صبر؛ لازمه ایمان و بندگی

واژه صبر و استقامت با تعابیر گوناگون، در قرآن، بیش از یکصد مرتبه تکرار شده است. خداوند متعال، با تاکید بر اهمیت صبر و استقامت در راه حق، مردم را به صبر و استقامت فراخوانده: “یا …

واژه صبر و استقامت با تعابیر گوناگون، در قرآن، بیش از یکصد مرتبه تکرار شده است. خداوند متعال، با تاکید بر اهمیت صبر و استقامت در راه حق، مردم را به صبر و استقامت فراخوانده: “یا ایها الذین آمنوا اصبروا”(آل عمران/۲۰۰) و “صبر” را از لوازم ایمان و از صفات بارز “مومنین” دانسته است؛ همچنانکه در وصف صابران در میدان جهاد، چنین می‌فرماید: “انما المومنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله اولئک هم الصادقون؛ مومنان حقیقی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده و دچار تردید نشدند و با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد کردند، اینها هستند که (در ادعای ایمان) راستگویند”(حجرات/۱۵.) همچنین می‌فرماید: “ثم کان من الذین آمنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمه اولئک اصحاب المیمنه؛ کسانی که به خدا ایمان آورده و یکدیگر را به صبر و مرحمت (بخشایش و مهربانی نسبت به بندگان خدا) سفارش کرده‌اند، اینان اصحاب یمین‌اند”(بلد/۱۷ و۱۸) این آیه به صراحت دلالت دارد بر اینکه مومنان واقعی و اصحاب یمین کسانی هستند که هم خود دارای صبر و رحمت باشند و هم دیگران را توصیه به صبر و مرحمت و محبت به یکدیگر نمایند.

در روایات نیز صبر، لازمه ایمان و در کنار ایمان ذکر شده است. در کلام نورانی امیرالمومنین علی (ع)، صبر و استقامت، از صفات اهل ایمان دانسته شده است. حضرت درباره اوصاف مومنین چنین می‌فرمایند: “مومن، شادیش در رخسار و اندوهش در دل است، سینه‌اش از هر چیز گشاده‌تر (بردباریش در سختی‌ها بی‌اندازه) است، و نفسش از هر چیز خوارتر (فروتنیش بسیار)، از سرکشی بدش می‌آید و ریاء و خودنمایی را دشمن بدارد، اندوه او بسیار و همت او بلند است، خاموشیش (سکوت او) بسیار، وقتش (به طاعت و بندگی) مشغول و (در برابر نعمت‌های الهی) سپاسگزار است، (در بلاها و سختیها) بسیار شکیباست”(نهج‌البلاغه، حکمت۳۲۵.) هنگامی که از آن حضرت درباره ایمان سوال شد، حضرت فرمودند: “الایمان علی اربع دعائم؛ علی الصبر و الیقین و العدل و الجهاد؛ ایمان بر چهار پایه استوار است: صبر و استقامت، یقین، عدالت، جهاد در راه حق”(همان، حکمت۳۰) و نیز فرمودند: “مومن هرگاه به چیزی نظر کند به نظر عبرت می‌نگرد، و اگر سکوت کند در عظمت و حکمت خدا فکر می‌کند و هرگاه سخنی گوید بذکر خدا زبان گشاید و هرگاه خدا به او چیزی عطا کند شکر می‌کند، و اگر مبتلا به بلیه‌ای شود صبر در بلا کند”(غررالحکم، ج۲، ص۱۲۷.) از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: “سزاوار است که برای مومن هشت خصلت وجود داشته باشد که از جمله صبر و پایداری در زمان بلا و گرفتاری و مشکلات است”(وسائل الشیعه، ج۱۱، باب۴.)

همانگونه که “صبر” لازمه ایمان به خداست، لازمه عبودیت و بندگی نیز هست، بدین معنا که بنده حقیقی خدا کسی است که بر قضاء و قدر الهی صبر نماید و به آن رضایت دهد. در حدیث قدسی آمده است که: “من لم یرض بقضائی و لم یشکر علی نعمائی و لم یصبر علی بلائی فلیطلب ربا سوای؛ کسی که راضی به قضا و قدر من نباشد و شاکر و سپاسگزار بر نعمتهای من نباشد و بر بلائی که من آنها را بدان مبتلا می‌نمایم صبر ننماید، باید یک پروردگار و مولائی غیر از من را طلب نماید و برای خود پروردگار دیگری را انتخاب کند”(محجه البیضاء، ج۸، ص۸۹.) امام صادق(ع) نیز فرمودند: “خداوند به حضرت موسی (ع) وحی فرمود: ای موسی، من چیزی محبوب‌تر از بنده مومن در نزد خودم نیافریده‌ام. من او را با کارهایی که برایش خیر است، آزمایش می‌کنم و از او هم هر چه که خیر باشد برایش ذخیره می‌سازم. من به امور بنده‌ام از خودش، عالمترم. پس (ای موسی) به بلاهای من صبر کن، و در مقابل نعمت‌هایم شکر کن، و به قضاهای من راضی باش. وقتی که بنده مومنم این کارها را کرد و بر رضای من عمل نمود و امر مرا اطاعت کرد، او را جزء صدیقان می‌نویسم”(کلیات حدیث قدسی، ص۸۱.)

با توجه به اهمیت صبر و استقامت و تاکید دین اسلام در این باره، شایسته است بیش از پیش نسبت به این خصلت پسندیده توجه شود و صبر و استقامت در سرلوحه رفتار اجتماعی ما قرار گیرد.