عوارض جانبی دارو چگونه ایجاد می شود

آنچه باید درباره داروها بدانید

دارو ماده‌ای است که قادر به معالجه یا متوقف‌کردن بیماری، رفع علایم، تسکین‌درد یا ارائه مزایای دیگری به بیمار است. این تعریف، ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری را هم که در موارد کمبود تجویز می‌شود، دربرمی‌گیرد...

به دلیل اینکه بیشتر داروها، عوارض جانبی قابل‌ملاحظه‌ای دارند، باید توسط پزشک تجویز شوند ولی بعضی از داروهای رایج که احتمال آسیب‌رسانی آنها کمتر است، معمولا بدون نسخه پزشک و با فروش آزاد در داروخانه‌ها قابل‌دسترسی هستند.

تا به حال نزدیک به ۵ هزار ماده با خواص دارویی شناخته شده است. داروها به روش‌های مختلفی نامگذاری می‌شوند ولی سه نوع نامگذاری در مورد تمام داروها وجود دارد: نام ژنریک دارو، نام تجاری دارو و نام شیمیایی دارو. نام تجاری نامی است که هر یک از شرکت‌های تولیدکننده یک فرآورده دارویی برای فرآورده خود برمی‌گزیند. این اسامی توسط شرکت‌های مذکور به نحوی انتخاب می‌شود که به‌راحتی قابل‌تلفظ به یاد سپردن و جذابیت باشد. از آنجا که یک ماده ویژه دارویی ممکن است توسط چند شرکت یا کارخانه داروسازی تولید و عرضه شود، یک داروی واحد با یک نام ژنریک می‌تواند دارای چند نام تجاری باشد.

● عوارض جانبی داروها

عوارض جانبی یک دارو آثار نامطلوب آن به شمار می‌آید. وقتی دارویی خورده می‌شود در سراسر بدن پخش می‌شود و احتمالا انتشار آن فقط به عنصر یا بافت دلخواه محدود نمی‌شود. هر دارو برای اثر کردن باید روی گیرنده‌های خاصی در عضو هدف قرار بگیرد. به همین علت ممکن است سایر قسمت‌های بدن نیز دارای همان گیرنده‌های عضو هدف باشند که در اثر مصرف دارو فعال یا مسدود شوند و علایم گوناگونی را در فرد ایجاد کنند. البته عوارض جانبی معمولا وقتی بدن به دارو عادت کرد به‌تدریج از بین می‌رود و اگر برطرف نشد، ممکن است لازم باشد یا مقدار دارو کم شود یا زمان بین هر نوبت افزایش یابد.

● روش‌های تجویز دارو

روش تجویز دارو یعنی روشی که تعیین می‌کند، دارو از چه مسیری باید وارد جریان خون شود و با چه سرعتی جذب شود. انواع روش‌های تجویز دارو عبارتند از مصرف خوراکی که شایع‌ترین فرم مصرف داروهاست که می‌تواند به صورت قرص، کپسول، شربت و قرص زیرزبانی استفاده شود. استعمال از راه مقعد که به شکل شیاف در داخل مقعد و راست‌روده قرار می‌گیرد، فرم استنشاقی، فرم تزریقی که می‌تواند به سه صورت تزریق عضلانی، زیرجلدی و داخل وریدی باشد و استعمال موضعی که به اشکال گوناگون کرم، پماد، لوسیون، قطره‌های گوش و چشمی در دسترس است. در ضمن شیاف‌های رکتال یا واژینال نیز در این گروه قرار می‌گیرند.

● شکل های مختلف داروها

برای تجویز آسان و صحیح دارو، بیشتر داروها در شکل‌های معینی تولید می‌شوند. در بسیاری از فرآورده‌های دارویی مواد و ترکیب‌های خنثی و غیرموثر به ماده موثر دارویی اضافه می‌شود تا هم طعم یا رنگ مطبوعی به فرآورده ببخشد و هم باعث پایداری و طولانی‌شدن عمر دارو شود. اشکال خوراکی داروها عبارتند از:

▪ قرص (Tablet): متداول‌ترین شکل مصرف داروها که حاوی مواد موثر دارویی به صورت جامد، فشرده‌شده و اغلب گرد یا بیضی و انواع مختلف آن مانند قرص روکش‌دار، خط‌دار و آهسته‌رهش که پس از بلع به آهستگی رها می‌شود و این خاصیت باعث آثار پایدارتر دارو می‌شود، وجود دارد.

▪ کپسول (Capsule): در این شکل، دارو به صورت پودر یا مایع به وسیله یک لایه ژلاتینی استوانه‌ای‌شکل احاطه شده است که این پوشش بعد از مصرف خوراکی، در داخل دستگاه گوارش باز و ماده دارویی رها می‌شود.

▪ پودر (Powder): در این نوع فرآورده دارویی، ماده موثره به صورت پودر و در مقادیر معین داخل بسته‌هایی بسته‌بندی می‌شوند و غالبا در زمان مصرف باید داخل آب یا مایعات دیگر حل شود.

دکتر عباسعلی محرابیان

فوق تخصص بیماری های گوارش و کبد، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی