواری، مسئله نمایه سازی آنها بیش از هر زمان دیگر احساس میشود. نشریه The Newspaper Press Directory بیش از ۵۵۰۰ نشریه ادواری را نام میبرد كه در بریتانیای كبیر منتشر میشوند. بر طبق آمار Ayer’s Directory for Periodicals متجاوز از ۲۰۰۰۰ نشریه ادواری در ایالات متحده و كانادا منتشر شده است كه به هیچوجه نمایه ندارند، حال آنكه تعداد كثیری از آنها بایستی حداقل دارای یك نمایه سالیانه باشند.[۲] داشتن نمایه، بخصوص برای مجلاتی كه حاوی گزارش انجمن های پژوهشی هستند بسیار ضروری است و اینگونه نشریات بدون داشتن نمایه بزحمت میتوانند مورد استفاده محققین قرار بگیرند.هدف از تهیه نمایه برای نشریات ادواری این است كه بتوان بوسیله آنها محل مواد خاص را تعیین نمود. (با وجود اینكه اكثرا استفاده كنندگان نمایه مجلات مایل نیستند كه برای یافتن مطلب مورد نیاز خود به بررسی كامل نمایه و یا تجزیه و تحلیل دقیق آن بپردازند، نیاز برخی از مجلات بیك نمایه جامع را نمیتوان نادیده گرفت.) این نیاز بخصوص در مورد مجلاتی كه چكیده قسمت مهمی از آنها را تشكیل میدهد و یا آنهائیكه در یك زمینه خاص منبع اطلاعاتی مهمی بشمار میآیند، احساس میشود.

● انواع نشریات ادواری

نمایه نشریات ادواری بر حسب نوع نشریات تفاوت می یابد. عواملی چند كه در تهیه نمایه نشریات ادواری موثرند، عبارتند از: موضوع نشریات و برخی از جنبه های خاص آنها، سطح معلومات افرادی كه نشریه برای آنها نوشته میشود، حجم مجله و بالاخره نوع افرادی كه از مجله استفاده میكنند.بطور كلی نشریات ادواری را میتوان براساس جنبه های خاص آنها به گروههای زیر تقسیم بندی نمود؛ ۱) مجلات خبری، ۲) مجلات داستانی كه اغلب احتیاج به نمایه شدن ندارند، ۳) مجلات انجمن های تحقیقی، ۴) مجلات علمی و فنی، ۵) مجلات فنی و تجاری، ۶) چكیده ها و مجله های بررسی كتاب

● خصوصیات نمایه نشریات ادواری

با وجود آنكه، اصول كلی نمایه سازی در مورد نشریات ادواری نیز مانند سایر نشریات باید رعایت شود، لازم است كه به برخی از جنبه های نشریات ادواری و روزنامه ها توجه خاص مبذول گردد. اولاً معمول است كه نمایه نشریات ادواری بعد از گذشت فواصل زمانی معین تهیه شود، كه این فاصله زمانی در مورد مجلات غالباً یكسال و در مورد روزنامه های روزانه سه ماه و حتی در بعضی از موارد دو ماه است.ثانیاً چون اغلب در هر شماره، صفحه گذاری نشریات ادواری مجدداً آغاز میشود (این نوع صفحه شماری كم و بیش خاص روزنامه ها ست) لازم است برای نمایه سازی مقالات، نه تنها شماره صفحه را ذكر نمود، بلكه به شماره مجله و یا ماه یا تاریخ مشخص آن نیز ارجاع داد.بر خلاف كتب معمولی، نشریات ادواری اغلب مشتمل بر تعدادی مقالات مستقل، در زمینه های بسیار متفاوتی هستند كه بقلم نویسندگان مختلفی میباشند. از این رو، بایستی حداكثر دقت را در مورد انتخاب سر عنوان های موضوعی استاندارد شده بعمل آورد تا یكدستی كامل نه تنها بین مواد گوناگونی كه در حال حاضر نمایه میشوند، بلكه بین آنهائی كه در آینده نمایه خواهند شد، حفظ شود. هنگامیكه یك سر عنوان موضعی انتخاب شد، بایستی كلیه ارجاعات لازم نیز برای آن تعیین شود و لغات مترادف آن نیز ذكر گردد. لیكن در اینجا باید، به مسئله تغییر اصطلاحات در اثر مرور زمان توجه دقیق مبذول نمود. بعنوان مثال میتوان گفت مبحثی كه زمانی در فیزیك "میدان های الكترومغناطیسی" نام گرفته بود، امروز "میدان های كاهنربائی" خوانده میشود. در هر حال زمانی كه قبول كردن چنین سرعنوان های موضوعی جدید ضروری بنظر میرسد اصطلاح قدیمی بایستی حداقل برای مدتی در نمایه نگاه داشته شود و به اصطلاح جدید ارجاع داده شود.تا چه میزانی موضوعات مقالات نشریات ادواری بایستی نمایه شوند؟ نمایه اغلب نشریات ادواری منحصر به دادن یك موضوع برای هر مقاله است كه اغلب كافی نیست. بسیاری از مقالات علاوه بر یك موضوع كلی، مشتمل بر اطلاعات با ارزشی راجع به سایر زمینه ها هستند كه بنوبه خود دارای اهمیت اند و عده یی خواهان كسب این اطلاعات هستند. از این روست كه باین اطلاعات نیز باید سر عنوانی خاص داد. آنچه كه میتوانیم در این جا بیان داریم این است كه حدود و دامنه نمایه مجلات بستگی به نوع نشریه ادواری، خوانندگان آن، مهمتر از همه مقدار جایی است كه ویراستار یا ناشر برای نمایه كردن نشریه اختصاص داده است.برخی از نشریات ادواری دارای دو نمایه جداگانه برای "نویسندگان" و "موضوع ها" هستند: لیكن بنظر نویسنده این مقاله این نوع نمایه ها ارزش چندانی ندارند. H.B. Wheally سالیان دراز مبارزه كرد كه ثابت كند "نمایه" چیزی است واحد و غیرقابل تقسیم.علاوه بر این، ممكن است نام یك نویسنده "موضوع" نیز قرار بگیرد، بنا بر این بسیار ناراحت كننده است كه انسان مجبور شود برای كسب همه اطلاعات مربوط به این نویسنده به بیش از یك نمایه رجوع كند.جائیكه عنوان های طبقه بندی شده از قبیل "اعلان فوت" یا "بررسی" بكار گرفته میشود تمام موضوعات فرعی باید تحت عنوانی جداگانه آورده شوند. بهترین روشی كه برای "بررسی" پیشنهاد شده این است كه عنوان های اصلی را تحت نام نویسندگان آنها و عناوین فرعی را زیر عنوان آثاری كه در مجله بررسی شده نمایه سازیم.

● تهیه نمایه روزنامه

در نمایه سازی روزنامه ها نیز مسائلی كه خاص آنهاست، پیش میآید. روزنامه(The Times لندن) كه از جمله روزنامه های انگشت شماری است كه سالیان درازی نمایه منتشر میكند، گروهی مركب از هفت كارمند دارد كه نمایه این روزنامه را كه هر دو ماه یكبار منتشر میشود، تهیه مینمایند در اینجا زمان عامل اصلی است. هر یك از كارمندان مجرب این بخش موظف است كه در هر روز ۴۵۰۰۰ كلمه را كه از نظر نمایه سازی مطالب خبری ارزش دارند با دقت بررسی كند و تقریبا ۵۰۰ ارجاع تحت سرعنوان های مربوط بنویسد.در مورد انتخاب سرعنوان های موضوعی بهتر است كه قسمتی از گفته ویراستار "نمایه تامیز"، آقای C.H.J .Kyte[۳] را نقل كنم: گر چه بعضی از موضوعات را باید تحت سرعنوان های موضوعی كلی آورد، لیكن ما سعی مینمائیم تا آنجا كه امكان دارد، موضوعات را تحت عنوان های خاص بیاوریم. و همین اصل است كه اختلاف بین "نمایه تایمز" و "نمایه نیویورك تایمز" را بوجود میآورد. در این جا مثالی میآوریم كه چگونه یك داستان به دو طریق مختلف از طرف ما و "از طرف نیویوریك تایمز" نمایه شده است. فی المثل میخواهیم موضوعی درباره "پل لندن" را نمایه كنیم. در "نمایه تایمز" چنین آمده است: "پل لندن، نقشه های بازسازی"، بدون آنكه هیچگونه ارجاعی برای آن ذكر شده باشد. در "نمایه نیویورك تایمز" همین موضوع تحت "پل ها" با سر عنوان فرعی "تمس، پلی بندی" آورده شده و سپس خلاصه یی از چگونگی داستان درج شده است.برای آوردن مثال دیگری میتوان به مسئله شورش های نژادی سال پیش لوس آنجلس اشاره نمود. این مسئله در "نمایه تایمز" بدین ترتیب نمایه شده است: "ایالات متحده، سیاهان كالیفرنیا، شورش های لوس آنجلس" و نیز ارجاعی از لوس آنجلس برای آن ذكر شده است. در "نمایه نیویورك تایمز" تمام ارجاعات مربوط به سیاهان با یكدیگر آورده شده ولی چون تعداد آنها بسیار زیاد است به بخش های متعددی تقسیم شده اند. ارجاعات بدین ترتیب ذكر میشوند:"لوس آنجلس ببینید سیاهان ۱۲۹ و ۱۳۱ و ۱۴۶ و ۱۵۰ و ۱۶۲ و ۱۶۸ و ۱۷۹ و ۱۸۷ (برای شورش واتس)

● بررسی نمایه ها

با در نظر گرفتن این موضوع كه نشریات ادواری از نظر حدود و وسعت، اندازه و فاصله انتشار با یكدیگر متفاوتند، در ست نیست كه برای تهیه نمایه نشریات ادواری تنها یك روش واحد را پیشنهاد كنیم. مناسب ترین طریق برای بحث درباره این موضوع و پرهیز از تعمیم های نامربوط، اینست كه به بررسی فهرست های جاری[۴] بپردازیم و ببینیم كه این نمایه ها تا چه حد بكار میآیند و چگونه میشود آنها را اصلاح كرد. لیكن در این بررسی هم امكان اشتباه میرود، بدین معنی كه میتوان به سادگی به اشتباهات و یا نكات حذف شده نمایه یی پی برد و بدین نتیجه رسید كه بطور كلی این نمایه نارسا است، چه بسا در واقع نمایه مورد نظر برای استفاده كننده مفید بوده و پاسخ‌گوی نود درصد سئوالات او باشد. از طرف دیگر باید این نكته را بخاطر داشت كه تهیه نمایه كامل گران تمام میشود و امكان دارد سرسری بودن بسیاری از نمایه ها معلول علت های اقتصادی و یا اشتباهاتی از جانب نمایه سازان باشد.

● نمایه های نخستین

از زمانی كه نشریات ادواری بوجود آمده اند، مسئله نمایه كردن آنها نیز مطرح بوده است. در اینجا بد نیست كه به اولین نمایه هایی كه تدوین شدند هم از لحاظ ارزش آنها و هم از این جهت كه پایه و اساس نمایه های جاری هستند، اشاره كنیم.در سال ۱۸۲۱، “Gentleman’s Magazine” دو جلد نمایه قطور برای سال های ۱۸۱۸-۱۸۱۷ منتشر نمود. نمایه مزبور هر چند دارای محدودیت هایی است لیكن هنوز دارای ارزش بسیار زیادی است. به منظور آشنایی بیشتر با این فهرست بد نیست كه چند نمونه از مدخل هایی را كه در این نمایه آورده شده اند، بدون ذكر شماره جلد و صفحه مجله مربوط، ذكر كنیم:

Lort, Rev. Dr. Michael, Character of his writtings

Lort, Roger, monument at Tenby

no reference or entry at Tenby

Lothesley, manor, tenure of

Lothian, John Kerr, Marquis of

no reference from kerr

Lothingland, Island, account of

Lotos, the plant deified

Lotteries

Lotus. See Lotos

Lovat, Rev. John Salt

Love’s Labour Lost

Series of entries followed by “See Shakespeare”

[۱] Indexing

[۲] . نقل شده است “R.L.Collison’s Index and Indexing, ۲d ed ۱۹۵۹”

[۳] Kyte C.H.J The Times Index The Indexer Vo. l No, ۳ (Spring ۱۹۷۹) P.۲۷.

نوشته: پیتر فرایدی

ترجمه: زهره آقامیری

---