چرا فرزندتان لجباز است؟

لجبازی و سرکشی کودکان از حالت‌ها و رفتارهای ناسازگارانه و نوعی نمایش احساس نفرت و خصومت نسبت به والدین و اطرافیان است. آنها در برابر دستورهای بزرگترها از خود سرسختی نشان می‌دهند …

لجبازی و سرکشی کودکان از حالت‌ها و رفتارهای ناسازگارانه و نوعی نمایش احساس نفرت و خصومت نسبت به والدین و اطرافیان است. آنها در برابر دستورهای بزرگترها از خود سرسختی نشان می‌دهند و نارضایتی خود را از امری که حتی ممکن است مورد علاقه‌شان نیز باشد، اعلام می‌دارند. آنها بسیار زود عصبانی می‌شوند، پای به زمین می‌کوبند، روی زمین دراز می‌کشند، به شدت اشک می‌ریزند و عرصه را بر دیگران تنگ می‌کنند.

کودکان لجباز، خیره‌سر، یک دنده و ستیزه‌جو هستند. آنها نیاز به تسلط دارند و می‌خواهند رئیس و آمر باشند و خودپرستی و خودپسندی خودشان را بر این اساس فرو بنشانند.

ریاست‌مآبی والدین و مربیان خود را قبول ندارند و آنها را در برابر خود حریفی می‌شناسند که حتماً باید به زانو درآیند. با این حال باید توجه داشت که رعایت حال و روحیه اطفال از ضروری‌ترین مسائل به شمار می‌رود.

ریشه‌های لجبازی

عوامل زیادی در تداوم و تشدید لجبازی کودکان نقش دارند که به طور عمده مربوط به خانواده هستند و مهمترین آنها عبارتند از:

ـ والدین و مربیانی که بیش از حد امر و نهی می‌کنند و به خاطر ایجاد نظم و ترتیب افراطی و نیازهای خود از قدرت استفاده می‌کنند، چنین رفتاری منجر به کشمکش میان آنها و کودکان می‌شود و این امر زمینه‌ای برای پیدایش و تشدید رفتار سرکشی فراهم می‌آورد، چرا که دستورها و فرامین والدین و مربیان از نظر کودکان لجباز یک ضدیت است و آنها دوست ندارند از کسی اطاعت کنند، بنابراین برای فرار از فرامین والدین به لجبازی و بهانه‌جویی روی می‌آورند.

ـ کودک نیاز به توجه دارد. باید این نکته را مدنظر قرار داد که بی‌توجهی به کودک، زمینه‌های لجبازی او را فراهم می‌کند. بنابراین باید از طریق صحبت کردن، بازی، پاسخ به سؤال‌های کودکان و ابراز علاقه آنان را مورد لطف و توجه قرار داد، در غیر این صورت چنانچه کودکی مورد بی‌توجهی قرار گیرد سعی می‌کند از طریق منفی‌کاری و لجبازی توجه دیگران را به خود جلب کند. مثلاً جلو تلویزیون می‌ایستد، هنگام صحبت کردن دیگران داد و بیداد می‌کند و موقع غذا خوردن از سر سفره بلند می‌شود. والدین هنگام مشاهده چنین رفتارهایی با بحث‌های طولانی یا حتی تنبیه به رفتارهای منفی کودک پاسخ می‌دهند و بدین ترتیب به تدریج کودک می‌آموزد که برای کسب توجه دست به این رفتارها بزند. برای کاهش رفتار لجبازی، والدین باید به رفتارهای منفی کودک بی‌اعتنا باشند و در مواقعی که لجبازی نمی‌کند به طور مناسب به او توجه کنند.

ـ لجبازی کودک معمولاً از ناخشنودی وی سرچشمه می‌گیرد. کودک لجباز در حقیقت می‌خواهد نشان دهد از وضعی که برای او پیش آمده به شدت ناراحت است و دوست دارد کاری را بر همان اساس که هوس می‌کند، انجام دهد و کسی هم حق ندارد در کار و برنامه او دخالت کند.

ـ نباید در انتقاد از کودک، زیاده‌روی کرد، تذکرها و یادآوری‌های زیاد و پی‌درپی از نظر تربیتی شیوه درستی نیست و منتهی به لجاجت و مقاومت منفی در کودک می‌شود. در تربیت، لازم است نصیحت و انتقاد به حداقل برسد و از خطاهای جزئی و کم‌اهمیت صرف‌نظر کرد و آنها را نادیده گرفت.

این روش سبب می‌شود که احساس فرزند با تذکرهای پی‌درپی جریحه‌دار نشود و لجاجت و گستاخی در او پدید نیاید.

ـ‌ محرومیت‌ها پدیدآورنده بهانه‌گیری و لجبازی‌هاست. به‌ویژه محرومیت از نوازش و مهر مادری که گاهی ممکن است حالتی چون خرابکاری و دشمنی فراهم آورد.

ـ زمانی نیازهای شدید در کودکان زمینه را برای بهانه‌گیری و لجبازی فراهم می‌آورد، نیاز به استراحت،‌ نیاز به غذا و نیاز به آرامش و سکون.

ـ گاهی اضافه شدن فردی جدید به خانواده باعث لجبازی کودکان می‌شود. وقتی طفلی جدید در خانه‌ای به دنیا آمد و بخش مهمی از محبت و حمایت والدین رابه خود اختصاص می‌دهد، کودک زبان آن را ندارد که از تبعیض والدین سخن به میان آورد بنابراین عقده‌های درون خود را از طریق لجبازی و سرکشی نشان می‌دهد. درواقع حسادت خود عامل مهمی برای لجبازی کودکان است.

ـ کودکان در مواردی از پدر و مادر خود می‌آموزند که مسائل و دشواری‌های خود را از راه جبر و زور حل و مشکلات خود را از این طریق ریشه‌کن کنند. این جنبه‌های اکتسابی در کودکان سبب پدید آوردن حالت‌های روانی خاصی است که آنها را به انجام رفتارهای لجبازی وامی‌دارد.

ـ تنبیه به‌خصوص تنبیه بدنی، کودکان را لجباز و سرکش بارمی‌آورد. موارد دیگری هم برای لجبازی کودکان وجود دارد مثل: احساس سرکوبی شدید تمایلات، ناکامی‌های ممتد و متعدد، تحقق نیافتن خواسته‌های مشروع، پروا نداشتن کودک از پدر و مادر به علت جرأت بسیاری که آنها به او داده‌اند، میل به سلطه‌گری، شکست‌های متوالی، خودداری‌ها، ناراحتی عصبی، بی‌صبری‌ها، فشار بر خود، نشان دادن مقاومت و بیماری‌های مداوم و در مواردی می‌توان ریشه لجبازی‌ها و سرکشی‌ها را در تضاد عواطف، هیجان و اضطراب شدید جستجو کرد.

در عین حال باید اعتراف کرد که موارد ناشناخته در زندگی کودکان لجباز بسیار است.

غلامرضا آتش‌دامن ـ کارشناس و پژوهشگر علوم تربیتی

منابع:

۱ـ زرگر، یدالله (۱۳۷۵) توصیه‌های بهداشت روانی، انتشارات مدین، قم

۲ـ سادات، محمدعلی (۱۳۸۴) رفتار والدین با فرزندان، انتشارات انجمن اولیا و مربیان، تهران

۳ـ‌ قائمی، علی (۱۳۸۲) خانواده و دشواری‌های رفتاری کودکان،‌ انتشارات انجمن اولیا و مربیان، تهران

۴ـ مجوزی، عبدالله (۱۳۸۳) چرا تنبیه؟ انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ‌تهران