بازاری هیجان انگیز برای خرید و فروش دانش

مسیر حرکت فناوری باید به گونه ای تعریف شود که بتواند پاسخگوی نیازهای متنوع و پیچیده جوامع باشد این هدف در صورتی محقق خواهد شد که زیرساخت های مستحکمی برای حرکت هدفمند دانش فنی و معرفی آن به شرکت ها و موسسات داخلی و خارجی وجود داشته باشد

مسیر حرکت فناوری باید به گونه‌ای تعریف شود که بتواند پاسخگوی نیازهای متنوع و پیچیده جوامع باشد. این هدف در صورتی محقق خواهد شد که زیرساخت‌های مستحکمی برای حرکت هدفمند دانش فنی و معرفی آن به شرکت‌ها و موسسات داخلی و خارجی وجود داشته باشد.

به نظر می رسد فن بازار به عنوان محلی برای معرفی و انتقال فناوری به سرمایه گذاران نقش یک عضو حیاتی را داشته باشد. انتقال فناوری در صورتی موفق است که بتوان انتقال فناوری مناسب، در زمان مناسب، با قیمت مناسب و از منابع مناسب را تضمین کرد. گاهی بعضی از شرکت های خارجی معروف از این فرصت استفاده کرده و فناوری ا ی که کارایی چندانی ندارد به کشورهای در حال توسعه منتقل می کنند. اما به نظر می رسد ساز و کارهای نوآورانه که همان راه اندازی فن بازارهاست، می تواند راهکار مناسبی برای پیشگیری از چنین مشکلاتی باشد. فن بازارها اغلب با مشارکت شهرک های تحقیقاتی یا پارک های علم و فناوری و پشتیبانی سازمان های تسهیل کننده فناوری برپا می شوند و در فرآیند توسعه فناوری نقش حساسی را ایفا می کنند. فن بازار ملی ایران ازجمله مراکزی است که به عنوان یکی از بسترهای مهم زمینه ساز برای ایجاد و توسعه کسب و کار و تجاری سازی محصولات علمی و تحقیقاتی موسسات و شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه فناوری و صنایع پیشرفته فعالیت می کند.

با مهندس احمدرضا علائی طباطبایی، مدیر فن بازار ملی ایران گفت و گو کرده ایم تا با خدمات و زیرساخت هایی که این مرکز به منظور تسهیل فرآیند توسعه فناوری در دستور کار خود قرار داده است، آشنا شویم.

شبکه فن بازار ملی ایران در چه سالی و با چه هدفی راه اندازی شده است؟

شبکه فن بازار ملی ایران فعالیت خود را از سال ۱۳۸۲ آغاز کرده است. این شبکه تحت نظر پارک علم و فناوری پردیس است که از زیر مجموعه های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به شمار می آید. هدف از ایجاد شبکه ملی فن بازار به نوعی ایجاد یک بانک اطلاعاتی در حوزه فناوری در کشور بوده است. در حقیقت ماموریت اصلی ما این است، در راستای این که بتوان اطلاع رسانی شفافی را در حوزه فناوری و محصولات دانش بنیان یا به اصطلاح High Tech انجام داد، این بانک اطلاعاتی را راه اندازی کنیم و بتدریج فعالیت فن بازار را توسعه داده و در حوزه های دیگری هم وارد شویم، اما همچنان بحث اصلی مطرح در فن بازار ملی ایران حمایت از اطلاع رسانی در حوزه فناوری است که ما را به هدف نهایی یعنی تسهیل انتقال و تبادل تکنولوژی می رساند. برای رسیدن به این هدف نهایی به مجموعه ای از ابزارها و ساختار ها نیاز داشتیم که باید طراحی و اجرا می شد و به همین علت بیش از هر چیز به دنبال ایجاد زیر ساختارها رفتیم که یکی از این زیرساختارها بانک اطلاعات فناوری بوده است. به این ترتیب می توانیم بگوییم برنامه اصلی فن بازار ملی ایران حمایت از اطلاع رسانی فناوری در قالب بانک اطلاعات فناوری کشور بوده است.

رابطه بین فن بازار و صاحبان فناوری و سرمایه گذاران چیست؟

فن بازار پلی است که صاحبان فناوری را به سرمایه گذاران می رساند. ما هر موقع که بخواهیم فن بازار را به زبانی ساده معرفی کنیم، می گوییم فن بازار مانند یک بنگاه معاملات ملکی که واسطه ای بین خریدار و فروشنده آپارتمان، زمین یا یک واحد مسکونی است، نقش مشابهی را ایفا می کند با این تفاوت که در دنیای فناوری فعالیت می کند نه در حوزه مسکن. هدف از ایجاد فن بازارها که تحت عنوان ها و به نام های مختلفی در سطح دنیا فعالیت می کنند، این است که عرضه کننده و متقاضی یا سرمایه گذار را به هم مرتبط می کنند و خودشان با ارائه مجموعه خدمات متنوعی به آنها کمک می کنند تا انتقال فناوری یا دانش فنی تسهیل شود.

سامانه جامع فن بازار یا همان بانک اطلاعاتی فن بازار چه اطلاعاتی را در اختیار کاربران یا مراجعه کنندگان به این سامانه قرار می دهد؟

مهم ترین بخش این سامانه، اطلاعات مربوط به عرضه فناوری است یعنی بخشی که تحت همین عنوان در این سامانه وجود دارد. این بخش اطلاعات مربوط به دانش فنی یا فناوری که در داخل کشور طراحی شده یا توسعه داده شده باشد در قالب دسته بندی های مجزایی در خود جای داده است. این اطلاعات در حوزه های مختلف فناوری وجود دارد و اکنون مجموع این اطلاعات در ۱۶ دسته طبقه بندی شده است. اکنون عمده اطلاعات این سامانه مربوط به فناوری یا دانش فنی در قالب عرضه فناوری است. در بخش دیگر این سامانه اطلاعات مربوط به محصولات High Tech یا محصولات دارای فناوری پیشرفته قرار می گیرد. در این بخش درباره انواع محصولات اطلاعاتی را گنجانده ایم. اولویت و تاکید اصلی ما در فن بازار ملی ایران، محصولاتی با فناوری پیشرفته است.

دسته سوم اطلاعات این سامانه، در بردارنده اطلاعاتی درباره تقاضای فناوری است. اطلاعات مربوط به مراکزی که به دنبال راهکارهای خاصی هستند و می خواهند با به کارگیری این فناوری در این حوزه سرمایه گذاری کنند در این بخش از سامانه گنجانده شده است. بخش دیگر این سامانه به خدمات فناوری اختصاص دارد. هدف از ایجاد این بخش معرفی مراکزی است که در حوزه فناوری امکان ارائه خدمات دارند. این خدمات می تواند طیف وسیعی از ارزیابی اقتصادی تا قیمت گذاری فناوری، تهیه گزارش امکان سنجی و گزارش کسب و کار را در بر گیرد. اطلاعات این مراکز در بخش خدمات فناوری گنجانده می شود. بخش دیگری نیز تحت عنوان متخصصان و خبرگان فناوری نامگذاری شده است. این بخش در بردارنده اطلاعات افرادی است که به عنوان متخصص یا خبره امکان ارائه مشاوره در حوزه کاری خودشان به افراد متقاضی را دارند. اطلاعات فردی این افراد در این بخش از سامانه قرار می گیرد.

اساسا چه خلأیی وجود داشت که به شکل گیری فن بازار ملی ایران منجر شد؟

ما از همان ابتدا که فعالیت خودمان را به عنوان فن بازار ملی ایران آغاز کردیم در دفتر همکاری های فناوری مستقر بودیم. با توجه به ارتباطی که بین دفتر همکاری های فناوری و پارک علم و فناوری پردیس - که در آن زمان تازه تاسیس شده بود - وجود داشت. ما به صورت مشخص روی یکسری طرح های انتقال فناوری از داخل به داخل کار می کردیم. یعنی مجموعه ای به ما مراجعه کرده و اعلام می کرد به فناوری با این مشخصات نیاز دارد و ما هم با این که در آن زمان بانک اطلاعاتی محدودی داشتیم، جستجو می کردیم و مجموعه ای که می توانست به اصطلاح تامین کننده یا تولید کننده این فناوری یا دانش فنی باشد، پیدا می کردیم و به این ترتیب زمینه ای برای ایجاد ارتباط بین آنها فراهم می شد. این کار به سختی انجام می شد و با محدودیت های بسیاری همراه بود. برای مثال برای پیگیری پروژه هایی که از سوی ده مراجعه کننده مطرح می شد به سه، چهار ماه زمان نیاز داشتیم. مشکلات و محدودیت های زیادی پیش روی ما وجود داشت که البته اکنون هم بعضی از این مشکلات وجود دارد، اما یکی از مهم ترین محدودیت ها در آن زمان این بود که ما بانک اطلاعاتی نداشتیم که به صورت جامع بدانیم مثلا در کجای کشور چه قابلیت هایی وجود دارد و چه مرکزی به چه فناوری نیاز دارد. بنابراین با توجه به این که ما یک مجموعه دولتی بودیم، تصمیم گرفتیم سراغ ایجاد زیرساختی که به آن نیاز داشتیم برویم. این یک کار حاکمیتی محسوب می شود. بنابراین تصمیم گرفتیم با توجه به عملکرد و کارکرد پارک علم و فناوری پردیس مسئولیت انجام این کار را به عهده بگیریم تا این زیرساخت را ایجاد کرده و در اختیار دیگران قرار دهیم. خلأ اصلی در ابتدای کار ما همین دسترسی نداشتن به یک بانک اطلاعاتی جامع در حوزه فناوری بود که سعی کردیم با راه اندازی فن بازار ملی ایران مقدمات لازم برای راه اندازی این بانک اطلاعاتی را ایجاد کنیم که خوشبختانه موفق به انجام این کار شدیم و اکنون نیز این بانک اطلاعاتی فناوری در حال توسعه است.

پس با توجه به صحبت های شما می توان گفت برخلاف آنچه از نام فن بازار به ذهن می رسد، شما برای شرکت ها زیرساخت اقتصادی ایجاد نمی کنید؟

خیر، ما برای شرکت ها زیرساخت اقتصادی ایجاد نمی کنیم. ما در حوزه اطلاع رسانی به آنها کمک می کنیم. علاوه بر این مجموعه خدماتی را هم در اختیار آنها قرار می دهیم. یعنی این شرکت ها می توانند از این خدمات متنوع استفاده کنند. بخش اصلی این خدمات دسترسی به اطلاعات متخصصان و صاحبان دانش فنی است. ما در حوزه های مربوط به کار شرکت ها اعم از نانو و فناوری اطلاعات، اطلاعات مورد نیاز را در اختیارشان قرار می دهیم. اگر شرکت ها به این نتیجه برسند که می خواهند بر مبنای این اطلاعات با فرد یا مجموعه ای که صاحب دانش فنی است، همکاری داشته باشند فن بازار این امکان را فراهم می کند. متقاضی به دنبال عرضه فناوری است و افراد صاحب دانش فنی هم به دنبال سرمایه گذار هستند. پس از ارزیابی های اولیه، فن بازار ملی ایران در مراحل بعدی، گام به گام این پروژه همکاری را هدایت می کند. البته ما می توانیم در مرحله ارزیابی هم به هر دو طرف کمک کنیم. در حقیقت فن بازار یک واسطه مورد اطمینان است که می تواند بستر انتقال فناوری را فراهم کند. ما در فن بازار ملی ایران نهادهایی را تحت عنوان مرکز خدمات تخصصی فناوری ایجاد کرده ایم که مجموعه شرکت هایی عضو این مرکز هستند و خدمات اقتصادی ارائه می کنند. این شرکت ها را فن بازار خودش راه اندازی کرده است و کار اصلی آنها این است که به عرضه کننده و متقاضی براساس نیازهایشان خدماتی را ارائه می کنند. این خدمات می تواند ادامه کار ما باشد. برای مثال برای فناوری مورد مذاکره باید قیمت پایه ای انتخاب شود. این قیمت پایه باید قیمتی باشد که از سوی یک مرکز مورد اطمینان و قابل قبول تعیین شده باشد. ما این خدمات را در قالب خدمات شرکت های خصوصی ارائه می کنیم. این شرکت ها فناوری مورد نظر را ارزیابی کرده و قیمت پایه را پیشنهاد می کنند. در مرحله بعد لازم است شرکت هایی وجود داشته باشند که بتوانند مراحل اولیه اجرای طرح و انتقال فناوری را ترسیم کرده و مدیریت پروژه را بر عهده گیرند. یکی از شرکت های عضو این مرکز، انجام دادن این وظیفه را بر عهده دارد.

یعنی این شرکت های خصوصی تحت نظر فن بازار فعالیت می کنند؟

بله درست است. البته ما خودمان این شرکت ها را راه اندازی کرده ایم تا انجام دادن این ماموریت ها را بر عهده گیرند، اما کارکردشان خصوصی است. به عبارت دیگر ما سهامدار این شرکت ها نیستیم و فقط وظیفه تاسیس شرکت ها را بر عهده داشته ایم. این شرکت ها می توانند پروژه هایی را از متقاضیان فناوری سفارش بگیرند و تحت نظارت فن بازار ملی ایران و براساس مدلی که ما تعریف کرده ایم این کار را پیش می برند.

فن بازار ملی ایران از نهادهای وابسته به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دولتی است. بسیاری از نهادهای دولتی این روزها در انجام دادن امور اقتصادی خودشان فلج هستند. چطور شد شما وارد عرصه ای شدید که می خواهید زمینه ای را برای زیرساخت های اقتصادی ایجاد کنید؟

این انتقاد وارد و ملاحظه کاملا درستی است. بخشی از کار ما ایجاد زیرساخت هاست و این کار حاکمیتی است. انجام دادن چنین کاری را نمی توان از شرکت های خصوصی انتظار داشت. این کار نیاز به سرمایه گذاری دارد و این سرمایه گذاری نیست که در کوتاه مدت به سوددهی برسد. بنابراین باید از طریق نهادهای دولتی و در قالب پروژه های دولتی پیگیری شود. برای مثال ایجاد بانک اطلاعات فناوری یک پروژه چند ساله است. ما این بخش از کار را خودمان شروع کرده ایم و پیگیری می کنیم و قصد داریم همچنان آن را توسعه دهیم، اما بخش دیگر کار مربوط به کارگزاری و ایجاد فرصت کاری است که براساس تعریف مدرن، شرکت های خصوصی می توانند این کار را براحتی انجام دهند و این کار به آسانی قابلیت برون سپاری دارد. ما سراغ همین کار رفته ایم. شرکت هایی که زیر نظر مرکز خدمات تخصصی فناوری فعالیت می کنند با همین ایده به وجود آمده اند.

به این ترتیب فعالیت هایی که لازم نیست در داخل بدنه یک مرکز دولتی مانند پارک هایی علم و فناوری یا فن بازار انجام شود، از فن بازار ملی ایران جدا شده و در قالب دستور کاری این شرکت ها قرار می گیرد تا کار به صورت کاملا تخصصی پیش رود. یعنی این شرکت ها وظیفه معامله گری در قراردادهای انتقال فناوری را بر عهده دارند و برای این کار هزینه ای هم دریافت می کنند. این شرکت ها منابع درآمدی مشخصی دارد و شرح خدمات آن نیز تعیین شده است. در حقیقت ما این بسته خدماتی را خودمان تعریف کرده ایم و در آغاز هم خودمان این خدمات را ارائه می دادیم. بعدها به این نتیجه رسیدیم لازم نیست این خدمات را خودمان ارائه کنیم و شرکت های خصوصی بهتر از عهده انجام این کار برمی آیند. بنابراین ارائه این خدمات را به عنوان مدل کسب و کار شرکت های خصوصی ارائه کردیم. اکنون حدود شش شرکت به عنوان زیرمجموعه بخش خدمات تخصصی فناوری ایجاد شده است. با ۲۰ شرکت خصوصی دیگر هم تفاهم کاری داریم که بعضی از پروژه ها به این شرکت ها واگذار می شود.

مطالعات نشان می دهد در اغلب کشورهای موفق در این زمینه، این کار از طریق شرکت های خصوصی انجام می شود که شرکت های سرمایه گذار را به شرکت های دانش بنیان مرتبط می سازند. بهتر نبود به جای راه اندازی یک مرکز دولتی زیرساخت لازم برای فعالیت بخش خصوصی فراهم می شد که انگیزه اقتصادی دارد؟

ما در حقیقت این مدل فن بازار را راه اندازی کرده ایم تا در مراحل بعدی تغییراتی در آن ایجاد کنیم. یکی از ایده های ما این است که در مناطق جغرافیایی مختلف یا استان های دیگر این کار را تکثیر کنیم. اولین قدم ها نیز برداشته شده است. براساس تفاهمی که با سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی یا شبکه فن بازار ملی ایران داشته ایم قرار است با همکاری این سازمان در ۳۱ استانی که سازمان در آنجا دفتر دارد و شهرک های صنعتی در آنها مستقر هستند، فن بازار منطقه ای راه اندازی کنیم. این فن بازارهای منطقه ای این امکان را فراهم می کند تا موضوعی که اکنون در قالب یک پروژه در تهران متمرکز است در داخل استان ها هم تکثیر شود. طبیعی است شروع کار در این استان ها دولتی باشد، اما طبق قراردادی که اکنون با شش استان منعقد کرده ایم، استان ها را موظف کرده ایم بخش مشخصی از کار را شرکت های خصوصی انجام دهند. یعنی ایجاد مدل و طرح ریزی اولیه باید از سوی دولت یا در حقیقت همان شهرک های صنعتی انجام شود، اما شهرک های صنعتی در توسعه مدل و ارائه پروژه ها و فعالیت های مربوط به کارگزاری در حوزه های مختلف باید از شرکت های خصوصی مستقر در شهرک های صنعتی یا شهرک هایی که مورد اطمینان هستند، کمک بگیرند. بنابراین برای ایجاد فن بازارهای منطقه ای به سمت اجرا پیش رفته ایم. در نخستین گام، طبق مصوبه هیات مدیره سازمان صنایع کوچک، با شش استان اصفهان، مرکزی، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، خوزستان و فارس قراردادی را منعقد کرده ایم تا در این استان ها فن بازار منطقه ای راه اندازی شود. امیدواریم بتوانیم چنین ساختاری را با همکاری سازمان صنایع کوچک در دیگر استان ها هم راه اندازی کنیم.

یعنی وقتی فن بازار توسعه پیدا کند، نقش شرکت های خصوصی پررنگ تر می شود؟

وضع مطلوب این است که بخش دولتی کار کمرنگ تر شود تا این که زمانی بتوانیم همه کار را به بخش خصوصی واگذار کنیم، اما در مقطع کنونی باید بخش راه اندازی و شروع بر عهده دولت باشد تا بتدریج این کار بتواند رنگ و بوی اقتصادی به خود بگیرد و شرکت های خصوصی بتوانند خودشان مراحل بعدی کار را پیش ببرند.

فن بازار در ایجاد تعامل و همکاری با مجموعه های داخلی و خارجی چه نقشی را ایفا می کند؟

فن بازار اساسا کارکرد شبکه ای دارد. یعنی همه این کارها و خدماتی که به آن اشاره شد که مهم ترین آن معرفی فناوری است، بر مبنای کارکرد شبکه ای ارائه می شود. مجموعه ای که می خواهد نقش اطلاع رسانی داشته باشد باید در قالب شبکه با مجموعه های متعددی در ارتباط باشد. پس طبیعی است که بخش عمده ای از کار بر عهده شرکت های خصوصی ماست که در حوزه های مختلف فناوری مشغول کار هستند. طیف وسیعی از مخاطبان ما شبکه فن بازار را می شناسند و اطلاعات آنها در بانک اطلاعاتی ما وجود دارد. بخش دیگر مخاطبان ما فرد یا موسسه بهره بردار یا متقاضی یا کاربر فناوری است. در کشور ما هنوز هم بخش قابل توجهی از این گروه دولتی است که در قالب سازمان ها یا ارگان های دولتی فعالیت می کنند. ارتباط با این مجموعه ها هم مهم است. آنها هم باید بتوانند به این ساختار اعتماد کنند و ارتباط با این مجموعه ها هم باید شکل بگیرد. ضمن این که دانشگاه ها و پژوهشگاه ها به عنوان مولد فناوری و مولد علم نقش مهم و بسزایی دارند و ارتباط با این مجموعه ها هم باید مورد توجه فن بازار باشد. ما در این چند سال یعنی از زمانی که راه اندازی بانک اطلاعات فناوری مطرح شده است با همه این مجموعه ها در ارتباط بوده ایم. ارتباط با بعضی از این مجموعه ها ساختار یافته است و در قالب ساز و کار مشخصی انجام می شود، اما با بعضی از مجموعه ها هم به صورت موردی ارتباط برقرار می کنیم. این شبکه، بسیار گسترده است و باید تعداد زیادی از مجموعه ها آن را بشناسند و به آن اطمینان پیدا کنند. بخش عمده ای از فعالیت های ما از سال ۱۳۸۶ تا امروز هم به این موضوع یعنی شناسایی این شبکه در سطح جامعه مخاطبان داخلی اعم از دولتی و خصوصی اختصاص داشته است تا در نهایت شبکه بتواند کارکرد اصلی خود را که اطلاع رسانی است بخوبی ایفا کند. یکسری از مجموعه ها هستند که کارشان ارائه خدمات است. ما با این مجموعه ها هم ارتباط کاری داریم.

آیا شما در عرضه و معرفی فناوری های داخلی در نمایشگاه های داخلی و خارجی هم از متخصصان و صاحبان ایده حمایت می کنید؟

یکی از ابزارهای کاری ما حضور در نمایشگاه هاست. این نمایشگاه ها می تواند داخلی یا خارجی باشد. فن بازار از نظر ما نمایشگاه نیست. البته در کشور این رایج است که به نمایشگاه فن بازار گفته شود. نمایشگاه کارکرد مشخصی دارد و می تواند ابزاری برای اطلاع رسانی تلقی شود. کارکرد فن بازار الزاما نمایشگاه نیست.

اگر فن بازار ملی ایران صرفا به بانک اطلاعاتی بسنده کند، صاحب ایده برای معرفی ایده ای که دارد فرصت مناسبی پیدا نمی کند، اما برگزاری نمایشگاه فرصتی است برای ارائه ایده و تعامل بین سرمایه گذار و صاحب ایده در فضایی فراتر از فضای مجازی که می تواند تاثیرگذارتر باشد. نظر شما در این باره چیست؟

بله درست است. ما هم باور داریم که نمایشگاه می تواند یک ابزار خوب و تاثیرگذار باشد. علاوه بر این ما در فن بازار ملی ایران از ابزارهای دیگری مانند برگزاری نشست های تبادل فناوری استفاده می کنیم. این نشست ها از سال ۱۳۸۴ در فن بازار برگزار می شود. این ابزار هم کارکردی شبیه نمایشگاه دارد. البته تخصصی تر است و در یک حوزه اختصاصی فناوری امکان مذاکره رودررو را فراهم می کند و فرصتی مبتنی بر مذاکره حضوری است. در زمینه حضور در نمایشگاه های خارجی هم فن بازار ساز و کاری را تعریف کرده است.

بنابراین می توان به این نتیجه رسید که فعالیت های فن بازار به طور کلی در معرفی فناوری خلاصه می شود. آیا در فرآیند انتقال فناوری خدمات پشتیبانی و حمایتی هم ارائه می کنید؟

ما از صاحبان ایده و دانش فنی حمایت می کنیم. در پارک علم و فناوری پردیس حمایت های مادی و معنوی ما فقط محدود به شرکت هایی است که عضو پارک علم و فناوری پردیس هستند، اما شرکت هایی که خارج از پارک علم و فناوری فعالیت می کنند فقط از حمایت های معنوی برخوردار می شوند که این حمایت ها را می توان در قالب خدمات اطلاع رسانی و برگزاری تورهای فناوری در اختیار آنها قرار داد. در زمینه حمایت به لحاظ محدودیت های مالی به شرکت های غیر عضو پارک نمی توانیم خدماتی را ارائه کنیم، اما راه اندازی فن بازارهای منطقه ای به ما این امکان را می دهد به شرکت های عضو این فن بازارها هم حمایت هایی اختصاص داده شود. یکی از این حمایت ها می تواند حضور در نمایشگاه ها باشد. بانک اطلاعاتی، برگزاری نشست های تبادل فناوری، تورهای فناوری و برگزاری نمایشگاه، مجموع خدمات حمایتی فن بازار ملی ایران است که همه شرکت ها و صاحبان ایده می توانند از آن بهره مند شوند.

بانک اطلاعات فناوری

در دنیای امروز، افراد خلاق، نوآور و مبتکر به عنوان کارآفرینان در ایجاد تحولات گسترده در زمینه های مختلف صنعتی، تولیدی و خدماتی نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند. اندیشه و ایده های نو فرصت بزرگی است که در موفقیت و سرافرازی جوامع بیشترین اثرگذاری را دارد. برای توسعه اقتصاد دانش بنیان بیش از هر چیز به زیرساخت هایی مناسب نیاز داریم که این امکان را فراهم کند. تجاری سازی دانش فنی و تسهیل تبادل فناوری و انتقال صحیح آن یکی از زیرساخت های اساسی برای حرکت در مسیر اقتصاد دانش بنیان است.

یکی از فرآیندهای مطرح در دنیا که بدون تردید باید در تسهیل انجام فعالیت های انجام شده با هدف توسعه فناوری و شفاف سازی و تقویت بازار فناوری مورد توجه قرار گیرد، فن بازارهایی است که نه تنها می تواند بستر مناسبی برای عرضه فناوری و ایجاد فضای حمایتی برای تجاری سازی دانش فنی فراهم کند، بلکه می تواند مشوقی برای ترغیب بخش خصوصی به سرمایه گذاری در زمینه های فنی باشد و فن بازارها همان طور که از نامشان پیداست، محلی برای مبادلات مبتنی بر فناوری است. در بازار فناوری، فن بازارها نقش واسطه ای را ایفا می کنند که اطلاعات فناوری را در اختیار عرضه کنندگان، متقاضیان، کارآفرینان و سرمایه گذاران قرار می دهند. نخستین فن بازار در دهه ۱۹۹۰ میلادی یعنی حدود دو دهه قبل در کشورهای شرق آسیا راه اندازی شد. در حقیقت ایده راه اندازی فن بازارها نخستین بار از سوی کشورهای چین، ژاپن و هنگ کنگ مطرح شد که خودشان تولید کننده فناوری نبودند و بیشتر از استراتژی انتقال فناوری استفاده می کردند.

این کشورها تصمیم گرفتند برای ساماندهی جریان انتقال فناوری در کشورشان برای نخستین بار فن بازاری را راه اندازی کنند. فن بازار آسیا و اقیانوسیه که در دهلی نو مستقر است، فن بازار هنگ کنگ و فن بازار yet۲ در ایالات متحده آمریکا از مهم ترین فن بازارهای دنیا هستند. در حقیقت بازار زمینه ای را برای ارتباط بین عرضه کنندگان فناوری از دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و واحدهای تحقیق و توسعه صنعتی از یک سو و متقاضیان فناوری از صنایع بزرگ، بنگاه های کوچک اقتصادی، سرمایه گذاران و دانشگاه ها از سوی دیگر، فراهم می کند.

شاید بتوان فن بازارها را یک بنگاه تخصصی برای معاملاتی که در حوزه فناوری انجام می شود به شمار آورد. در این بازار فناوری، فروشندگان ایده ها، فناوری ها یا دانش فنی خود را به نمایش می گذارند و متقاضیان نیز تقاضای خود را مطرح می کنند. در حالی که از قدرت انتخاب بالاتری میان گزینه های موجود برخوردار خواهند بود.

● نگاهی به یک دهه فعالیت فن بازار ملی ایران

وقتی به فعالیت فن بازار ملی ایران در ده سالی که از آغاز فعالیت آن می گذرد نگاهی می اندازیم، متوجه خواهیم شد که بخش عمده فعالیت های این فن بازار در این سال ها ایجاد بانک اطلاعات فناوری در کشور بوده است که خدمات این بانک اطلاعاتی در قالب پورتال اینترنتی فن بازار ملی ایران در اختیار کاربران قرار می گیرد. این پورتال قرار است در آینده ای نزدیک با همین ساز و کار تحت عنوان فن بازارهای منطقه ای در اختیار استان های دیگر هم قرار گیرد. یکی از دیگر فعالیت های این مرکز برگزاری نشست های تبادل فناوری در ۹ حوزه مختلف فناوری است که در حقیقت می توان گفت این نشست ها، یک فن بازار تخصصی یک روزه فیزیکی است که جنبه مذاکره ای دارد و به فضای مجازی محدود نمی شود. یکی از دیگر برنامه های مهم این مرکز ایجاد و توسعه مرکز خدمات تخصصی فناوری بوده است که هدف اصلی آن، ارائه خدمات مورد نیاز شرکت هایی است که در حوزه فناوری های نوین فعالیت می کنند. این مرکز این خدمات را به صورت متمرکز در اختیار این شرکت ها قرار می دهد. بعضی از شرکت های عضو مرکز خدمات تخصصی فناوری از طریق فن بازار و بعضی دیگر نیز در قالب تفاهم همکاری خدماتی را ارائه می کنند که خدمات متنوعی را در اختیار شرکت های عضو فن بازار ملی ایران قرار می دهند. همکاری ها و ارتباطات بین المللی از دیگر کارهای جدیدی است که از سه سال پیش از طریق فن بازار پیگیری می شود. فن بازار از کشورهای عضو D۸ (کشورهای اسلامی در حال توسعه) برای راه اندازی شبکه فن بازاری با محوریت کشورهای عضو مجوز گرفته است. در اجلاس وزرای صنایع کشورهای عضو D۸ که سال گذشته در بنگلادش برگزار شد، پیشنهاد راه اندازی شبکه فن بازار مشترک بین کشورهای اسلامی در حال توسعه از سوی فن بازار ملی ایران مطرح شد و به تصویب رسید.

دبیرخانه این شبکه، فن بازار ملی ایران است. قرار است این فن بازار بین المللی که در حقیقت فن بازاری بین این هشت کشور است، پانزدهم مهرماه، با حضور دبیر کل D۸ و مهمانان داخلی و خارجی رسما افتتاح شود. این سرفصل کاری جدید می تواند فرصتی برای سرمایه گذاری فناوری های داخلی در خارج کشور و انتقال فناوری از کشورهای دیگر مانند ترکیه و سوریه به داخل کشور باشد. فن بازار در حوزه بین الملل فعالیت های زیادی انجام داده است. یکی از دیگر دستاوردهای فن بازار ملی ایران که در آینده ای نزدیک محقق می شود، راه اندازی بورس ایده است. راه اندازی بورس ایده موضوعی است که در نقشه جامع علمی کشور هم آمده است. بر اساس بند «د» ماده ۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه، دولت مکلف شده است از راه اندازی بورس ایده و بازار فناوری حمایت کند. سابقه پیگیری این موضوع در پارک علم و فناوری پردیس به این دو سند بالادستی محدود نمی شود. از سال ۱۳۸۴ پارک علم و فناوری پردیس در راستای راه اندازی بورس ایده با سازمان بورس در تعامل بوده است.

با همکاری این سازمان مدل نهایی مشخص شده است و حتی فرابورس هم برای اجرا قدم به میدان گذاشته است. رئیس سازمان بورس اعلام کرده است بورس ایده در نیمه دوم امسال یعنی حداکثر تا یک ماه آینده رونمایی شده و کار خودش را آغاز می کند. این اتفاق بسیار خوبی است. مجموعه ها و افرادی که صاحب ایده هستند از طریق فرابورس براحتی به بازار سرمایه دسترسی پیدا می کنند. پیش از این مکانیسم مدون و مشخصی برای تامین سرمایه وجود نداشت. وقتی از بورس ایده صحبت می شود، صرفا ایده یا دستاورد پژوهشی منظور نیست. مواردی که در قالب دانش فنی به اثبات رسیده و قابلیت تجاری سازی دارد در بورس ایده قابل مطرح شدن است و عرضه و ارائه آن طریق فرابورس امکان پذیر است. می توان از ظرفیت بازار سرمایه برای توسعه این ایده ها و تجاری سازی استفاده کرد.

فرانک فراهانی جم

با مهندس سید احمدرضا علائی طباطبایی