کودک آزاری, کابوسی در بیداری

کودک آزاری یکی از پدیده های شوم جوامع انسانی است که متاسفانه در بسیاری از کشورهای جهان رواج یافته است

کودک آزاری یکی از پدیده های شوم جوامع انسانی است که متاسفانه در بسیاری از کشورهای جهان رواج یافته است. کودکان، مظلوم ترین و بی پناه ترین افراد حاضر در اجتماع در بسیاری از کشورها هستند. متاسفانه در کشور ما شناخت درباره حقوق اجتماعی وفردی کودکان بسیار اندک است و سوءاستفاده از کودکان در تمامی ابعاد زندگی فردی واجتماعی آن ها سال هاست که ادامه دارد. برای جلوگیری از گسترش پدیده کودک آزاری به عنوان یکی از هولناک ترین رفتارهایی که از یک انسان بالغ سر می زند، توجه و اطلاع رسانی به عموم مردم امری ضروری است و به واقع تلاش مطبوعات و رسانه های گروهی در این باره ، هرقدر پردامنه و وسیع، باز در مقابل لطمات جبران ناپذیر آن بسیار ناچیز می نماید.

بنابراین لزوم درک ابعاد مختلف کودک آزاری که از دید بسیاری از والدین پنهان است، به عنوان اولین قدم، گامی اساسی در راستای فرهنگ سازی و ارتقای دانش جامعه و کسب مهارت های فرزندپروری است.درباره ابعاد کودک آزاری با موسوی معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کل کشور به گفت و گو نشستیم. وی می گوید: هر رفتاری که سلامت روانی و جسمی کودک را تهدید کند کودک آزاری تعریف می شود. ما به چند دسته کودک آزاری معتقد هستیم؛ کودک آزاری جسمی که شامل ضرب و جرح ، سوزاندن و شلاق زدن و هرگونه خشونت فیزیکی می شود و کودک آزاری جنسی که شامل سوءاستفاده جنسی از کودکان، پورنوگرافی و مسائلی از این دست است. کودک آزاری عاطفی یا روانی که شامل تحقیر، تمسخر، سرزنش و مقایسه و تبعیض بین کودکان است و بالاخره کودک آزاری ناشی از غفلت یا مسامحه که نادیده گرفتن نیازهای کودکان است و متاسفانه بسیاری از والدین نسبت به آن بی اطلاع هستند.

در تقسیم بندی دیگر ۲ نوع کودک آزاری داریم که سیاسی و اقتصادی است منظور از کودک آزاری سیاسی، استفاده از کودکان در مسائلی نظیر جاسوسی و ازدواج های سیاسی و کودک آزاری اقتصادی استثمار کودکان و سوءاستفاده از نیروی کار آن ها بیش از حد توان و ظرفیت آن ها و مغایر با قوانین.در خانواده های پرتنش، نابه سامان، پرجمعیت ، درگیر با مواد مخدر، موارد کودک آزاری بیشتر دیده می شود و عوامل آن گاه به کودک، خانواده و جامعه برمی گردد. کودکی که معلول، زشت، لاغر، بیمار و یا بیش فعال است، بیشتر در معرض آزار قرار دارد و ممکن است از سوی اطرافیان با سوءرفتار رو به رو شود. هم چنین خانواده های پرتنش و والدینی که خود در کودکی تحقیر شده اند، کتک خورده اند و با سوءرفتار والدین خود رو به رو شده اند، بیشتر احتمال دارد این رفتارها را با فرزندان خود انجام دهند.خانواده های بی تفاوت، لاابالی، ناآگاه و بی اطلاع و بسیار سختگیر ممکن است بیش از دیگران دست به کودک آزاری بزنند. در جامعه نیز اجرا نشدن قوانین موجود، خلاءهای قانونی و فراگیرنشدن آموزش مهارت های زندگی و فرزندپروری به پدیده کودک آزاری دامن می زند.

وی درباره نقص قوانین ادامه می دهد هم اکنون چند قانون در مجلس در حال بررسی است که امیدواریم با تصویب آن ها نقص قوانین رفع شود.به اعتقاد وی جهل و نادانی کسانی که با کودکان در ارتباط هستند، علت اصلی کودک آزاری در کشور است.وی درباره آمار کودک آزاری می گوید: با راه اندازی اورژانس اجتماعی امیدواریم بتوانیم در آینده آمار داشته باشیم.هم چنین مهدی زاده مسئول امور آسیب دیدگان سازمان بهزیستی خراسان رضوی درباره اورژانس اجتماعی ۱۲۳ می گوید: از سال ۸۴ اورژانس اجتماعی راه اندازی شد و طی ۲۴ ساعت شبانه روز به ارائه خدمات می پردازد و یکی از موارد تماس با این اورژانس موارد کودک آزاری است.فرد در تماس با این شماره به دیگر مراکز ارجاع داده می شود.از سال گذشته نیز اورژانس اجتماعی سیار پس از تهران در مشهد راه اندازی شد که آن نیز به ارائه مشاوره تخصصی اختصاص دارد در آن جا نیز موارد کودک آزاری گزارش و رسیدگی می شود.

این اورژانس که در سطح شهر فعال است، در مناطق پرجمعیت شهر مستقر است و ۲ کارشناس در آن حضور دارند و ارتباط مستقیمی با تلفن ۱۲۳ دارند و بلافاصله پس از گزارش مردمی به محل اعزام می شوند. هدف از راه اندازی اورژانس سیار به موقع، تخصصی و در دسترس بودن است که تاکنون موفق عمل کرده است اما سازمان بهزیستی تنها متولی رسیدگی به موارد کودک آزاری نیست و انجمن حمایت از حقوق کودکان یکی از انجمن هایی است که در این زمینه فعالیت می کند.طبق آمارهای این انجمن در سال ۸۷، ۴۱درصد آزاردهندگان پدر، ۲۸ درصد مادر، ۶درصد همسایه، ۳درصد کادر آموزشی، ۴درصد اقوام، ۴درصد غریبه ها، ۷درصد نامادری، ۲درصد ناپدری، ۲درصد کادر بیمارستان و ۲درصد کادر زندان بوده اند. هم چنین ۳۰درصد موارد کودک آزاری در خانواده هایی باتجربه اعتیاد و مصرف موادمخدر، ۴۰درصد خانواده هایی که دچار اختلاف شدید خانوادگی هستند، ۴۰درصد به علت فقر، ۳۱درصد طلاق و جدایی، ۹درصد فوت والدین رخ داده است. انجمن حمایت از حقوق کودکان در سال ۷۳ تاسیس و از سال ۷۹ بخش خطوط فکری به کودکان (help line) راه اندازی شد که محل پاسخ گویی به مسائل مربوط به کودکان تا ۱۸سال است. جلالی فعال حقوق کودک که در این انجمن فعالیت می کند، می گوید: در سال ۸۷، حدود ۲۰۰ مورد کودک آزاری قابل پی گیری داشته ایم که ۴۸درصد آن آزارجسمی، ۴۹درصد آزار عاطفی، ۱۳درصد آزار جنسی و ۲۰درصد بهره کشی اقتصادی و ۱۲درصد آزار آموزشی بوده است. این انجمن با پلیس ۱۱۰ و اورژانس اجتماعی ۱۲۳ ارتباط نزدیکی دارد و مواردی از کودک آزاری به ما ارجاع داده می شود. وی درباره قانون مصوب سال ۸۱ درباره حقوق کودکان و نوجوانان می گوید: طبق این قانون کودک آزاری جرم عمومی محسوب می شود و نیازی به شاکی خصوصی ندارد. جلالی درباره نداشتن مهارت های فرزندپروری والدین درکشور ما می گوید: متاسفانه کودک آزاری در همه اقشار مشاهده می شود بنابراین توده های کم سواد و بی سواد که شناختی از حقوق کودکان و روان شناسی رشد ندارند، تنبیه کودکان را حق خود می دانند و بسیاری از والدین تحصیل کرده که از ویژگی های سنی و رشدی بچه ها ناآگاه اند، اقدام به تنبیه کودکان یا آزار عاطفی آن ها می کنند.

وی کودک را آسیب پذیرترین حلقه خانواده می داند و تاکید می کند: متاسفانه هنوز در جامعه ما کودک، یک شخصیت مستقل محسوب نمی شود. ترس، انزوا، ناتوانی در ارتباط با دیگران، افت تحصیلی، نداشتن اعتمادبه نفس، حالات اضطرابی، یادنگرفتن مهارت های متناسب با سن از مهم ترین لطمات واردشده به یک کودک آزار دیده است. جلالی درباره ماده قانونی ۱۱۷۹ که حق تنبیه کودک را برای والدین قائل است اما نمی توانند فرزند خود را خارج از حدود تادیب کنند، می گوید: این حد در قانون به این صورت تعریف شده که باید آثار ضرب و جرح روی بدن کودک مشخص نباشد ولی متاسفانه والدین مرز بین تادیب و کودک آزاری را نمی شناسند و آزارهای عاطفی و روانی قابل مشاهده نیست که بتوان به استناد آن به مراجع قانونی مراجعه کرد. وی هم چنین تکالیف زیاد درسی کودکان و دورکردن کودکان از علایق خود در مدرسه، سرزنش و تبعیض را جزو مصادیق کودک آزاری ذکر می کند و می گوید: در برخی مدارس کودک آزاری آموزشی مشاهده می شود که جای تاسف دارد. دکتر نسرین امیری فوق تخصص روان پزشکی کودک درباره لطمات منفی کودک آزاری بر کودکان می گوید: آسیب های ناشی از کودک آزاری در سنین مختلف عوارض مختلفی دارد. به گفته استاد دانشکده علوم بهزیستی ، یکی دیگر از لطمات سوء رفتار با کودکان اختلالات مربوط به شخصیت است. شخصیت یا هویت انسان تا ۱۸سالگی شکل می گیردو چنین کودکانی دچار بحران هویت یا دچار اختلال شخصیتی مرزی یا Border line می شوند. فرد مبتلا به چنین اختلالی، درباره همه چیز سرگردان است و درباره شخصیتش ابهام دارد و نمی تواند طیفی از ویژگی ها را برای دیگران متصور شود. برای او همه چیز سفید یا سیاه است و آدم ها به ۲دسته خوب یا بد تقسیم می شوند. سوء رفتار می تواند زمینه ساز چنین اختلالی در یک فرد بزرگسال شود. هم چنین اختلالات تغذیه ای می تواند ناشی از کودک آزاری باشدو کمبود وزن یکی از مهم ترین نشانه های آن است. نادیده گرفتن کودک نیز می تواند اختلالات هیجانی برای او به دنبال داشته باشد و بی توجهی ، مورد غفلت واقع شدن وتحقیرشدن می تواند زمینه ساز بروز این اختلال باشد بنابراین کودک آزاری تمام ابعاد جسمی و روانی کودک را تهدید می کند. وی ادامه می دهد: کودک آزاری به سرعت بیولوژی کودک را تحت تاثیر قرار می دهد و او دچار کمبود وزن، مشکلات خواب و اختلال هیجانی می شود. یکی از اولین نشانه های کودکی که مورد ضرب و جرح جسمی قرار می گیرد این است که به محض روبه رو شدن با کسی، دست خود را روی سرش می کشد، چمباتمه می زند و گارد می گیرد. در سنین بالاتر افت تحصیلی و مشکلات ارتباط اجتماعی با دیگران و توانایی نداشتن در دوست یابی برای چنین کودکانی رخ می دهد و در موارد شدید آزار جنسی ، حالات توهمی پیدا می کنند و دچار کابوس می شوند.

آزار عاطفی از شایع ترین موارد آزاررسانی به کودکان است و موارد تحقیر کودکان در بسیاری از خانواده ها شایع است. گفتن کلماتی نظیر بی شعور، احمق به کودکان نوعی آزار عاطفی است و از مصادیق سوء رفتار است. هم چنین نادیده گرفتن نیازهای بچه ها هم نوعی سوء رفتار است که باز متاسفانه بسیاری از والدین نسبت به آن ناآگاه هستند. وی درباره افزایش شناخت درباره حقوق کودکان می گوید سازمان بهداشت جهانی تاکید می کند که آموزش به کودکان برای محافظت از خودشان و شناخت نسبت به حقوق اجتماعی آن ها در مبارزه با این پدیده، اهمیت به سزایی دارد. کودکان باید بدانند هیچ کس حتی والدین حق ندارند آن ها را تحت خشونت فیزیکی قرار دهند.

اگر کودکان به این حقوق آشنا باشند بهتر می توانند از خودشان مراقبت کنند. جالب است که ایران کنوانسیون حقوق کودک را پذیرفته است اما قوانین مربوط به حقوق کودکان در کشور ما نقص دارد و این جای تاسف است. از سوی دیگر همان قوانین هم به صورت کامل اجرا نمی شود در صورتی که در کشورهای پیشرفته آموزش کافی به کودکان داده می شود و بچه ها در صورت گزارش آزار و اذیت می توانند بلافاصله با پلیس تماس بگیرند و تحت حمایت قرار می گیرند. خانواده ها می توانند در صورت مشاهده موارد کودک آزاری یا هر آسیب اجتماعی دیگر با شماره ۱۲۳ اورژانس اجتماعی تماس بگیرند.

عظیمی مروی